Dövlət maraqları, yoxsa ifadə azadlığı?

Ekspertlər hesab edirlər ki, sosial şəbəkələri bağlamaq Türkiyəyə xeyirdən çox, zərər gətirir

Türkiyə hökuməti Twitter-in ardınca Youtube-a da qadağa qoydu. Qadağalar müvəqqəti xarakter daşısa da, təbii ki, məsələyə müxtəlif yanaşmalar meydana çıxdı. Qeyd edək ki, iki gün əvvəl Youtube-da Türkiyənin Suriyaya hərbi müdaxiləsi ilə bağlı aparılan müzakirələrin gizli səs yazısı yayımlanıb. İddialara görə, danışıqlarda Türkiyənin XİN başçısı Əhməd Davudoğlu, XİN aparatının rəhbəri Firidun Sinirlioğlu, Türkiyə kəşfiyyatının rəhbəri Hakan Fidan və Baş Qərargahın 2-ci rəisi, general Yaşar Gülər iştirak edib. Aparılan söhbətdə Türkiyənin Suriyaya qarşı hərbi əməliyyatlara başlamasından söz açılıb.

Bundan əvvəl isə Twitter-ə giriş əngəllənmişdi. Səbəb bu sosial şəbəkəni idarə edənlərin Türkiyə məhkəməsinin çıxardığı qərarları nəzərə almaması idi. Qadağalar ilk baxışdan ifadə azadlığına basqı kimi görünsə də, bəzi mütəxəssislər ortada dövlət və milli maraqlar olduğu halda, bunun normal qarşılanmasını iddia edirlər. Media hüququ üzrə ekspert Ələsgər Məmmədli öz Facebook səhifəsində maraqlı mövqe paylaşıb. Sosial şəbəkələrə qadağa qoyulmasını doğru və hüquqi addım hesab etmədiyini bəyan edən ekspert eyni zamanda qeyd edir ki, baş verənləri dövlət təhlükəsizlik refleksi çərçivəsində qiymətləndirdiyimizdə, qarşımıza başqa tablo çıxır. M.Ələsgərli məşhur Wikileaks olayını, saytın yaradıcısı Culiyan Assancın, həmçinin Assanca təxminən 700 min sənəd sızdırdığı bildirilən amerikalı əsgər Bradley Manninqin taleyini xatırladır:

"Assanc hazırda bir hücrə həyatı yaşayır, Manninq isə 3 il həbsxanada yatdıqdan sonra məhkəməyə çıxarıldı və 35 illik həbs cəzası aldı. Bunu xatırlatmaqda məqsədim Türkiyədə Youtube-a girişə maneə yaradılmasını dəstəkləmək deyil. Türkiyə ilk öncə öz dövlət təhlükəsizliyini təhdid edən ünsürləri deşifrə edərək məsuliyyətə cəlb etməlidir. Youtube-u əngəlləmək çıxış yolu deyil. Türkiyədəkilər birbaşa həmin qeydləri dinləyə bilməsələr də, dolayı yollarla yenə dinləyə bilərlər. Dünya isə birbaşa izləyər və dinləyər. Əlbəttə, əməliyyat qərargahı, kriz masası kimi mühitin gizli dinlənməsi suç təşkil edir və yayanlar da dövlət sirrini yaymış olur. Türkiyə içindəki köstəbəklərlə mübarizə aparmalıdır, sosial şəbəkələrlə yox".

Bizimlə söhbətində isə Ə.Məmmədli bildirdi ki, seçki öncəsi baş vermiş proseslərin birbaşa ifadə azadlığına qarşı yönəlməsini və ya əksini söyləmək çətindir: "İstənilən halda bir siyasi refleks var. Amma siyasi refleksin arxasında da bəzən proseslərə haqq qazandıran məqamlar olur. Bu, çox təhlükəlidir. Məsələn, o səsin yayılması. Mən düşünürəm ki, platformaları bütünlükdə məhdudlaşdırmaq düzgün deyil. Türkiyədə seçki ilə bağlı hökumətə qarşı kompromat prosesi gedir. Bunlar təkbaşına əldə olunan bir şeylər deyil, o informasiyaları əldə etmək üçün ciddi texnologiyalar işlənib. Əlbəttə bu, həm casusluq fəaliyyəti kimi, həm konstitusion quruluşa təhdid kimi müəyyən formada cinayət məsuliyyəti yarada bilər. Sosial şəbəkələr və dövlət maraqları məsələsinə gəlincə, istənilən halda dövlətlər öz mənafelərini qoruyurlar. Məsələn, mən Amerikada baş verən Wikileaks olayından misal gətirdim. Manninq məhkəmədə özünə haqq qazandırırdı ki, mən ictimai maraqlara qulluq edərək bunu etdim. Amma ABŞ qanunlarına əsasən, o, 35 il müddətinə həbs edildi. Əlbəttə, balans qurmaq lazım olanda, ifadə azadlığı o zaman qorunur ki, onun cəmiyyətə verəcəyi fayda çox olsun. Məsələn, Quantanamoda ABŞ əsgərlərinin məhbuslarla davranışlarına aid çoxlu kadrlar zaman-zaman cəmiyyətə sızdı və nəticədə o həbsxana bağlandı. Yəni belə hallarda məlumatın yayılması problemin çözümünə səbəb olur. Sosial şəbəkələr də bu cür məlumatların yayılması üçündür. Amma elə hallar olur ki, dövlətin mənafeyilə cəmiyyətin informasiya almaq mənafeyi kəsişir. Bu zaman hansı üstün olmalıdır sualına gəldikdə, birmənalı olaraq dövlət sirləri yoxdursa, məsələ ictimai müzakirəyə çıxarılmalıdırsa, tutaq ki, prosedur düzgün işləmir, kimsə dövlət səlahiyyətindən istifadə edib qanunsuz işlərlə məşğuldursa, insan hüquq və azadlıqlarına təhdid varsa, informasiyanı yaymaq vacibdir. Heç bir ictimai əhəmiyyət yox ikən, iki dövlət qurumu rəhbərinin qanun çərçivəsində müzakirəsini dinləyib yaymaq isə cinayət məsuliyyəti yaradır. Sosial şəbəkənin burada suçu yoxdur, sosial şəbəkə bir platformadır və mənim nə yaymağıma nəzarət etmir. Bu aspektdən yanaşdıqda, Türkiyədə Youtube-un bağlanması yanlış addımdır.

Danışıqları dinləyib yayanları tapıb cəzalandırmaq lazımdır. Əks halda, dövlət haqlı ikən haqsız duruma düşür. Sosial şəbəkələrin, sosial medianın missiyasını düzgün dərk etmək lazımdır. Onlar bizim sirlərimizi öyrənib yaymırlar, yayanlar onlardan istifadə edirlər. Bax, həmin o yayanları tapıb cəzalandırmaq lazımdır".

Media eksperti Azər Həsrət Twitter-ə giriş əngəllənən müddətdə Türkiyədə olduğunu və bundan əziyyət çəkdiyini dedi. Ekspertin sözlərinə görə, həm Twitter-in, həm Youtube-un bağlanması onun üçün anlaşılan deyil: "Çünki istər Twitter-də, istər Youtube-da Türkiyə hakimiyyətinin şikayətinə səbəb olan məqamlar var, yəni konkret şəxslərin hesablarından edilən paylaşmalar hakimiyyət başındakı şəxsləri narahat edir. Buna görə bütün o xidmətləri bütövlükdə bağlamaq doğru deyil. Konkret insanlarla bağlı Twitterə də, Youtube-a da müraciət edib hesabları bağlatmaq olardı, bunun üçün məhkəməyə də müraciət etmək mümkün idi. Verilən qərar isə söz və ifadə azadlığına zidd bir şeydir. Bunu dünyanın heç bir ölkəsi dəstəkləyə bilməz, o cümlədən də Azərbaycan. Azərbaycanda bilirsiniz ki, Youtube-dan da, Twitter-dən də, Facebook-dan da bəzən narazılıqlar olur, ayrı-ayrı məmurlar müxtəlif səviyyələrdə öz etirazlarını bildirirlər, amma Azərbaycan hakimiyyəti heç vaxt bu xidmətləri birdəfəlik yasaqlamaq haqqında nəinki qərar vermir, bunu heç ağlına da gətirmir. Yəni bizdə bu məsələlər çox sivil şəkildə tənzimlənir, hətta hansısa hesabların yasaqlanmasından söhbət gedə bilməz. Türkiyədə bu addımlar dövlət maraqları bəhanəsi ilə atılır, amma açığını deyim ki, burada şəxsi maraqlar daha çox diqqət çəkir. Bunu da həyata keçirərək Türkiyə kimi dövləti dünya ilə üz-üzə qoymaq əksinə, dövlətə daha çox zərər verir, nəinki hansısa səs yazısının, videonun paylaşılması".

İctimai Tədqiqatlar Mərkəzinin rəhbəri İlqar Altayın sözlərinə görə, burada söhbət dövlət və vətəndaş cəmiyyəti arasındakı münasibətdən gedir: "Ən yaxşı ölkə o ölkədir ki, orada bu münasibətlərdə qızıl ortaq tapılır. Yəni elə bur mövqe olur ki, həm dövlətin mənafeyinə zərər gəlmir, həm də cəmiyyətin maraqları təmin oluna bilir. Ona görə də əlbəttə, dövlət nümayəndələri ilə vətəndaş cəmiyyətinin nümayəndələri nə qədər təmasda olurlarsa, nə qədər məsləhətləşmələr apara bilirlərsə, o qədər asan ortaq mövqeyə gələ bilirlər. O zaman ki uçurum, boşluq yaranır, onda ortaq mövqe tapılmır, hüdudlar pozulur. Hesab edirəm ki, dövlətin özünün maraqlarının təminatı baxımından sosial şəbəkələrin işləməsi də yaxşıdır. Çünki sosial şəbəkələrin olması vətəndaş cəmiyyətinin daha çox maariflənməsi deməkdir".

Kaspi.az