Qaçaq hökmdarlar - Pəhləvidən Moralesə, Düvalyedən Müşərrəfə qədər... - FOTO

Demokratiyaya keçid edə bilməmiş, azad, dürüst, qanuni seçkilər keçirməyi bacarmayan, hakimiyyətin dinc yolla ötürülməsi mexanizmi işləməyən ölkələrin bir çoxunda devrilən dövlət başçıları amansız cəza qorxusundan xarici ölkələrə qaçmalı olur.

Qaçmayanlar, yaxalanananlar da olur, ancaq onların aqibəti ürəkaçan olmur.

Məsələn, Səddam Hüseyn İraqdan qaçmadı, devrildi, gizləndi, axtarıldı, tapıldı, mühakimə olundu, asıldı.

Müəmmər Qəzzafi Liviyadan qaçmadı, müqavimət göstərdi, gizləndi, axırda tapıldı, tutuldu və biabırcasına linç edilərək küçədə öldürüldü.

Hüsnü Mübarək Misirdən qaçmadı, devrildi, həbsə alındı, xəstəliyi ilə əlaqədar ev dustaqlığına buraxıldı, hazırda 92 yaş var, sağdır.

Ancaq ali dövlət postundan devriləndən sonra didərgin düşən, ölkə-ölkə gəzən və uzun yaşamayanlar da var. Onlardan biri İran şahı Məhəməd Rza Pəhləvidir.

İran şahı hakimiyyətdə olduğu illərdə neft satışından ölkəyə gələn milyardlara güvənərək feodalizm girdabında olan İranı birdən-birə nüvə əsrinə adlatmaq istəmişdi. 1963-cü ildə İranda "ağ inqilab"a başlayan şah ölkədə müasir müəssisələr - metallurgiya və maşınqayırma zavodları, neft-kimya kompleksləri tikdirmişdi. Yeni xəstəxanalar açılmışdı, qadınlara səsvermə hüququ verilmişdi. Pəhləvi öz ölkəsində qərb mədəniyyətini bərqərar etməyə çalışırdı. Hətta o, İranda "Playboy jurnalının nəşrinə izn vermişdi. Onun vaxtında İranda çəkilən filmlər öz açıq-saçıq səhnələri ilə Avropada çəkilən filmlərdən fərqlənmirdi. Sonda şah İran dindarlarının hiddətini qazandı. Uzun sürən kütləvi etiraz mitinqlərinə və nümayişlərinə tab gətirməyən Pəhləvi 1979-cu ilin yanvarında İrandan qaçmalı oldu. O, əvvəlcə Misirə sığındı, sonra Mərakeşə getdi, bir müddət Baham adalarında, Meksikada yaşadı. İranda hakimiyyətə gəlmiş qüvvələr şahın yaşadığı ölkələrdən onun təhvil verilməsini tələb edirdilər. Bu arada devrilmiş şahın səhhəti pisləşdi və o, müalicə olunmaq üçün ABŞ-a getdi. Buna cavab olaraq İranda bir qrup silahlı şəxs - yeni hökumətin adamları hücum edərək ABŞ səfirliyini tutub, diplomatları girov götürdülər. Beynəlxalq qalmaqal yarandı. Şah əvvəlcə Panamaya, sonra isə Misirə getməli oldu və 1980-ci ildə Qahirədə öldü.

Mühacirətdə ölən dövlət başçılarından biri də 1940-1944-cü və 1952-1959-cu illərdə Kubada diktatorluq etmiş Fulxensio Batistadır. İki dəfə hakimiyyətə hərbi çevriliş yoluyla gəlmiş Batista 1959-cu ilin fevralında Fidel Kastro və Ernesto Çe Geveranın rəhbərlik etdiyi qiyam nəticəsində devrilib. Prezident ölkədən qaçmağa məcbur və nail olub. O, əvvəlcə Dominikana sığınıb, sonra Portuqaliyaya, daha sonra İspaniyaya gedib. Keçmiş diktator 1973-cü ildə İspaniyada ölüb.

Tarixə dünyanın ən gənc prezidenti kimi düşmüş Jan-Klod Düvalye 1971-ci ildə 19 yaşındaykən yiyələndiyi Haiti prezidenti postunu 1986-cı ildə qoyub qaçmalı olub. Onu buna xalq kütlələrinin aramsız etiraz aksiyaları vadar edib. Düvalye ona himayədarlıq edən Fransaya qaçıb və bu ölkənin okean sahillərindəki lacivərd kurortunda məskunlaşıb. Sonradan məlum olub ki, Düvalyenin Haitiyə rəhbərlik etdiyi dönəmdə türmələrdə 50 min müxalifətçi öldürülüb. 1986-cı ildə ABŞ məhkəməsi Düvalyenin Haitiyə yarım milyard dollar qaytarmalı olduğu barədə qərardad çıxarıb. Amma Düvalye heç nə qaytarmayıb. Nəticədə 1994-cü ildə onun Fransadakı villası müsadirə olunub, 2002-ci ildə isə İsveçrədəki bütün bank hesabları dondurulub. 2007-ci ildə Düvalye haitililərə müraciət edərək onun səhvlərini bağışlamalarını xahiş edib və 2011-ci ildə, 25 ildən sonra ölkəsinə qayıdıb. Düvalye 2014-cü ildə 63 yaşında ürək çatışmazlığından ölüb.

Uzun illər ölkəsini - Almaniya Demokratik Respublikasını idarə etmiş Erix Honekkerin taleyinin əvvəli yaxşı, sonu pis olub.
1989-cu ildə "Berlin divarı"nın sökülməsi və Şərqi Almaniyanın AFR ilə birləşməsi nəticəsindərəhbərlik etdiyi dövlət postlarını itirən Honekker 1991-ci ilə qədər ölkəsinin şərqində gizlənib. Sonra o, gizli şəkildə vassalı olduğu ölkəyə, Mixail Qorbaçovun "şəxsi qonağı" statusu ilə SSRİ-yə keçib. Ancaq həmin il Qorbaçivun özü də əvvəlcə saray çevrilişinə -qiyama məruz qalıb, daha sonra başçılıq etdiyi ölkə - SSRİ süqut edib. Bundan sonra Honekkerə 3 gün vaxt veriblər ki, o, Rusiyanı tərk etsin. Honekker 1992-ci ilin iyuluna qədər Çilinin Rusiyadakı səfirliyində qalıb. Sonra onu Rusiya hakimiyyətinin qərarıyla AFR-ə ekstradisiya ediblər. Almaniya hökuməti ahıl Hpnekkerin yaşını, xəstəliyini nəzərə alaraq, onun məhkəmə təqibini dayandırıblar. Bununla belə, Hönekker öz humanist həmvətənlərinə etibar etməyib, Çiliyə mühacirət edib və 1994-cü ildə orada ölüb.

1979-86-cı illər arasında Əfqanıstanın İnqilabi Şurasının sədri olaraq ölkəsini idarə edən Babrək Karməlin qaçıb sığındığı ölkənin SSRİ olması o dövrün ən absurd işlərindən biridir. Çünki yoldaş Karməli vəzifəsindən elə SSRİ rəhbərliyi götürüb və ona yaşaması üçün xüsusi iqamətgah verib. Ancaq Kreml əfqan kommunistin üzərindən diqqətini bir an da olsa ayırmayıb, onun ünsiyyətlərini, sərbəst hərəkətini məhdudlaşdırıb. Bunun səbəbi Karməlin Əfqanıstanda öz populyarlığını saxlaması olub. Xüsusuilə də xalqın sevmədiyi yeni rəhbər Nəcibullanın fonunda Karmələ etimad yüksəkmiş. Kreml ehtiyat edirmiş ki, birdən Karməl yenidən ölkəsinə və hakimiyyətə qayıdar. Ancaq sovet qoşunları Əfqanıstandan çıxandan beş-altı il sonra taliblər Nəcibullanı devirib, asıblar, Karməl isə Moskvada xəstəxanada böyrək çatışmazlığından ölüb.

Yuqoslaviya prezidenti Slobodan Miloşeviç o liderlərdəndir ki, yolu Haaqa məhkəməsindən keçib. 1997-2000-ci illər arasında Yuqoslaviyanın rəhbəri olan, bu federal dövlətin ərazisində yaşayan xalqlara qarşı hərbi cinayətlər törədilməsinə rəhbərlik edən Miloşeviç sonda "buldozer inqilabı" adlanan xalq etirazlarının nəticəsində hakimiyyətini itirib. O, 2000-ci ildə keçirilən prezident seçkilərini saxtalaşdırıb, xalq ayağa qalxıb və onunla alternativ namizəd olan Voislav Koştunotsanın ətrafında birləşib. Hərbi caninin ailə üzvləri Serbiyadan Rusiyaya qaçmalı olublar və rəsmən sığınacaq alıblar. Miloşeviçin oğlu Markonu Serbiyada ölüm təhdidində, tütün məmulatlarının qaçaqmalçılığında, dələduzluqda və digər iqtisadi cinayətlərdə ittiham ediblər. Eks-prezidentin arvadı Mira Markoviç ərinin hakimiyyəti dövründə "Yuqoslaviyanın əsl prezidenti" adını alıbmış.

Miloşeviçin qızı Mariya atası 2001-ci ildə Belqradda həbs edilən zaman polislərlə silahlı atışmaya girdiyinə görə Serbiyada 8 aylıq həbs cəzası alıb. Slobodoan Miloşeviç 2001-ci ilin iyun ayında ölkənin baş naziri Zoran Cinciç tərəfində gizli əkildə beynəlxalq tribunala təhvil verilib. O, 2006-cı ildə beynəlxalq Haaqa tribunalında mühakimə olunduğu vaxt ölüb.

1991-2005-ci illərdə Qırğızıstanı idarə edən Əsgər Akayev 2005-ci ilin fevralında keçirilən parlament seçkilərində bir az artıq deputat mandatı əldə etmək istəyərkən, prezident mandatını da itirib. Qırğızıstanda "Zanbaq inqilabı" adlanan hərəkat başlanıb. Müxaliflər prezidenti seçkilərin nəticələrini saxtalaşdırmaqda ittiham ediblər. Şiddətli qarşıdurmalar nəticəsində ölənlər və yaralananlar olub. Qan tökülməsi vəziyyəti daha da gərginləşdirib və Akayaevin ölkədə qalması mümkünsüz olub. O, Rusiyaya qaçıb. Hazırda Əsgər Akayev Priqojin adına riyazi tədqiqatlar institutunda işləyir, planetin 2050-ci ildəki durumunu proqnozlaşdırır.

2005-2010-cu illər arasında Qırğızıstanı idarə edən Kurmanbek Bakiyevi isə "gözü çıxarılan qardaşından ibrət dərsi götürməyən" şəxs hesab etmək olar. Əsgər Akayevin devrilməsiylə hakimiyyətə gələn Bakiyev qədəmlərini sələfinin səhv izlərinə basıb. O da qohum-əqrəbasına milyonçu olmaları üçün şərait yaradıb, axırda seçkiləri öz xeyrinə saxtalaşdırmağa çalışıb, nəticədə prezidenti devirməyin yolunu tapmış qırğızlar Bakiyevə də həmin fəndi tətbiq ediblər. Axırda Bakiyev siyasi mübarizəni təmiz ipponla uduzub, əvvəlcə Oş vilayətinə qaçıb, sonra Qazaxıstana keçib, daha sonra isə beloruslu həmkarı Aleksandr Lukaşenkonun dəvəti ilə Belarusa sığınıb. Onu ölkəsində çoxsaylı korrupsiya cinayətlərində ittiham edirlər.

"Ərəb baharı" dalğasında devrilən prezidentlərin, bəlkə də ən şanslısı kimi Tunis rəhbəri Zeynalabdin bin Əlini saymaq olar. 2010-cu ilin dekabrında göysatan Məhəmməd Buazizinin Sidi-Buzid şəhərinin icra hakimiyyəti binasının qarşısında özünü yandırmasıyla başlanan xalq etirazları onun hakimiyyətini sarsıdıb. Bin Əli növbəti seçkilərdə namizədliyini verməyəcəyini bildirsə də, növbədənkənar parlament seçkiləri təyin etsə də, xeyri olmayıb, xalq sakitləşməyib. Vəziyyətin idarəedilməz olduğunu anlayan prezident o biri həmkarları (Qəzzafi, Mübarək) kimi çox dirəşməyib və ölkəni tərk edərək, Səudiyyə Ərəbistanına sığınıb. Öz ölkəsində ona korrupsiya və kütləvi qətllərə görə qiyabi olaraq ömürlük həbs cəzası kəsiblər. Zeynalabdin bin Əli 2019-cu ilin sentyabrında, 83 yaşında Ciddə şəhərində ölüb.

1991-ci ildən, SSRİ dağılandan sonra Ukraynaya rəhbərlik etmiş beş prezidentdən yalnız biri ölkədən qovulmuş durumdadır. Bu, Viktor Yanukoviçdir. Açıq-açkar ruspərəst siyasət yeridən Yanukoviç 2013-cü ildə Ukraynanın Avropaya inteqrasiyasının qarşısını almaq üçün AB ilə assosiasiya sazişini imzalamaqdan imtina edib və yüz minlərlə etirazçı küçələrə tökülüb. Etiraz aksiyaları Kiyevdən o biri şəhərlərə də sçrayanda Yanukoviç "Berkut" cəza dəstəsinin vasitəsilə nümayişçilərə divan tutmağa çalışıb. Snayperlərin güllələri ilə onlarla insan öldürülüb. Bu, isə müxalifətçiləri daha da hiddətləndirib. Bundan sonra Yanukoviç ölkəni idarə edə bilmədiyini görərək əvvəlcə ölkənin şərqinə, sonra Rusiyaya qaçıb. Hazırda o. Rusiyada ciddi nəzarət altında yaşayır.

Bu günlərdə barəsində qiyabi olaraq ölüm hökmü çıxarılmış Pərviz Müşərrəf də uzun illər idarə etdiyi Pakistandan qaçaq düşən prezidentlərdəndir.

O, hakimiyyətə hərbi çevriliş yoluyla gəlsə də, hakimiyyətdən xalqın və siyasi müxalifətin təzyiqləri nəticəsində əl çəkməyə məcbur olub.

Müşərrəf 3 ildir ki, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində yaşayır. 75 yaşlı eks-prezident bu ölkəyə müalicə adıyla gəlib, əslində isə o, başının üzərində iti qılınc asıldığını həmişə hiss edirdi.

P.Müşərrəfə qarşı dövlətə xəyanət və Benəzir Bhuttonun qətlini təşkil etmə ittihamları irəli sürülüb. Hazırda Pakistan ordusu keçmiş ali baş komandana qarşı çıxarılan hökmdən narazıdır.

Qaçaq hökmdarların siyahısını Boliviyanın eks-prezidenti Evo Morales qapayır.

O, bir neçə həftə öncə seçki saxtakarlığı nəticəsində ölkəsində baş verən etirazlardan sonra istefa verib.

Hazırda Morales Meksikadadır. Bu ölkə ona siyasi sığınacaq verib.

Evo Morales Boliviyaya 14 il rəhbərlik edib.

Milli.Az