Mehman Əliyevin MEDİA-ya qarşı səsləndirdiyi arqumentlər reallıqda təsdiqini tapmır

Bu arqumentlərin  yanlışlığını  isbatlayan faktlar kənarda deyil, onun öz açıqlamalarında var

"Turan" İnformasiya Agentliyinin direktoru Mehman Əliyev Medianın İnkişafı Agentliyinin  (MEDİA) fəaliyyətini tənqid edib. Açıqlamaların məzmunundan görünür ki, o, ümumilikdə dövlətin media siyasətindən narazıdır, MEDİA-nın fəaliyyətini isə öz iradlarını arqumentləşdirmək üçün bir nümunə olaraq seçib. Amma yanlış edib. Unudub ki, səsləndirdiyi  iradlar günümüzdə yaşanan mövzularla əlaqəli olduğundan, hər kəsin  müqayisə aparmaq, onları reallıqla uzlaşdırmaq imkanı yaranır.

Mehman Əliyevin çoxsaylı iradlarını iki qrup üzrə təsnifatlaşdırmaq mümkündür. Birinci istiqamət dövlətin KİV-lərə maddi dəstəyini ehtiva edir. İddia edir ki, hakimiyyətin indi MEDİA, bundan öncə isə KİVDF vasitəsilə  KİV-lərə maddi dəstək verməsi, media mühitini nəzarətdə saxlamaq niyyəti güdür. O, MEDİA-nın  maliyyə yardımı  müsabiqəsi keçirməsini, nəticədə  çap və onlayn media subyektlərinə yardım verməsini bu kontekstdə dəyərləndirir. "MEDİA-nın vəzifəsi deyil ki, kiməsə 3-5 min pul versin"- deyə etiraz edir. Əlavə edir ki, dövlətin əsas missiyası KİV-lərə maddi dəstək vermək yox, fəaliyyət üçün normal media mühiti formlşdırmaqdır.

Mehman Əliyev öz tezislərini ənənəvi olaraq Qərb mediası və Qərb ölkələrindən nümunələr göstərməklə arqumentləşdirir. Amma nədənsə, son müsahibələrində  Qərb ölkələri nümunəsindən yan keçir. Vurğulamır ki,  zəruri məqamda dövlətin KİV-lərə maddi dəstək göstərməsi Qərbdə normal media  mühiti formalaşdırmağın komponentlərindən biri sayılır.  Bir neçə nümunə verək.  

Qərb ölkələrinin əksəriyyətində, o cümlədən, "adları beynəlxalq reytinq siyahılarında öndə çəkilən ölkələrin" hər birində KİV-lərə dövlət tərəfindən maddi dəstək verilir. Forma müxtəlifdir, mexanizmlər fərqlidir,  mahiyyət isə eynidir. Konkret olaraq  Avstriya, Danimarka, İsveç... və digərlərində Azərbycandakı modelin bənzəri vardır. İsveç hökumətinin hesabatından görürük ki, təkcə 2020-ci ilin ilk  6 ayı ərzində ölkə  KİV-lərinə 200 milyon SEK (təxminən 18 milyon avro) madi yardım ayırıb. Ölkənin mədəniyyət naziri bildirib ki, "Ənənəvi KİV-lərə maddi dəstək verilməsi təkcə medianın yaşaması üçün deyil, həm də vətəndaşların keyfiyyətli xəbərlər almaları üçün vacibdir. Bu, demokratiya üçün müsbət haldır".

Danimarka hökuməti eyni dövrdə KİV-lərin inkişafı üçün  4  illik maddi dəstək  proqramının  icrasına qərar verib, bu məqsədlə 122 milyon avroluq maliyyə ayırıb. Ölkənin mədəniyyət naziri deyib ki, "peşəkar media demokratiya üçün vacibdir, ona maddi dəstək göstərməliyik".

Norveç hökuməti isə eyni zaman kəsiyində  mediaya maddi dəstək proqramları üçün 300 milyon NOK (27 milyon avro) ayırıb.

Nümunələrin sayını artırmaq olar. Amma hər biri eyni məzmunludur və bir xətti - müasir çətinliklər fonunda ənənəvi/peşəkar  KİV-lərə dövlətlərin maddi dəstək verməsini - ehtiva edir. Avropa ölkələrində KİV-ə dövlət dəstəyi proqramları  ATƏT-in media komissarının 2020-ci il  3 May  Ümumdünya Mətbuat Azadlığı Günü münasibətilə  yayımlanan məruzəsində də alqışlanır, "pandemiya səbəbindən çətinlik çəkən mediaya maddi cəhətdən dəstək olmaq" üçün dövlətlərə  çağırış edilir.

Yəni, müasir dövrdə Avropa ölkələrində  Mehman Əliyevdən başqa heç kimsə dövlətlərin KİV-lərə maddi dəstək proqramları icra etmələrini "KİV-ləri nəzarətə götürmək siyasəti" kimi şərh etmir. Əksinə,  bu proqramlara demokratik mühitin inkişaf etdirilməsi, keyfiyyətli informasiya alınmasının təminatı kimi yanaşılır. Müqayisə aparanda bəlli olur ki, qeyd edilən ölkələrdə ayrı-ayrı KİV qurumlarının hər birinə ayrılan maddi yardımın məbləği Azərbaycanda MEDİA-nın ümumi illik  büdəcəsindən çoxdur.

Mehman Əliyevin son  çıxışlarında səsləndirilən çoxsaylı iradların ikinci  qrupu  isə media üzrə yeni qanun layihəsinin ictimai müzakirəsinin keçirilməsi ilə bağıdır. Anlaşmayan, motivi bilinməyən iraddır. Çünki, Medianın İnkişafı Agentliyi yeni qanun layihəsinin ictimai müzakirəsini keçirib. Müzakirə üçün  ilk öncə aidiyyatı qruplar dəvət alıblar. Təsnifat üzrə  çap, elektron və onlayn media  təmsilçiləri qruplarla müzakirə edərək,  layihə üzrə  təkliflərini bildiriblər. Müzakirələrin yekunu olaraq  açıqlama yayılıb, ölkə ictimaiyyətinə də bilgi verilib. Davamı olaraq  ADA Universitetində geniş tədbirlər təşkil olunub, yeni qanun layihəsi barədə məlumatlandırma sessiyaları keçirilib. Tədbirlər bu gün də davam edir. Məlumata görə, 80-ə yaxın KİV rəhbəri tədbirlərə qatılıb.  Bütün bunlar açıq informasiyalardır, internetdə var. Sadə axtarış aparmaqla görmək, tanış olmaq mümkündür. Anlaşmazlıq yaradan da budur ki, hər kəsin gördüyü, bildiyi gerçəkləri  Mehman Əliyev nə üçün bilmir? O, "qanun layihəsinin ictimai müzakirəsi keçirilmir" deyəndə nəyi nəzərdə tutur? Yoxsa onun "ictimai müzakirə"  barədə fərqli anlayışı var? Bəlkə gözləntisi budur ki, bütün ölkə KİV-ləri  ilə müzakirə keçiriləndən sonra, yekunda  onun məqamına  gələcək, şəxsi rəyini  soruşacaq, yalnız bundan sonra "ictimai müzakirəni" tamamlanmış hesab edəcəklər?

"Turan" İA direktorunun son açıqlamalarında belə ziddiyyətli, sual doğuran məqamlar çoxdur. Hər biri üzərində dayanmaq vaxt aparır, zaman alır.

Əslində isə bütün bu suallara cavabı Mehman Əliyev özü verir. Açıqlamasında qeyd edir ki, "Mən  Media Agentliyinin fəaliyyətini yarandığı gündən şübhə altına almışdım..."  Etiraf edir ki, MEDİA-nın necə işləyəcəyinin fərqi yoxdur, şəxsi müstəvidə münasibəti neqativdir, öncədən hazırlanmış tənqidi  tezisləri var, mərhələlərlə gündəmə daxil edəcək. Onun  bu etirafı səmimi görünür. Diqqətlə izləyənlər bilirlər ki,  Mehman Əliyevin bu yöndə silsilə çıxışları var, başlanğıc tarixi də uzundur. 2000-ci illərin əvvəllərində Azərbaycanda QHT və KİV sektorunun milliləşdirilməsi, onların  xarici donor institutların təsirindən çıxarılması,  milli donor institutlarının yaradılması  üçün  təşəbbüslər göstərilib. Təşəbbüslərin nəticəsi olaraq  QHT və KİV sektorunun inkişafı, müstəqilləşdirilməsi  yönündə  dövlət konsepsiyaları hazırlanıb, həmin konsepsiyalar 2007-2008-ci illərdə Prezident tərəfindən imzalanıb. Bu konsepsiyalara uyğun olaraq hər iki sektor üzrə milli donor institutları yaradılıb, xarici donor instutlarının missiyası başa çatmış elan edilib. Qarşıdurmanın mənbəyi də bu nöqtədən başlayır. Milli KİV və QHT sektorunda təsir rıçaqları əllərindən çıxan xarici donor institutlarının revanşist həmlələri  bu günə qədər davam edir. Təşəbbüsün geri alınması üçün çaba göstərilir. Mehman Əliyev  isə "Soros" Fondunun Azərbaycan təmsilçiliyinin sonuncu rəhbəri olub.   Proseslərin bu kontekstdə araşdırılması da faydalı olar.

Müşfiq Ələsgərli