Konqresdə erməni şousu: ABŞ-nin Ermənistanda yeni planları nədir?

Milli.Az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

ABŞ Konqresinin Helsinski Komissiyasının yaxınlarda keçirdiyi "Ermənistanda demokratiyanın dəstəklənməsi və Qərbə doğru gələcək" mövzusunda keçirilmiş dinləmələr bir daha Ermənistanın mürəkkəb siyasi və geosiyasi vəziyyətinə diqqəti cəlb etdi. "Demokratiya" və "qərbə doğru gələcək" kimi ritual terminlərin istifadəsi Qərbin tanış ritorikasını ifadə edir, lakin bu, həm bölgədə, həm də onun hüdudlarından kənarda bir çox suallar doğurur. Ermənistanı Cənubi Qafqazda "demokratik qala" kimi təqdim etmək cəhdləri uzun müddətdir ki, Qərbin siyasi strategiyasının tərkib hissəsidir. Lakin reallıqlar çox vaxt bu idealist mənzərədən kəskin şəkildə fərqlənir.

Helsinski Komissiyası və ya Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Komissiyası ənənəvi olaraq özünü insan hüquqlarını, demokratik prinsipləri və qanunun aliliyini dəstəkləyən orqan kimi göstərir. Lakin son illərdə bu təşkilatın tərəfkeşliyinə və postsovet məkanında, xüsusilə də Ermənistanda baş verən siyasi prosesləri birtərəfli qaydada qiymətləndirdiyinə dair getdikcə daha çox tənqidlər səsləndirilir.

2024-cü ilin sentyabrında keçirilmiş dinləmələr ABŞ-ın Ermənistana bölgədə əsas tərəfdaş kimi möhkəmləndirmək cəhdlərinin növbəti mərhələsi oldu. Bu, Vaşinqtonun Cənubi Qafqazda Rusiya və İranın təsirini zəiflətməyə yönəlmiş uzunmüddətli siyasətini əks etdirir. Komissiyanın sədri, demokrat konqresmen Kris Smit giriş nitqində Ermənistanda "demokratik islahatların dəstəklənməsinin" vacibliyini vurğuladı və ölkənin "Qərb kursunu möhkəmləndirməyə" çağırdı. Maraqlıdır ki, bu tezislər Ermənistanın dərinləşən iqtisadi və siyasi böhranı fonunda səsləndirildi, habelə mövcud hakimiyyətin real islahatlara nail olmaq bacarıqsızlığı da nəzərə çarpırdı.

Ermənistan adından ABŞ-ın ATƏT-dəki sabiq səfiri Daniel Baer, Beynəlxalq Böhran Qrupundan (İCG) ayrılan Olesya Vartanyan və Ermənistanın "Demokratiya və Təhlükəsizlik Regional Mərkəzi"nin rəhbəri, Qarabağ kökənli erməni ekspert, Ermənistan Təhlükəsizlik Şurası Katibliyinin sabiq əməkdaşı Tigran Qriqoryan çıxış etdilər.

Daniel Baer ABŞ-ın ATƏT-dəki sabiq səfiri olaraq, erməni diasporu ilə uzun müddətdir ki, sıx əlaqələr saxlayır. Baer Ermənistan və Qarabağın maraqlarını fəal şəkildə müdafiə edir, bölgədə Qərb tərəfindən dəstəklənən demokratik təşəbbüsləri dəstəkləyir. O, öz çıxışlarında beynəlxalq hüquq və Azərbaycanın ərazi bütövlüyü məsələlərinə ardıcıl şəkildə toxunmur, əksinə, Ermənistanın xeyrinə olaraq "xalqın öz müqəddəratını təyin etmə hüququ" məsələsini vurğulamağa üstünlük verir.

Baer həmçinin erməni diplomatları və lobbiçiləri ilə müntəzəm əlaqələri ilə tanınır ki, bu da onun Qərb siyasi dairələrində proerməni təbliğatının tərəfdarı kimi mövqeyini möhkəmləndirir. Bu əlaqələr ona erməni ritorikasının əsasını təşkil edən arqumentlər formalaşdırmağa imkan verir.

Olesya Vartanyan uzun müddət Beynəlxalq Böhran Qrupunda (BBQ) əsas vəzifələrdə çalışıb və Cənubi Qafqaz regionu üzrə ekspert kimi nüfuz qazanıb. Lakin onun ekspertizasının hər zaman Ermənistanın mövqelərinin müdafiəsinə yönəldiyi məlumdur. Vartanyan öz analitik materiallarında əsasən Qarabağ əhalisinin hüquqlarının pozulmasını vurğulayır, lakin azərbaycanlıların hüquqlarının pozulması və işğal reallıqlarını görməzdən gəlir.

BBQ-dan ayrılmasına baxmayaraq, Vartanyanın təsiri zəifləməyib. O, erməni diasporu ilə sıx əlaqələrini davam etdirir və beynəlxalq platformalarda Ermənistanın maraqlarını təmsil edir. Onun Helsinski Komissiyasının dinləmələrində iştirakı isə Ermənistanın beynəlxalq hüquq normalarını pozmasını gizlədərək, erməni narrativlərinin təşviqi ilə bağlı uzunmüddətli fəaliyyətinin davamıdır.

Tigran Qriqoryan Qarabağdan olan erməni əsilli ekspertdir və əvvəllər Ermənistanın Təhlükəsizlik Şurası Katibliyində çalışıb. Onun mövqeyi açıq şəkildə Ermənistan rəhbərliyinin maraqlarını, xüsusilə də Qarabağla bağlı revanşist planlarını əks etdirir. Qriqoryan, Qarabağ ermənilərinin "öz müqəddəratını təyinetmə hüququ" ideyasını fəal şəkildə müdafiə edir və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı çıxan ritorikadan istifadə edir. O, çıxışlarında Azərbaycanın ərazi bütövlüyü məsələsini bilərəkdən gözardı edir və Ermənistan elitasının millətçi baxışlarına diqqət yetirir.

Digər çıxış edənlər kimi, o da regiondakı real vəziyyət fonunda erməni diasporu tərəfindən fəal şəkildə irəli sürülən gündəmi təbliğ edir. Qərb ölkələrində erməni lobbi təşkilatları bu mövzunu gündəmdə saxlamaq üçün intensiv işləyirlər və Helsinski Komissiyasının dinləmələri bu təbliğatın parlaq nümunəsidir.

Qərbin Cənubi Qafqaz münaqişəsinə birtərəfli yanaşmasının nümunəsi

Helsinki Komissiyasının bu dinləmələri Qərbin, xüsusən də erməni diasporu və lobbi təsiri altında, Cənubi Qafqaz münaqişəsinin reallıqlarını təhrif etməyə meylli olduğunu bir daha sübut etdi. Müzakirələr zamanı Azərbaycanla bağlı yalan və böhtan dolu tezislər səsləndirildi, beynəlxalq hüquq və mövcud razılaşmalar isə tamamilə nəzərə alınmadı.

Dinləmələr zamanı çıxış edənlərdən heç biri Azərbaycanın beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən tanınmış ərazi bütövlüyü məsələsinə toxunmadı, halbuki bu, BMT-nin çoxsaylı qətnamələri ilə təsdiqlənib. Bunun əvəzinə, əsas diqqət Qarabağdakı erməni əhalisinin "öz müqəddəratını təyinetmə hüququ"na yönəldi ki, bu da təkcə BMT-nin qətnamələrinə deyil, həm də Ermənistan və Azərbaycan arasında imzalanmış sazişlərə ziddir.

Belə qərb siyasətçiləri və ekspertləri, o cümlədən Daniel Baer kimi fiqurlar, mütəmadi olaraq bu ritorikadan istifadə edir, münaqişəni insan hüquqları uğrunda mübarizə kimi təqdim edir və Ermənistanın təcavüz reallıqlarını görməzdən gəlirlər.

Müzakirələr zamanı Ermənistan silahlı qüvvələrinin 30 ilə yaxın müddətdə Azərbaycanın ərazilərini işğal etməsi, milyonlarla azərbaycanlı qaçqın və məcburi köçkünün hüquqlarının pozulması barədə bir söz belə deyilmir. Əvəzində isə bütün diqqət Qarabağ ermənilərinin guya hüquqlarının pozulmasına yönəldilir ki, bu da faktların birbaşa təhrif edilməsidir.

Qriqoryan və Vartanyanın təbliğat çıxışları

Vartanyan və Qriqoryan öz çıxışlarında Azərbaycanın ünvanına mütəmadi olaraq ittihamlar irəli sürərək, onu təcavüzkar və insan hüquqlarının pozucusu kimi təqdim edirlər. Bu iddialar təsdiq olunmamış məlumatlara və spekulyasiyalara əsaslanır ki, bu da informasiya sahəsində gərginliyi daha da artırır. Bu cür təbliğat beynəlxalq ictimaiyyətin gözündə Azərbaycanın neqativ obrazını formalaşdırır və regionda davamlı sülhün bərqərar olunmasına maneçilik törədir.

ABŞ Konqresinin Helsinski Komissiyasının "Ermənistanda demokratiyanın dəstəklənməsi və Qərbə doğru gələcək" mövzusunda keçirdiyi dinləmələr, Qərbin Cənubi Qafqaz məsələsinə birtərəfli yanaşmasının bariz nümunəsidir. Erməni diasporu ilə sıx bağlı olan Qərb ekspertləri reallıqları təhrif edən və beynəlxalq hüququ görməzdən gələn narrativlər irəli sürürlər. Bu cür tədbirlər, bölgədə sülh və sabitliyin bərqərar olmasına kömək etmək əvəzinə, təbliğatı gücləndirir və qarşıdurmaları qızışdırır ki, bu da Azərbaycan və Ermənistan xalqlarının gələcəkdə dinc yanaşı yaşamasına ciddi maneədir.

Ermənistanın demokratikləşmə ilə bağlı rəsmi bəyanatlarına baxmayaraq, bu ölkə ciddi daxili problemlərlə üzləşməyə davam edir. 2018-ci ildə Nikol Paşinyanın hakimiyyətə gəlməsi və məşhur "məxməri inqilab"dan sonra Qərb Ermənistanda yeni demokratik proseslərə böyük ümidlər bəslədi. Lakin 2020-ci ildə Qarabağda baş vermiş 44 günlük müharibədə Ermənistanın məğlubiyyətindən sonra vəziyyət sürətlə dəyişdi. Daxili siyasi vəziyyət pisləşdi, ölkədə müxalifətə qarşı təzyiqlər gücləndi və insan hüquqları tez-tez arxa plana atıldı.

Bir çox tənqidçilər Paşinyanın demokratiyanın və hüququn aliliyinin inkişafı ilə bağlı vədlərini həyata keçirə bilmədiyini vurğulayırlar. Xüsusilə, Qərb ekspertləri dəfələrlə jurnalistlərin və müxalifət siyasətçilərinin təqib edildiyini, mitinqlərdə həbs olunduğunu və seçkilərin şəffaflığının təmin edilmədiyini qeyd ediblər. Bu amillər ABŞ-ın Ermənistanda "demokratiyanın" dəstəklənməsi zərurəti barədə ritorikasına kölgə salır.

Ermənistanın "Qərbə doğru gələcəyi": reallıq, yoxsa illüziya?

Dinləmələrin başlığında qeyd olunan "Qərbə doğru gələcək" ifadəsi bir sıra suallar doğurur. Bir tərəfdən, Qərb Ermənistanda öz təsirini gücləndirməyə və bu ölkənin Avroatlantik inteqrasiyasına dəstək verməyə çalışır. Lakin reallıq belədir ki, Ermənistan hərbi, iqtisadi və siyasi baxımdan hələ də Rusiyadan güclü asılı vəziyyətdədir. Rusiya Ermənistanın enerji və nəqliyyat da daxil olmaqla əsas iqtisadi sahələrini nəzarətdə saxlayır və Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı (KTMT) vasitəsilə Ermənistanı hərbi cəhətdən dəstəkləyir.

Qərbin Ermənistana dair verdiyi "Qərbə doğru gələcək" vədləri isə tez-tez konkret addımlarla dəstəklənmir. Ermənistanın böyük ümid bəslədiyi Avropa İttifaqı, uzun illərdir ki, Ukrayna, Gürcüstan və Moldova kimi digər postsovet ölkələrinə oxşar vədlər verib. Lakin bu ölkələrdən heç biri hələ də Aİ-nin tamhüquqlu üzvü olmayıb. Bundan əlavə, Ermənistanın Rusiyadan və İrandan asılılığı "Qərbə doğru gələcək" istiqamətində real keçiddən danışmağı hələlik qeyri-mümkün edir.

Qərbin geosiyasi maraqları

Qərb üçün Ermənistan Cənubi Qafqazda nüfuz uğrunda geniş mübarizədə mühüm bir alət rolunu oynayır. Azərbaycanla mürəkkəb münasibətlər, Qarabağ münaqişəsinin həll olunmaması və Rusiya-Azərbaycan əlaqələrinin güclənməsi Ermənistanı ABŞ və Avropa İttifaqı üçün təbii bir tərəfdaş edir. Lakin bu tərəfdaş zəif həlqə olaraq qalır. Son illərdə Ermənistana Qərbin maliyyə və hərbi yardımları əhəmiyyətli nəticələr verməyib və bir çox ekspertlər hesab edirlər ki, Qərbin dəstəyi yaxın gələcəkdə ölkənin daxili və ya xarici siyasətinə ciddi təsir edə bilməyəcək.

Eyni zamanda, qeyd etmək lazımdır ki, erməni cəmiyyəti "Qərbə doğru gələcək" yolunda o qədər də bircins deyil. Xüsusilə, yaşlı nəsil arasında bir çox qruplar ənənəvi Rusiya ilə əlaqələrə sadiq qalırlar, çünki Rusiya Ermənistanın təhlükəsizliyinin təmin edilməsində hələ də mühüm rol oynayır. Buna görə də bütün Ermənistanın Qərbə can atdığını demək doğru olmazdı.

"Demokratik kurs"un ziddiyyətləri

Müzakirələrdə vacib məqamlardan biri Paşinyanın demokratik ritorikası ilə onun real hərəkətləri arasındakı ziddiyyətdir. Siyasi müxalifətin təqib edilməsi, etirazların yatırılması üçün güc strukturlarından istifadə, media üzərində nəzarətin gücləndirilməsi demokratiyanın inkişafı ilə bağlı səmimiyyətə şübhə yaradır. Bu cür hərəkətlər Ermənistanda hakimiyyətin Qərbin dəstəyini qazanmaq üçün yalnız demokratik şüarları istifadə etməsi ilə bağlı tənqidlərə zəmin yaradır.

Bu fonda sual yaranır: Qərb Ermənistanda həqiqətən demokratiyanın dəstəklənməsində maraqlıdırmı, yoxsa bu ritorika sadəcə olaraq geosiyasi məqsədlərin həyata keçirilməsi üçün örtük rolunu oynayır? Axı, demokratik prinsiplərin dəstəklənməsi ardıcıllıq və insan hüquqlarına hörmət tələb edir, lakin Ermənistanda son hadisələr göstərir ki, bu, hər zaman belə olmur.

... ABŞ Konqresinin Helsinski Komissiyasının dinləmələri bir daha Qərbin Ermənistanla bağlı ritorikasında mövcud ikili standartları üzə çıxardı. Demokratiyanın və "Qərbə doğru gələcəyin" dəstəklənməsi barədə suallar tanış ifadələrdir, lakin ölkədəki real vəziyyətlə az əlaqəsi var. Ermənistana verilən xarici dəstəyə baxmayaraq, ölkə hələ də Rusiyadan dərin asılılıq vəziyyətində qalır, onun daxili demokratik prosesləri isə ciddi çağırışlarla üzləşir. Ermənistanın həqiqətən "Qərbə doğru gələcəyə" keçib-keçməyəcəyi sualı açıq qalır və bu məsələdə əsas rol xarici vədlərdən daha çox daxili konsolidasiyaya və ölkəni zəiflədən siyasi böhranı aradan qaldırmağa bağlı olacaq.

Milli.Az
Xəbərlərimizi WhatsApp kanalımızdan da oxuyun