Qardaşım, sənə nə oldu belə?

Son aylar Türkiyə mediasında və sosial şəbəkələrində Azərbaycana yönəlmiş sistemli, məqsədli və kifayət qədər aqressiv bir kampaniya müşahidə olunur. Bu kampaniya əvvəlcədən hazırlanmış şablonlar üzərində qurulub: guya Azərbaycan "Fələstinin düşmənidir", guya "Bakı hökuməti Binyamin Netanyahunun komandası ilə gizli təmaslara girib" və s. Bu qarayaxmaların ən son nümunəsi isə "azərbaycanlı rəsmilərin İsrailin hərbi əməliyyatlarına dəstək verdiyi" barədə saxta "xəbərlərdir". Məzkur dezinformasiya əvvəlcə anonim türk Telegram kanallarında ortaya atıldı, sonra iri onlayn media orqanlarında tirajlandı, ardınca isə sosial şəbəkələrdə emosional "bəzəklərlə" yayılaraq genişləndirildi.

Sxem qayət bəsitdir: əvvəlcə informasiya axınına açıq-aşkar yalan və ya yarı-yalan bir xəbər atılır, sonra onu ikinci dərəcəli oyunçular - blogerlər, "ekspert" qiyafəsinə girmiş şəxslər tirajlayır, ardınca isə artıq klassik mediada yayımlanaraq "qanuniləşdirilir". Beləliklə, geniş auditoriyada Azərbaycanın guya hansısa mövqeyi barədə yanlış təsəvvür formalaşır.

Son qalmaqalın səbəbi isə guya BMT Baş Assambleyasında Netanyahunun çıxışı zamanı zalda Azərbaycan nümayəndələrinin də iştirak etməsi ilə bağlı "reportaj" oldu. Sübuta kimi yayılan şəkillər isə dərhal ifşa olundu: kadrlar 2023-cü ilin sentyabrında çəkilmişdi, həmin vaxt Netanyahu mavi qalstukda idi. Halbuki 2025-ci ildə o, qırmızı qalstukla çıxış edib və bu fakt açıq mənbələrdəki rəsmi foto və videolarla təsdiqlənir. Bu qədər bəsit bir səhv təsadüf deyil, sifarişli kampaniyanın mahiyyətini açır: məqsəd məlumat vermək yox, təxribat törətmək, Azərbaycanla Türkiyə arasında inamsızlıq yaratmaqdır.

Bu, ilk belə hadisə deyil. Bir müddət əvvəl Türkiyə mediasında guya Azərbaycanın "Avroviziya" müsabiqəsini İsrail iştirak etməsə boykot edəcəyi barədə miflər dolaşırdı. O zaman Azərbaycanın nümayəndə heyətinin rəhbəri Turab Teymurov rəsmi şəkildə bu şayiələri təkzib etmiş, Azərbaycanın qərarlarının heç bir halda İsrailin iştirak edib-etməməsi ilə əlaqəli olmadığını vurğulamışdı.

Azərbaycan mediası həssas mövzulara münasibətdə hər zaman Türkiyə mediasından fərqlənib. Son onilliklərdə azərbaycanlı jurnalistlər qardaş ölkəni daxili çəkişmələrdə və ya ağrılı nöqtələrdə hədəfə çevirə biləcək mövzulardan yayınmağa xüsusi diqqət göstəriblər. Suriyadakı vəziyyət, ABŞ-la münasibətlər, kürd faktoru və ya iqtisadi anlaşılmazlıqlar - bunların heç biri Azərbaycan mediasının Türkiyəyə qarşı istifadə etdiyi mövzular olmayıb. Əksinə, bəzi hallarda Azərbaycan jurnalistləri türkiyəli həmkarlarından da artıq dərəcədə Ankara yönlü mövqe sərgiləyiblər. 2020-2021-ci illərdə Aralıq dənizi böhranı ilə bağlı beynəlxalq mətbuatda Türkiyəyə qarşı kampaniya aparılarkən məhz Azərbaycan yazarları Ankaranı müdafiə edən ən sərt və prinsipial mövqeləri səsləndirirdilər.

Azərbaycan üçün informasiya həmrəyliyi hər zaman "Bir millət - iki dövlət" düsturunun tərkib hissəsi olub. Amma həmrəylik birtərəfli ola bilməz. Türkiyə mediasında "Azərbaycan Fələstinin düşmənidir" tipli feyklərin işıqlandırılması yalnız Azərbaycanın qardaş ölkə üçün "qırmızı xətt" statusunu zəiflədir. Bu isə strateji münasibətlərə, regionda ortaq mövqelərin qorunmasına zərbə vurur.

İndi əsas sual budur: Azərbaycanın informasiya həmrəyliyini daim qoruduğu bir müstəvidə Türkiyə mediası da eyni prinsipi qorumalı deyilmi?

Bugünkü fonu daha kəskin göstərən məqamlardan biri də odur ki, Azərbaycan heç vaxt Türkiyəni çətin vəziyyətə sala biləcək faktları mediada "silah"a çevirməyib. Məsələn, 2023-2024-cü illərdə beynəlxalq agentliklərin gəmi daşımalarını izləyən sistemlərə istinadən yaydığı məlumatlarda görünürdü ki, Türkiyə limanlarından yüklər İsrailə göndərilir, halbuki rəsmi bəyanatlarda Ankara ilə Təl-Əviv arasında münasibətlərin gərginləşdiyi bildirilirdi. Üstəlik, 2024-cü ildə Türkiyənin İordaniyaya ixracı təxminən 200 faiz artmışdı və həmin yüklərin əhəmiyyətli hissəsinin tranzit marşrutlarla Amman üzərindən İsrailə çatdırılması ehtimalı vardı. Amma nə Azərbaycan mediası, nə də rəsmiləri bu faktları ittiham obyekti kimi qabartdı.

Azərbaycanın mövqeyi daim eyni olub: müttəfiqlik münasibətləri "hesab çəkmək" üçün deyil. 44 günlük Vətən müharibəsində Türkiyənin göstərdiyi dəstəyi Bakı heç vaxt "hədiyyə" kimi təqdim etmədi. Silah və texnika alışlarının hamısı tam ödənişlə həyata keçirildi, türk şirkətləri Azərbaycanın ən böyük infrastruktur layihələrinə çıxış qazandı, Azərbaycan diplomatiyası isə beynəlxalq tribunlarda Türkiyənin səsini daha da gücləndirmək üçün ardıcıl işləyirdi.

Diplomatiya müstəvisində də fərqlər aydındır. Ermənistan işğalı dövründə Ankara Azərbaycanın yanında idi, amma bu dəstəyin forması və tonu heç vaxt bugünkü Qəzza məsələsindəki kimi kəskin addımlarla müşayiət olunmurdu. Heç bir türk naziri BMT zalını tərk etmirdi, halbuki indi Türkiyə nümayəndə heyəti israilli çıxışçılara etiraz olaraq sammitlərdən nümayişkaranə şəkildə çıxır. Daha da mühümü - 2000-ci illərin ortalarında Ankarada Ermənistanla sərhədin açılması ssenariləri müzakirə olunurdu, protokollar imzalanmışdı və onlar faktiki olaraq Azərbaycanın işğal olunmuş torpaqlarının reallığını görməzdən gəlirdi. Bunun fonunda belə, Azərbaycan heç vaxt bunu Türkiyəyə qarşı informasiya kampaniyasına çevirmədi.

Bu gün isə mənzərə tam əksinədir: Türkiyə mediasının bir qismi tərəddüdsüz şəkildə Rusiyadan, İrandan və ya Ermənistandan qaynaqlanan dezinformasiyaları tirajlayır. Hətta bəzən bu materiallara əlavə "feyk detallar" da qatılır və hücum effekti daha da gücləndirilir.

Azərbaycan tarixi boyu İran, Ermənistan və Rusiyadan gələn dezinformasiyalarla mübarizə aparmağa öyrəşib. Bu, ekspertlərin mütəmadi təhlil etdiyi, xüsusi müdafiə strategiyalarının hazırlandığı sahə olub. Amma son iki ildə tablo dəyişib. Paradoks ondadır ki, dezinformasiya mənbələri sırasında artıq Türkiyə mediası da peyda olub.

Söhbət marjinal internet portallarından getmir, söhbət "Sabah", "Hürriyet" kimi aparıcı qəzetlərdən gedir. Onlar hakimiyyətlə assosiasiya olunan, ictimai rəyə ciddi təsir imkanlarına malik qurumlardır. Bu fakt problemin təsadüfi deyil, sistemli xarakter daşıdığını göstərir. Təəssürat yaranır ki, Azərbaycana qarşı məqsədyönlü informasiya kampaniyası qurulub və bu, getdikcə dayanıqlı tendensiyaya çevrilir.

Xüsusi narazılıq doğuran məqam isə odur ki, Türkiyə mediası Azərbaycanın guya "pro-İsrail" siyasət yürütdüyünü tirajlayarkən, Azərbaycanın fələstinlilərə real dəstəyini bilərəkdən kölgədə saxlayır. Halbuki Azərbaycan Fələstin məsələsində heç vaxt mövqeyini gizlətməyib.

1992-ci ildə Azərbaycan Fələstin Dövlətini tanıyıb və diplomatik münasibətlər qurub. 2011-ci ildə Bakıda Fələstin səfirliyi açılıb, mərasimdə prezident Mahmud Abbas şəxsən iştirak edib. Onilliklər boyu Azərbaycan BMT-də fələstinlilərin öz müqəddəratını təyin etmək hüququnu dəstəkləyən bütün əsas qətnamələrin lehinə səs verib.

Daha da önəmlisi, 2019-2023-cü illərdə Qoşulmama Hərəkatına sədrlik edən Azərbaycan humanitar yardım qətnamələrinin təşəbbüskarlarından biri olub. 2011-2024-cü illərdə Bakı Qəzza və İordan çayının Qərb sahilinə 25 milyon dollardan çox humanitar yardım göndərib - dərman, ərzaq, məktəblərin maliyyələşməsi daxil olmaqla. 2023-cü ildə gərginlik artanda əlavə yardımlar ayrılıb, infrastrukturun bərpasına vəsait yönləndirilib.

Rəsmi Bakının mövqeyi aydındır: münaqişənin həlli yalnız "iki dövlət" prinsipi əsasında, paytaxtı Şərqi Qüds olan müstəqil Fələstin dövlətinin yaradılması ilə mümkündür. Prezident İlham Əliyev dəfələrlə vurğulayıb ki, Azərbaycan ədaləti, beynəlxalq hüququ və humanitar prinsipləri dəstəkləyir.

Belə olan halda, Bakını "antislam siyasəti"ndə və ya "pro-İsrail mövqeyi"ndə ittiham etmək yalnız əsassız deyil, həm də açıq-aşkar kinayədir. Vurğulanan "sensasiyalar" - guya Azərbaycan nümayəndələrinin Netanyahunun çıxışı zamanı zalda olması (saxta olduğu sübuta yetirilib) və ya "Avroviziya boykotu" barədə şayiələr - sadəcə kampaniyanın alətləridir.

Bəs niyə hədəfə məhz Azərbaycan seçilib?

Əvvəla, məsələni izah edən ilk amil iki ölkənin yaxınlığıdır. "Qardaşlıq münasibətləri" içində yaranan hər hansı qalmaqal daha səs-küylü, daha ağrılı olur. Bu yaxınlıq üzərində oynamaq isə regionda Azərbaycanla Türkiyəni zəiflətmək istəyən dairələrin maraqlarına xidmət edir. Onlar yaxşı bilirlər ki, məhz bu alyans dağılsa, həm Bakı, həm Ankara beynəlxalq arenada daha asan hədəfə çevriləcək.

İkinci məqam - Azərbaycanın İsraillə münasibətləridir. Bəli, bu əlaqələr var və kifayət qədər inkişaf edib, əsasən də müdafiə və enerji sektorlarında. Amma bu əməkdaşlıq heç vaxt fələstinlilərə və ya bütövlükdə İslam dünyasına qarşı yönəlməyib. Əksinə, rəsmi Bakı dəfələrlə vurğulayıb ki, tərəfdaşlıq sırf praqmatikdir və Fələstinə dəstəyin zəiflədilməsi demək deyil.

Üçüncü səbəb isə Azərbaycanın beynəlxalq diplomatiyada oynadığı fəal roldur. Qoşulmama Hərəkatına sədrliyi dövründə Bakı Fələstin məsələsində açıq mövqeyi ilə seçildi. 2020-2023-cü illərdə BMT-də Qəzzadakı humanitar vəziyyətlə bağlı müzakirələrin təşəbbüskarı Azərbaycan oldu. 2023-cü ildə Qoşulmama Hərəkatının toplantılarında qəbul olunan sənədlərin böyük qismi də məhz Bakının fəallığı sayəsində gündəmə gəlmişdi.

Elə buna görə də bəzi türk media dairələri üçün Azərbaycanı "islam həmrəyliyinin satqını" kimi göstərmək, özlərinin İsraillə mürəkkəb münasibətlərini etiraf etməkdən daha rahatdır.

Ayrı bir məsələ - media sahəsindəki ortaq təşəbbüslərin aqibətidir. 2021-ci ildə informasiya sahəsində strateji əməkdaşlıq haqqında Memorandum imzalanmış, Azərbaycan-Türkiyə Birgə Media Platforması yaradılmışdı. Məqsəd - dezinformasiyaya qarşı mübarizə aparmaq, beynəlxalq təşkilatlarda səyləri koordinasiya etmək, ortaq informasiya məkanı formalaşdırmaq idi.

Amma 2023-2025-ci illərin təcrübəsi göstərdi ki, platforma faktiki olaraq işləmir. Azərbaycan indi "xarici" hücumlara yox, məhz Türkiyə mediasında dərc olunan materiallara cavab verməyə məcbur qalır. Yəni ortaq mübarizə əvəzinə, dezinformasiyanın qaynağı bəzən Ankaranın özündən çıxır.

Bütün bu illər ərzində Azərbaycan mediası ehtiyatlı davranıb. Bakı hətta sərt reaksiya verməyə əsas tapanda belə, Türkiyənin həssas mövzularını təzyiq alətinə çevirməyib. İkinci Qarabağ müharibəsində türk mediası Azərbaycanın beynəlxalq dəstək qazanmasında həlledici rol oynadı. Azərbaycan bunu unutmur və heç vaxt balansı "qarşı kampaniyalar"la bərabərləşdirməyə çalışmayıb.

Azərbaycan jurnalistikası Türkiyəni çətin vəziyyətə sala biləcək mövzuları qəsdən kənara qoyub: Ermənistanla protokollar, beynəlxalq institutlardakı seçici davranış, hətta Ankara üçün sancılı siyasi epizodlar belə, Bakıda informasiya hücumuna çevrilməyib.

Amma artıq 2025-ci ildə aydın görünür ki, "tək tərəfli təmkin" qaydası işləmir. Türkiyə mediasından qaynaqlanan dezinformasiya mütəmadi xarakter alıb və sistemli cavab tələb edir. Azərbaycan illərlə təmkin göstərib. Vətən müharibəsi zamanı Ankaranın verdiyi hərbi və diplomatik dəstək yüksək qiymətləndirilib. Amma minnətdarlıq o demək deyil ki, mediada Bakını istənilən qədər, məhdudiyyətsiz şəkildə hədəfə almaq olar.

Azərbaycanın səbrli mövqeyi indi artıq yanlış anlaşılmamalıdır: informasiya hücumlarının qarşısı alınmalı, media münasibətləri yenidən balanslaşdırılmalıdır.

Azərbaycanın yanaşması həmişə asimmetrik reaksiya üzərində qurulub: hətta açıq görünsə belə, müttəfiqin həssas mövzularını ictimailəşdirməmək. Məsələn, Bakı heç vaxt 2008-2009-cu illərdə Ankaranın Ermənistanla sərhədləri açmaq ehtimalını müzakirə etməsini qabartmayıb, halbuki həmin dövrdə Azərbaycanın torpaqları işğal altındaydı. Azərbaycan heç vaxt beynəlxalq meydanlarda Türkiyənin Qarabağ məsələsində bəzən Qəzza mövzusundakı qədər sərt çıxış etməməsini tənqid obyektinə çevirməyib. Və ən nəhayət, Azərbaycan mediası Türkiyənin İsraillə milyardlarla dollar həcmində ticarət əlaqələrini də heç vaxt qabartmayıb. Halbuki Dünya Bankının 2024-cü il göstəricilərinə görə, söhbət çox böyük rəqəmlərdən gedirdi.

Bu təmkinli mövqe şüurlu seçim idi. Amma indi sual yaranır: birtərəfli həssaslıq sui-istifadəyə yol açmırmı?

Ən vacib sual indi budur: bu informasiya təxribatları nə qədər dərinləşə bilər? Təcrübə göstərib ki, Azərbaycan mediası belə kampaniyaları effektli şəkildə dəf etməyi bacarır. 2023-2025-ci illərdə məhz azərbaycanlı jurnalistlər Fransadan, Rusiyadan, İrandan qaynaqlanan iri həcmli dezinformasiya dalğalarını ifşa etdilər. Bu ifşalar beynəlxalq qurumlarda da qeyd olundu: məsələn, ATƏT-in mediaya savadlılıqla bağlı hesabatlarında Azərbaycan jurnalist cəmiyyətinin feyklərə qarşı sistemli müdafiə bacarığı nümunə kimi göstərildi.

Amma narahatlıq doğuran məqam başqadır: əgər Türkiyənin içində bu tip kampaniyaların qarşısını aydın və ictimai şəkildə ala biləcək güclər ortaya çıxmasa, Bakı elə bir vəziyyətə düşə bilər ki, azərbaycanlı media artıq türk auditoriyasına da "izah işi" aparmaq məcburiyyətində qalsın. Bu isə həm paradoksal, həm də əlamətdar bir haldır: qardaşlıq yalnız bir tərəfin məsuliyyəti ilə davam edə bilməz.

Azərbaycan strateji müttəfiqliyi heç vaxt şübhəyə almayəıb, almır, almayacaq da. Fəqət qardaşlıq birtərəfli ola bilməz. Bakını "Fələstinin düşməni" kimi təqdim edən feyk ittihamlar təkcə qarşılıqlı etimadı yox, iki dövlətin beynəlxalq arenadakı ortaq cəbhəsini də zədələyir. Azərbaycan sübut edib ki, öz maraqlarını qorumağı və dezinformasiyanı ifşa etməyi bacarır. Amma indi məntiqli gözlənti odur ki, Ankarada da kimsə açıq şəkildə desin: Azərbaycana qarşı aparılan kampaniya jurnalistika deyil, ikitərəfli tərəfdaşlığın təməlini hədəfə alan zərbədir.

.... Türkiyə bizim üçün Vətən, qəlb, ruh, siqlətdir. Azərbaycan bayrağı bizə nə qədər qutsaldırsa, Türkiyənin də şanlı bayrağı o qədər əzizdir. Vətən Müharibəsində hücuma atılan, şəhid olan qəhrəman əsgərlərimizin qollarında Azərbaycan və Türkiyə bayraqları vardı. Şəhərlərimizdə Türkiyə bayrağının asılmadığı küçə tapmaq çətin.

Bu sevgi içdəndir, qəlbdəndir, şüurdandır.

Çünki Türkiyə bizimçün əzizdən əziz, doğmadan doğmadır.

Azərbaycana hədyan atanlar bunu əsla unutmasın...

Elçin Alıoğlu
Milli.Az