Feminizm haqqında bilmədikləriniz - ARAŞDIRMA

Feminizm (fransızca - femin, latınca femina- qadın ) burjua quruluşu çərçivəsində qadınlara kişilərlə bərabər hüquqlar verilməsi uğrunda mübarizə aparan ictimai hərəkatdir. Qeyd edək ki , "feminizm" termininin ixtiraçısı, ilk dəfə işlədən və "Qadının sosial vəziyyəti ictimai tərəqqinin meyarıdır" kəlamının müəllifi utopik sosializm nümayəndəsi Şarl Furyedir.

Milli.Az Kult.az-a istinadən bildirir ki, feminizmin ilk dalğası 18-ci əsrdən 19-cu əsrin birinci yarısına təsadüf edir. Bir sıra yazılarda, cümlədən Pulen de Lya Barrın "İki cinsin hüquq bərabərliyi haqqında"(1673) əsərində qadınların azadlığı məsələsi qaldırılır. Feminist hüquqşünaslığı ilk dəfə ABŞ-da (feminist hərəkatı ilə eyni vaxtda) hələ Amerika inqilabı dövründə, qadınlara tam vətəndaşlıq hüquqları verilməsi tələbləri irəli sürülərkən (1775) yaranmışdır.

Yeni ictimai təzahürün- qadınların siyasi hüquqlarının müdafiəsi hərəkatının baniləri fransalı Olimpiya de Quj , ingiltərəli Meri Uolstonkraft, amerikalı Abiqayl Adamsdır. Feminizmin ilk sənədi 1790-cı ildə Olimpiya de Quj tərəfindən yazılan "Qadınların və qadın vətəndaşların bəyannaməsi"dir.

XX yüzilin 60-cı illərində ABŞ-da və bir sıra Qərbi Avropa ölkələrində tələbə etiraz hərəkatı genişləndi. Bu solçu etiraz hərəkatında radikal və ya inqilabi feminizm ortaya çıxdı. Beləliklə, Qərbdə feminizm hərəkatının "ikinci dalğa"sı başlanmış oldu

Bu dövrdəki qadın hərəkatı liberal feminizm kimi xarakterizə olunur. Liberal feminizmin qarşısında duran başlıca məsələ qadınların kişilər ilə bərabər siyasi hüquqa nail olmasını təmin etmək idi. 70-ci illərdə bütün Qərb universitetlərində qadın və yaxud feminist tədqiqat mərkəzləri yaradılır, elmə yeni olaraq "gender" anlayışı gətirilir.

Bir az keçmişə qayıtsaq görərik ki, tarix, fəlsəfə,təbiət elmlərində, dində qadının cəmiyyətdəki rolu barədə tez-tez bir-birinə əks fikirlər söylənilib, problem müxtəlif cür həllini tapıb. Xüsusən də bu barədə bir-birinə əks və ziddiyyətli fikirlərə dində rast gəlmək olar. Məsələn, 1400 il bundan əvvəl Makon kilsə məclisi rəsmi olaraq belə bir məsələyə baxmışdır: qadının ruhu varmı? İştirak edənlərin təqribən yarısı bu suala mənfi cavab vermişdi. Xristian kilsə məclisi cəmi bir səs çoxluğu ilə qərara gəlmişdi ki, aşağı məxluq olsa da, qadında nə isə ruha oxşar bir şey var.

Kapitalizm dövrü qadının cəmiyyətdəki yeri və rolu baxımından çoxlu cərəyanlarla xarakterizə olunur. Yeni Kodeks yaratmış Napaleon Bonapart qadın tərbiyəsini yaxşılaşdırmağa çağırırdı, lakin qadın taleyini yalnız uşaq doğmada görürdü. Dövrünün A.Şopenhauer, F.Nitsşe, O.Veyninger və qadın dəyərsizliyi haqqında yanlış nəzəriyyənin digər burjua nümayəndələri belə hesab edirdilər ki, təbiət qadınlara yalnız hiyləgərlik, yalançılıq, xəyanətə meyllilik, naşükürlük hissləri bəxş etmişdir.

Qeyd edək ki, 60-cı illərdə qadın hərəkatında ekstremist cinah deyilən bir tərəf fəallaşdı. Onlar keçmiş matriarxat cəmiyyətindən fərqli olaraq, ərə getmir, qüvvətli "cinsin"- kişilərin heç bir sahədə tabeçilik funksiyalarını qəbul etmir və bunu qəti surətdə rədd edirdilər. Feminist ərli qadınlar kişiyə tabe olmamağın bir forması kimi "missis" müraciət formasını inkar edib, onlara "miss" deyə müraciət etməyi tələb edirdilər. Əsas səbəb isə gətirilirdi ki, "missis" müraciət forması məhz qadının bir şəxsiyyət kimi kişidən asılı olduğunu, onun tabeçiliyində qaldığını açıq aydın diqqətə çatdirirdi.

Emansipasiya uğrunda hərəkat zamanı bir neçə cərəyan fəaliyyət göstərirdi:

Bərabərlikçi Formalar:

Bərabərlikçi Feminizm - Qabaqcıl feminist liderləri də ehtiva edən əksəriyyət bunun feminizmin bir forması olduğunu qəbul etmir.

Fərdçi Feminizm - (Libertarian Feminizm olaraq da bilinir)

Liberal Feminizm

Qadın Mərkəzli (Gynocentric) Formalar:

Mədəni feminizm

Cinsiyyət Feminizmi

Pop Feminizm

Radikal Feminizm

Basqının ataxaqanlıqdan Qaynaqlandığını Qəbul edənlər:

Anarko-Feminizm

Radikal Feminizm

Fransız Feminizm

Seks Radikal Feminizm

Basqının xüsusi mülkiyyətdən qaynaqlandığını qəbul edənlər:

Marksist Feminizm

Sosialist Feminizm

Ayrımçı (Segregationalist):

Lezbiyan Feminizm (Lezbiyan ayrımçılığı/Lesbian separatism) )

Ayrılıqçı feminizm/Seperatist Feminizm

afrikan-Amerikan

Qara Feminizm / Black Feminism

qadınçılıq/Womanism

qərb-Xarici :

Üçüncü Dünya Feminizm

Müstəmləkə Sonrası Feminizm

Feminizm tərəfdarlarına görə ədalət, hakimiyyət, öhdəliklər və s. nəzəriyyələrdə maskulin təcrübə əks olunur, bu səbəbdən də onların hamısına bəşəriyyətin əks tərəfi olan qadınların həyat təcrübəsi nəzərə alınaraq yenidən baxılmalıdır.

Əsrlər keçdikcə, qadınlar öz hüquqsuzluğunu dərk edib buna qarşı mübarizəyə qalxaraq, qadınlara kölə kimi baxılmasına son qoydu, onlar ictimai işlərdə kişilərlə bir yerdə işləmək, siyasətdə təmsil olunmaq kimi məsələlərdə uğur qazandılar amma təbii ki, müəyyən yerlərdə və şəraitdə. Qəbul etməliyik ki, bu hər yerdə özünü doğrultmadı. Hal - hazırda bir çox yerlərdə hələ də qadına kölə kimi baxılır, cəmiyyətdən təcrid olunur, qızların təhsilə cəlb olunmasına çox da əhəmiyyət verilmir və bununla bağlı ciddi tədbirlər görülmür. Amma qadınların bu dövrə qədər gördükləri tədbirlər nə qədər əhəmiyyətli olsa da, məncə, qəbul etmək lazımdır ki, kişilərlə tam olaraq eyni hüquqlara malik olmaq mümkün deyil. Çünki elə məsələlər var ki qadınlar bunu etmək gücündə deyil,eləsi də var ki, kişilər onların qarşısında acizdirlər. Deməli, qadın və kişi hüquqları bir - birini ədalətli şəkildə tarazlaşdırmalıdır.

Milli.Az