Uşaqlara müasir cırtdanlar lazımdır...

Bu gün valideynlər paytaxtda, bölgələrdə uşaqları üçün onların yaşına və zövqünə uyğun Azərbaycan dilində kitablar tapmaqda çətinlik çəkirlər. Çünki belə kitablar, həqiqətən də, çox azdır və tələbatı ödəmir. Uşaq kitablarının əksəriyyəti ya rus dilindədir, ya çox keyfiyyətsizdir, ya da maraqsızdır. Belə kitablarda uşaqların yaşına uyğun olmayan, onların anlaya bilməyəcəyi sözlər və məqamlar çox, şəkillər və illüstriasiyalar isə az və ya keyfiyyətsiz olur.

Valideyn Aynur Əlizadə: "İndidən 2 yaşlı qızımı kitaba öyrəşdirmək üçün ona uyğun kitab axtarıram. Amma, təəssüf ki, tapa bilmirəm. Kitabların çoxu 3-4 yaşlarından yuxarı uşaqlar üçündür".

Valideyn Elnur Hüseynov: "Oğlumun 4 yaşı var. Ona Azərbaycana aid şəkilli, öz dilimizdə olan nağıllar kitabı axtarıram, yoxdur. Hamısı rus dilindədir".

Mütəxəssislər hesab edirlər ki, bu sahədə ölkədə son illər müəyyən işlər görülsə də, hələ də ciddi çatışmazlıq var. Uşaqlarda kitaba qarşı alışqanlıq yaranmasa, onda təhsilə də maraq olmayacaq. Bunun üçün isə, ilk növbədə, uşaqların zövqünə və yaşına uyğun, keyfiyyətli, eyni zamanda, öz dilimizdə tariximizi, mədəniyyətimizi, əxlaqımızı təbliğ edən kitablar olmalıdır.

Bununla bağlı son zamanlar beynəlxalq təcrübəyə malik olan əcnəbiləri cəlb etməklə müəyyən uğurlar qazanan TEAS Press-in "3 alma" uşaq ədəbiyyatı bölməsinin rəhbəri, kitabxanaçı xanım Kolin Makdonel Milli.Az-a bildirib ki, kitablar mütləq yaş hədlərinə görə bölünməlidir. Məhz bundan sonra kitabın içinin mükəmməliyindən danışmaq olar. Bundan başqa, onlar bir sıra digər tələblərə cavab verməlidir:

"Uşaq kitabları üçün yaş həddi iki yaşından başlayır. Onlar üçün kitabların kənarı dairəvi, vərəqləri qalın olmalıdır. Çünki körpə kitabı əlindən sala bilər və kitabın cildinin tini iti olsa, bu zaman onun ayağını əzə bilər.

Bundan əlavə, uşaqlar adətən adi kitabların vərəqlərini cırıb qoparmağı xoşlayırlar, amma vərəqlər qalın olanda onu cıra bilmirlər. Ola bilsin uşaq kitabı yazmaq istəsin, lakin belə vərəqləri yazmaq da olmur.

Aşağı yaşlı uşaqlar üçün nəzərdə tutulan kitablarda sözlərdən çox şəkillərdən istifadə edilməlidir. Bu, uşaqların təxəyyülünü inkişaf etdirmək üçün çox vacibdir. Yaş həddi artdıqca isə kitabdakı sözlər çoxalmalı, şəkillər isə balacalaşmalıdır.

Uşaq kitablarında yazıların ölçüləri də böyük olmalıdır. Rəng seçimində də diqqətli olmaq lazımdır. Şəkillər gözü yoran, çox qabarıq rənglərlə verilməməlidir. Bundan əlavə, rəng seçimində xüsusilə gözü zəif uşaqlar nəzərə alınmalıdır. Eyni zamanda, kitablardan qoxu gəlməməlidir, çünki bu, allergik reaksiyası olan uşaqlara pis təsir edə bilər".

Layihənin təhsil üzrə məsləhətçisi Aysel Zahidqızı isə Milli.Az-a deyib ki, Azərbaycanda uşaq ədəbiyyatının ən böyük problemlərindən biri yazılan əsərlərdə və kitablarda uşaqların marağının nəzərə alınmamasıdır: "Bu məsələdə mütləq uşaqların maraqları nəzərə alınmalıdır. Məsələn, biz uşaqlara necə kitab lazım olduğunu bilmək üçün onlarla tez-tez görüşlər keçirir, təəssüratlarını öyrənirik, kitabları çap etməmişdən əvvəl onları uşaqlara oxuyuruq. Sovet dövründə çıxan uşaq kitablarında daha çox sözə üstünlük verirdilər, şəkillər isə çox az olurdu. İndi isə müasir standartlar uşaq kitablarında bolluca şəkillərin olmasını tələb edir. Çünki belə olduqda uşaqlar kitaba daha çox maraq göstərir.

Uşaq kitablarının xarici dillərdən tərcüməsi də çox məsuliyyətli işdir. Onların mətnləri asan, anlaşılan dildə, uzun, yorucu cümlələrlə olmamalıdır. Redaktə zamanı uşaqların başa düşə bilmədiyi sözlər və cümlələr sadələşdirilməlidir".

A.Zahidqızı uşaqlar üçün yeni əsərlərin yazılmaması və çap edilməməsi məsələsinə də toxunub: "Biz çox istəyirik ki, yerli müəllifləri cəlb edərək onların əsərlərini çap edək. Hətta uğur qazanarsa, onları xarici dillərə də çevirə bilərik. Bizdə uşaqlar üçün yazanlar az deyil. Amma bizim əksər yazıçıların yazdıqları beynəlxalq standartlara cavab vermir, ancaq heyvanlardan - tülkü, dovşan, canavardan yazırlar. Axı uşaq ədəbiyyatı təkcə heyvan personajlarından ibarət deyil. Kitab qəhrəmanlarının arasında adi insanlar da olmalıdır, hətta yeri gələndə həmin qəhrəmanlar fiziki qüsurlu və sair də olmalıdır. Biz istəyirik ki, müasir yazarlar yalnız hamımızın bildiyi Cırtdandan yazmasınlar. Yazarlar müasir dövrə uyğun yeni cırtdanlar yaratmalıdır, amma onlar meşədə yox, şəhərdə, kənddə yaşamalı, dostu ilə görüşüb məktəbə getməli, oynamalıdır. Onlar çətinliklərin öhdəsindən gəlməyi öyrənməlidir, amma divlərin gözünü çıxarmamalıdırlar. Yəni hadisələr real həyatdan götürülməldir. Biz uşaqları reallığa alışdırmalıyıq. Belə olduqda uşaq kitabı oxuduqdan sonra özü üçün lazım olan müəyyən suallara cavab tapa bilər və bu, onda kitaba olan marağı daha da artırar".

İlkin İzzət
Milli.Az