Pyotr taxtı uğrunda mübarizə: yeni Papa kim olacaq?

2025-ci il, 21 aprel. Roma vaxtı ilə saat 22:45. Ağ "papamobil" Apostol sarayının kölgəsindən keçir. Bir neçə dəqiqə sonra Müqəddəs Taxtın mətbuat xidməti qısa, lakin tarixi bir cümlə yayır: "Roma Katolik Kilsəsinin 266-cı pontifiki Papa Fransisk 88 yaşında vəfat edib".

Milli.Az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Dünya matəmə bürünür, lakin Katolik Kilsəsinin ürəyində - Vatikanın içində - səssiz, lakin amansız bir mübarizə başlayır. Bu, nə mantiyalar, nə də üzük uğrunda savaşdır. Bu, bəşəriyyətin ən qədim institutlarından birinin hansı istiqamətə yönələcəyinə dair mübarizədir.

2013-cü ildən - XVI Benediktin könüllü şəkildə taxtdan getməsindən və altı əsrdən sonra ilk dəfə Papa emeritus anlayışının meydana çıxmasından - dünya köklü şəkildə dəyişib. Və indi o dünya artıq 2013-cü ildə Müqəddəs Pyotr balkonuna çıxan argentinalı kardinal Xorxe Mario Berqolyonun dünyası deyil.
Fransiskdən sonra, "dünyanın ucqarından gələn papadan" sonra seçim dövrü gəlir. 2025-ci il Konklavı sadəcə daxili kilsə proseduru deyil. Bu, planetar əhəmiyyətli hadisədir. Ukraynadan tutmuş Yaxın Şərqə, Qlobal Cənubdan dinlərarası gələcəyə qədər bütün sahələrə birbaşa təsiri olan seçimdir.

Papa Fransiskin pontifikatı Kilsə tarixində dönüş anı oldu. Onun əsas missiyası Katolisizmi coğrafi baxımdan deyil, institusional səviyyədə də qlobal hala gətirmək idi. Bu, sadəcə islahat üçün islahat deyildi - bu, Kilsənin mahiyyətinin yenidən düşünülməsi idi.

O, yüzdən artıq kardinal şapkası verdi və onların əksəriyyəti avropalı deyildi: Konqo, Myanma, İndoneziya, Cənubi Koreya və Latın Amerikasının ən yoxsul bölgələrindən olan nümayəndələr idi.

Fransisk susqun ənənələri sındırdı: Paris və ya Krakov arxiyepiskopları üçün avtomatik kardinallıq dövrü başa çatdı. O, tituluna görə yox, ruhuna görə seçirdi. Bu, Kardinallar Kollegiyasının tərkibində görünməmiş dəyişiklik yaratdı: islahatçılar, ruhani xidmət adamları, "kasıbların Kilsəsi"ni təmsil edənlər çoxluğa çevrildi.

Papa hətta konklavdan əvvəlki proseslərin strukturunu dəyişdi. Əvvəllər əsas rol qapalı görüşlərə - məsələn, Palazzo della Kançelleriadakı müzakirələrə verilirdisə, indi əsas rol Sinod çərçivəsində keçirilən toplantılara, qeyri-formal missiyalara, diplomatik təşəbbüslərə, İslam və Yəhudiliklə dialoqlara keçib. Konklav artıq dünyadan təcrid olunmuş deyil - onunla iç-içədir.

"Sinoddan öncəki hazırlıq" ideyası o şeyi bacardı ki, nə VI Pavel, nə də II İoann Pavel edə bilməmişdi: Kilsənin içində fərqli ənənə, məktəb və mədəniyyətləri birləşdirmək.

Lakin bu yenilik həm də əsas paradoksu doğurdu: əksər kardinal "Fransiskin adamları" olsa da, bir-birini yaxşı tanımırlar. Bir çoxu ilk dəfə Sikstin kapellasında bir araya gələcək. Onların seçimi onilliklərə dayanan tanışlığa deyil, karizmaya, sözə, əlamətə əsaslanacaq - burada və indi.

Papa Fransiskin vəfatından sonrakı ilk sutkada Vatikan Səudiyyə Ərəbistanından Malayziyaya qədər İslam ölkələri ilə təmaslarını aktivləşdirdi. Bu, təkcə başsağlığı diplomatiyası deyil. Bu, mövqe ölçməsidir.
Müqəddəs Taxtın kulisində ilk dəfədir müzakirə olunur: gələcək papalığın dinlərarası dialoq arxitekturasına necə təsir göstərə biləcəyi.

2025-ci ilin dünyasında Ankara ilə Cakartanı birləşdirən İslam qurşağı demoqrafik və siyasi güc mərkəzinə çevrilir. Ümmətlə dialoq dilində danışa biləcək Papa seçmək strateji gediş ola bilər. Xüsusilə də Avropanın getdikcə təcrid olunması və antiklerikal tendensiyaların təkrarlanması fonunda.

2022-ci ildə başlayan Ukrayna müharibəsi qlobal xristianlığın rentgeninə çevrildi. Vatikan vasitəçi rolunu oynasa da, Papa Fransisk son ana qədər Rusiya haqqında açıq ittihamlardan yayındı - bu da onu tənqid hədəfinə çevirdi.

Elə bu kontekstdə kardinal Matteo Dzuppinin nüfuzu artdı. O, Müqəddəs Taxt adına sülh missiyalarına başçılıq edirdi.

Yeni Papa - bu, eyni zamanda Moskva, Kiyev və Vaşinqtona ismarıc, Patriarx Kirillə və ümumilikdə Pravoslavlığa çağırışdır. Bu, katoliklərlə pravoslavlar arasında münasibətləri yenidən başlatmaq imkanıdır. Və ideoloq yox, ruhani bir şəxs kimi Dzuppi bu körpü ola bilər.

Kardinallar kollegiyasında fraksiyalar: kim kimlədir?

A) İslahatçılar - Fransiskin mirası. Bu qrup say etibarilə dominantdır. 135 seçici kardinalın təxminən 80%-i Fransisk tərəfindən təyin edilib. Onlar ideoloji baxımdan eyni deyillər, lakin ümumi baxışda birləşirlər: Kilsə daha az "Roma", daha çox qlobal, inklüziv və "kənardan gələnlərin" institutu olmalıdır.
Xüsusilə önə çıxanlar:

Luis Antonio Tagle (Filippin) - qlobal katolisizmin asiyalı vizyoneri.
Fridolin Ambongo Bezunga (Konqo) - Afrika katolisizminin lideri, Fransiskə yaxın.
Mario Grech (Malta) - Sinod prosesi üzrə inzibatçı.
B) Konservativlər - dəyişikliyə qarşı cəbhə. Sayları az olsa da, bu fraksiya strateji cəhətdən fəaldır. Onların məqsədi liberalizasiya prosesini dayandırmaq və Kilsəni doktrinal sərtlik yoluna qaytarmaqdır. Əsas gücləri: iradə, ideologiya və Avropanın klassik strukturundakı əlaqələr.
Aparıcı fiqurlar:

Péter Erdő (Macarıstan) - qüsursuz kanonik reputasiyalı intellektual.
Robert Sarah (Qvineya) - mənəvi sərtlik və Afrika konservatizminin simvolu.
Gerhard Ludwig Müller (Almaniya) - Etiqad Doktrinası Kongreqasiyasının keçmiş rəhbəri, Fransiskin tənqidçisi.
V) Mərkəzçilər və mötədillər. Bu fraksiya say baxımından yox, funksional baxımdan ən önəmlisidir. Onlar - tərəzi dili kimi - nə islahatçılarla, nə də mühafizəkarlarla and bağlamayıblar. Məhz bu qrupa həm Parolin, həm də Dzuppi müraciət edir. Məhz onlar səsvermənin nəticəsini müəyyən edəcəklər.

Əsas fiqurlar: Papa ola biləcək real namizədlər

Pietro Parolin - İrsi qoruyan memar. 70 yaşlı Vatikan dövlət katibi - istisnasız olaraq əsas namizədlərdən biridir. O, Fransiskin qurduğu sistemin "hər şeyi ilə hər şeyidir". Diplomat, modernist, texnokrat. Amma onun əsas gücü - əlaqələrdir. Parolin hər kəsi tanıyır. O, Pekindən gələn nümayəndə heyətlərini qəbul edib, Malidəki missiyaları koordinasiya edib, Moskva ilə dialoqları aparıb. Müqəddəs Taxtın gündəlik işlərini idarə edən şəxs odur. De-fakto məhz o, kardinaları qarşılayır və müzakirələri istiqamətləndirir. Bu, bir növ 2005-ci ildəki Ratzinger ssenarisinin təkrarıdır.

Matteo Dzuppi - "İtalyan Berqolyo". Bolonya arxiyepiskopu, Fransiskin sevimlisi. 69 yaşında. Sülhpərvər. Xalq arasında "küçələrin papası" kimi tanınır. Amma eyni zamanda diplomat və dialoqçudur. Ukrayna üzrə qeyri-rəsmi danışıqları aparan şəxs məhz o idi; Vaşinqton, Kiyev və Moskvaya da məhz o göndərilmişdi. Ağıllı, empatik, karizmatikdir. İtaliya, Afrika və Latın Amerikasının bir hissəsində güclü dəstəyi var.

Luis Tagle - Asiya Katolisizminin siması. Manilalı kardinal, hazırda Romada fəaliyyət göstərir - Asiya katolisizminin simvoludur. Onun namizədliyi Kilsənin doğuya strateji dönüşü ola bilər. Təkcə islahatçı deyil, həm də parlaq teoloqdur. Bir çoxları onu Fransiskin qloballaşma fəlsəfəsinin davamçısı kimi görür. Ona qarşı olanlar əsasən Avropa kardinalarıdır; Taglenin karizması mühafizəkarları qorxudur.

Pierbattista Pizzaballa - Şərqi seçim. Qüdsün latın patriarxı - nadir təcrübəyə malik şəxsdir. İslamı, yəhudiliyi və Müqəddəs Torpağın konfliktli reallığını yaxşı tanıyır. Onun seçilməsi dinlərarası dialoqa yönəlmiş qlobal jest olardı. Amma kardinaların belə qeyri-standart qərara gedəcəyi az ehtimal olunur.

Qlobal təlatümlərdən və daxili gərginlikdən yorulan Kilsə, bəzi kardinalların düşüncəsinə görə, hazırda 20 il hökm sürəcək bir "nəhəng" liderə yox, "ara fiqura" ehtiyac duyur. Kilsəyə nəfəs dərmək, yenidən toparlanmaq və bir neçə ildən sonra daha dərin strateji seçimi etmək üçün zaman lazımdır.

Belə bir pontifik yaşlı, amma nüfuzlu ola bilər. Əvvəllər heç müzakirə olunmamış adlar önə çıxır: João Braz de Aviz (Braziliya), José Tolentino Mendonça (Portuqaliya), Anders Arborelius (İsveç), Malcolm Ranjith (Şri-Lanka). Vacib olan: belə seçim böhran demək olmayacaq. Bu, Kilsənin pauza verib, gələcək üçün hazırlaşmaq niyyətinin mesajı olacaq.

Ssenari analizləri: təbii varisdən gözlənilməz pontifikə qədər

Ssenari 1: Parolin - "Dövlət Katibi Papa"
Kardinalar Pietro Parolinə səs versələr, bu, institut sabitliyinə və varisliyə üstünlük verilmiş seçim olacaq. Parolin 2013-cü ildən bəri Kuriyanı yaxşı tanıyır və idarə edir. Konklavın de-fakto əsas fiquru o olacaq, çünki Kardinallar Kollegiyasının dekan və subdekanı səsvermə hüququna malik deyillər.

Nəticələr:

Vatikanın diplomatik xətti güclənəcək (xüsusilə Rusiya, Çin və İslam dünyası ilə əlaqələrdə).
Kilsə daxilində "tarazlaşdırılmış islahatlar" davam edəcək: ehtiyatlı liberallaşma, dogmatik nüvənin qorunması.
Fransiskin ruhlandırdığı islahat enerjisinin bir hissəsi itirilə bilər: Parolin peyğəmbər yox, administrator obrazıdır.
Ssenari 2: Dzuppi - "Xarizma və sülh Papası"
Əgər Matteo Dzuppi qalib gəlsə, bu, karizmatik pastor və sülhpərvər liderə üstünlük verilməsi demək olacaq. O, mütərəqqi və mötədil qüvvələr arasında konsensus fiqurudur.

Nəticələr:

Vatikan beynəlxalq subyektivliyini artıracaq: Dzuppi artıq Qərb və Şərq arasında vasitəçi kimi qəbul edilir.
XXI əsr cəmiyyəti ilə - marjinallardan prezidentlərə qədər - dialoq qura biləcək açıq lider meydana çıxacaq.
Sosial gündəmin güclənməsi: miqrasiya, yoxsulluq, iqlim dəyişikliyi, militarizmlə mübarizə.
ABŞ yepiskopatının və Polşa iyerarxiyasının müəyyən dairələrində narahatlıq: Dzuppi çox "solçu" fiqur kimi qəbul olunur.
Ssenari 3: Luis Tagle - "Asiyanın yüksəlişi"
Taglenin seçilməsi inqilabi jest olar. Tarixdə ilk dəfə Kilsə Asiyadan Papa seçərdi. Bu, xristianlığın Roma və Parisdən Manilaya və Cakartaya yönəlməsinin simvolu olardı.

Nəticələr:

Katolik Asiyası (xüsusilə Filippin, Vyetnam, Cənubi Koreya, Hindistan) yeni cazibə mərkəzinə çevrilərdi.
Vatikan İslam və Hindizmlə Şərq cinahında dialoqu genişləndirərdi.
Qərbi Avropa elitaları ilə münasibətlər gərginləşə bilərdi: Tagle "qeyri-proqnozlaşdırılan" fiqur kimi qəbul edilir.
Afrikada konfesional hərəkətlilik artar: Tagle bu qitədə çox populyardır.
Ssenari 4: "Qaranlıq at" və ya keçid Papası.
Kardinalar gözlənilməz bir fiquru seçə bilərlər - favoritlərin həddən artıq karizmasından yorulduqları və ya zaman qazanmaq istədikləri üçün. Belə hallar olub: 1958-ci ildə heç kim XXIII İoannanı gözləmirdi. 2013-cü ildə Berqolyo kompromis idi.

Mümkün adlar:

Anders Arborelius (İsveç) - avropalı, lakin asketik və inklüzivist.
Fridolin Ambongo (Konqo) - güclü mənəvi mövqeyə sahib Afrika iyerarxı.
Pierbattista Pizzaballa (Qüds) - Şərq və yəhudilik üçün siqnal.
Nəticələr:

Kilsə "pauza" alır, yenidən qruplaşma mərhələsinə keçir.
Gələcək varislik uğrunda kulisdə mübarizə dərinləşir.
Pontifikin beynəlxalq səviyyədə görünürlüğü azala bilər, lakin Kilsə daxilində institusional intriqa artır.
Konklav öncəsi diplomatiya: nitq, alyanslar və "insani amil"

1. Zamanında deyilmiş bir nitq. Konklav tarixində elə anlar olub ki, hər şeyi bir nitq dəyişib. 2013-cü ildə Berqolyo papalıqdan əvvəl taksidə yazdığı çıxışı ilə kardinal kollegiyasını heyrətləndirmişdi. Onlar bu nitqdə gələcəyi gördülər. İndi də oxşar an yaxınlaşır.

Bu günlərdə hər bir mümkün pontifik konklav öncəsi yığıncaqlardan istifadə edərək siqnal verə, tonu təyin edə bilər. Xüsusilə də Parolin, Dzuppi, Tagle və Erdö üçün bu fürsət vacibdir. Bu günlərdə onların dedikləri, yazılmış hər hansı bioqrafiyadan daha təsirli olacaq.

2. Alyanslar. Kulis arxasında artıq qeyri-rəsmi ittifaqlar formalaşır:

İtalyan oxu: Dzuppi + Parolin + Grech
Afrika-Asiya platforması: Ambongo + Tagle + Sarah
Konservatorlar ittifaqı: Erdö + Müller + Tolentino
Bu ittifaqlar açıqlanmır, lakin xüsusilə səsvermənin 3-4-cü raundlarında həlledici rol oynayır. Çünki pontifik taleyi çox zaman bülletenlərdə yox, kulisdə həll olunur.

3. Xarizma - həlledici faktor kimi. Xüsusən Qlobal Cənubdan olan kardinaların çoxu bir-birilə şəxsi tanışlığa malik deyil. Onların seçimi emosional olacaq. İnsani amil, yəni necə danışır, necə davranır, necə dua edir - əsas meyara çevriləcək.

Vatikan təkcə Katolik Kilsəsinin ürəyi deyil. O, dünyanın aynasıdır. Və 2025-ci ildə dünya bu aynaya həyəcanla baxır. Şimalla Cənub arasında, zənginliklə yoxsulluq, imanla laqeydlik, müharibə ilə sülh arasında yaranmış uçurum fonunda - Pyotr taxtında kimin əyləşəcəyi sualı yeni məna mərkəzinə çevrilir.

2025 konklavı sadəcə dini prosedur deyil. Bu, bir sivilizasiya seçimi, qlobal gərginliklərin sıxılmış versiyasıdır: dini, siyasi, mədəni və ideoloji.
Sikstin kapellasındakı seçki zalında eyni anda bir araya gələcək:

Pekin və Vaşinqtonun təsiri,
II İoann Pavelin xatirəsi və Fransiskin izləri,
İslam qorxusu və onunla dialoq ümidi,
Karizma tələbi və karizmatiklərdən yorğunluq,
İslahat arzusu və parçalanma qorxusu.
Yeni pontifikin seçimi yalnız Kilsənin taleyini yox, həm də

gələcək geosiyasətin konturlarını,
yeni sivilizasiyalararası dialoqun formasını,
və xristianlığın dövrün çağırışları qarşısında gücünü və həssaslığını müəyyən edəcək.
Parolinin qalibiyyəti diplomatik sabitlik kursunun möhkəmləndirilməsi olacaq.
Dzuppinin qalibiyyəti Kilsənin qlobal etikada mənəvi liderliyini gücləndirəcək.
Taglenin qalibiyyəti Qərb katolisizmi üçün çağırış olacaq - çünki o hələ Asiyanı yeni mərkəz kimi qəbul etməyə hazır deyil.
Qaranlıq at isə bizi yeni bir qeyri-müəyyənlik dövrünə salacaq: burada hər yeni papa "keçid fiquru" ola bilər.

Bu, dogma yox, hakimiyyət məsələsidir.
1,3 milyard möminin adından danışmaq hüququnu kim öz üzərinə götürəcək?
Dünyanı kim inandıra biləcək ki, Vatikan muzey deyil, insanlığın vicdanının canlı orqanıdır?

Konklav uzun çəkə bilər. Gözlənilməz ola bilər. Hətta tarixə mübahisəli düşə bilər. Amma o həlledici olacaq. Biz artıq təkqütblü dünyadan çoxqütblü reallığa keçid dövründəyik. Katolisizm, qlobal institut kimi, bu keçiddə ya iştirak etməli, ya da başqalarına yol verməlidir.

Mənim, siyasi publisist və analitik kimi proqnozum: seçim Parolin ilə Dzuppi arasında duellə nəticələnəcək.
Biri - sistemin zəmanəti, o biri - onun yeniləyicisi. Hər ikisi - Fransisk dövrünün övladları.
Amma qalib o olacaq ki, təkcə çoxluğun rəğbətini qazanmayacaq, həm də sabaha inam bəxş edəcək.

Ağ tüstü, kardinalar təkcə ağıl yox, ürək də hiss etdikdə qalxacaq. Səs kompromisə deyil, ümidə veriləndə.

...Bu seçim yadda qalacaq:
Kilsənin, insanlıqdan uzaqlaşan əsrdə, bir daha insanlıq səsi olmağa cəhd etdiyi məqam kimi.
Və bu səsin nə qədər səmimi və güclü olması, təkcə onun deyil, hamımızın gələcəyini müəyyən edəcək.

Milli.Az