İllüziyalar bitdi: Almaniya yeni təhlükə qarşısında silahlanır

Bu, sadəcə bir səsvermə deyildi. Bu, gurultulu və uğultulu bir zəng idi - bütün Avropaya əks-səda verən bir xəbərdarlıq. Sanki illərlə davam edən sülh və sabitlik illüziyasından qəflətən ayılmış Bundestaq, bir zamanlar ağlasığmaz görünən qərara - hərbi xərclərin artırılmasına - səs verdi. Bu addım təkcə maliyyə planlaşdırmasının bir hissəsi deyil, həm də yeni bir dövrün anonsu idi. Elə bir dövr ki, qorxu yenidən Avropa paytaxtlarının qapısını döyür və köhnə ittifaqların paslı mexanizmi qeyri-müəyyənliyin ağırlığı altında xırçıldayır.

Almaniyanın müdafiə xərclərini artırmaq qərarı təkcə büdcə cədvəllərində rəqəmlərin dəyişdirilməsi deyil. Bu addım, bir zamanlar öz təhlükəsizliyini Amerikanın güclü çətiri altında gizlətməyə alışmış qitənin qəflətən başa düşdüyü acı həqiqətin simvoludur: o çətir indi bağlanmaq üzrədir. Sanki gecə vaxtı tənha küçədə tək qalmış bir insan kimi, Almaniya və qonşuları indi dəhşətlə anlayırlar ki, Vaşinqton artıq onların təhlükəsizliyinin keşikçisi olmaq niyyətində deyil.

Hər şey Münhen Təhlükəsizlik Konfransında başladı. Donald Tramp, ona xas olan sərt və kobud üslubla avropalılara buz kimi bir xəbərdarlıq etdi: "Biz, öz təhlükəsizliyinə görə pul ödəməyə hazır olmayanları müdafiə etməyəcəyik." Bu sözlər Avropa üçün göy gurultusu kimi səsləndi. Qərb siyasətçiləri uzun illər rahat şəkildə bu illüziya ilə yaşayırdılar ki, ABŞ daim onların zəmanətçisi, qalxanı, səssiz qoruyucusu olacaq. Amma sonra Tramp gəldi - proqnozlaşdırıla bilməyən, cəsarətli və sərt - və bu illüziya kağız evcik kimi çökdü.

Daha böyük bir sarsıntı isə Trampın Ukrayna prezidenti Zelenskiyə açıq şəkildə hədə-qorxu gəldiyi skandaldan sonra yaşandı. Trampın, əgər Kiyev onun siyasi maraqlarına "uyğun hərəkət etməsə", ABŞ-ın Ukraynaya yardımı kəsəcəyini deməsi Avropanın gözlərini açdı. Bu an Avropa üçün dönüş nöqtəsi oldu. Onilliklər ərzində ilk dəfə aydın oldu ki, Amerika artıq Avropanı hər qiymətə qorunmalı olan kiçik qardaş kimi görmür. Avropa özünü özü qorumalıdır.

Bu şəraitdə Almaniya diqqət mərkəzinə çevrildi. Onun iqtisadiyyatı Avropanın ən böyüyü, büdcəsi isə Avropa İttifaqının kollektiv təhlükəsizliyinin əsasını təşkil edir. Ötən il Almaniya öz hərbi xərclərini 23,2% artırmışdı ki, bu da Avropanın ümumi müdafiə büdcəsində 11,7%-lik artıma səbəb olmuşdu. Amma artıq bu da kifayət deyil. Bundestaqda qəbul edilən qərar göstərdi ki, ehtiyatlı diplomatiya dövrü bitib və indi qaba güc və potensial nümayişi dövrü başlayır.

Bu gün Avropa yeni bir dövrün astanasındadır - elə bir dövr ki, burada sakitliyi yalnız tankların, raketlərin və döyüşə hazır polkların hesabına almaq mümkün olacaq. Bundestaq təkcə hərbi xərclərin artırılmasını təsdiqləmədi - o, eyni zamanda etiraf etdi ki, əvvəlki dünya nizamı artıq ölüdür. Avropa, sanki yaxınlaşan fırtınanı hiss edən bir insan kimi, instinktiv şəkildə qalxan və qılıncına əl atır.

Almaniya prezidenti Frank-Valter Ştaynmayer parlament tərəfindən qəbul edilmiş və ölkə konstitusiyasına edilən düzəlişləri imzalayıb. Bu düzəlişlər gələcək hökumətə artan müdafiə və infrastruktur xərclərini maliyyələşdirmək üçün dövlət borclanmalarını əhəmiyyətli dərəcədə artırmağa imkan verəcək. Bu addım Almaniyanın əsas siyasi qüvvələrinin iştirak etdiyi uzunmüddətli danışıqlar və siyasi kompromislərin nəticəsi olub.

Martın 18-də Bundestaq bu düzəlişləri təsdiqlədi və martın 21-də onları federal torpaqları təmsil edən Almaniya qanunverici orqanı - Bundesrat qəbul etdi. Sənəd martın 22-də prezident tərəfindən imzalandıqdan sonra Almaniya Federal Qanunvericilik Bülletenində dərc ediləcək və bununla da rəsmi qüvvəyə minəcək.

Yeni düzəlişlərin əsas məqsədi dövlətin yeni borclar cəlb etmək imkanlarını məhdudlaşdıran "borc əyləci" adlı mexanizmin zəiflədilməsidir. Qəbul edilən dəyişikliklərə əsasən, Bundesverin (Almaniya Silahlı Qüvvələri) xərcləri, mülki müdafiə, əhalinin qorunması, kəşfiyyat xidmətləri, informasiya texnologiyalarının qorunması, eləcə də beynəlxalq hüququ pozmaqla hücuma məruz qalmış dövlətlərə yardım artıq kreditlər hesabına maliyyələşdirilə biləcək.

Yeni qaydalar ÜDM-in 1 faizini aşan bütün xərclərə şamil edilir ki, bu da hazırkı şərtlərdə təxminən 43 milyard avroya bərabərdir. Beləliklə, bu həddi aşan xərclər artıq borclanmalarla bağlı məhdudiyyətlərə məruz qalmayacaq. Bu tədbir Almaniya Silahlı Qüvvələrinin müasirləşdirilməsini sürətləndirmək, eləcə də Ukraynaya hərbi yardım kimi xarici siyasət layihələrini dəstəkləmək üçün nəzərdə tutulub. Xüsusilə, 2025-ci il üçün Kiyevə 4 milyard avro yardım ayrılması planlaşdırılıb və gələcəkdə bu məbləğin daha 3 milyard avro artırılması mümkündür.

"Almaniya təhlükəsizlik sahəsində böyük, bəlkə də ölkəmizin tarixində ən ciddi çağırışla üz-üzədir və biz bu çətinliyin öhdəsindən təkbaşına gələ bilmərik", - debatlar zamanı müdafiə naziri, Sosial-Demokrat Partiyasının üzvü Boris Pistorius bildirib. O, ehtimal ki, növbəti hökumətdə də vəzifəsində qalacaq. Pistorius avropalıları "yetkinləşməyə" və öz müdafiələrini təmin etmək məsuliyyətini öyrənməyə çağırıb.

Onun sözlərinə görə, Avropanın təhlükəsizliyinə əsas təhlükə Rusiyadan gəlir: "Hazırda atəşkəs məsələsi müzakirə edilsə də, bu müharibənin (Rusiya-Ukrayna müharibəsi - red.) nəticəsi və Ukraynanın uzunmüddətli təhlükəsizliyinin təmin edilməsi hələ də qeyri-müəyyən olaraq qalır".

Pistorius ABŞ-la tərəfdaşlığın şübhə altına alınmadığını bildirsə də, Donald Trampın siyasətini və Vaşinqtonun Asiya-Sakit Okean regionuna yönəlməsini nəzərə alaraq, Avropanın təhlükəsizliyini təmin etmə məsuliyyətinin artdığını və bununla yanaşı maliyyə yükünün də böyüdüyünü vurğulayıb. "Bu vəziyyətdə biz, almanlar, Avropada mərkəzi rol oynamağa məcbur qalacağıq - Avropanın bütün paytaxtlarında bu məsələyə məhz belə baxılır", - deyə nazir əlavə edib.

Müdafiə xərclərindən əlavə, düzəlişlər ölkənin infrastrukturuna əhəmiyyətli investisiyaların ayrılmasını nəzərdə tutur. Almaniya Konstitusiyasının 143h maddəsinə edilən dəyişikliklərə əsasən, növbəti on iki il ərzində infrastrukturun modernləşdirilməsinə 500 milyard avro yönəldiləcək. Bu vəsaitin 100 milyard avrosu federal torpaqların infrastruktur ehtiyaclarına, 300 milyard avro isə federal hökumətin sərəncamına veriləcək. Qalan 100 milyard avro isə iqlim dəyişikliyinin qarşısını almaq üçün layihələrə ayrılacaq. Bu vəsaitlər Almaniyanın 2024-cü il federal büdcəsində infrastruktur üçün nəzərdə tutulan vəsaitlərə əlavə ediləcək ki, bu da 47 milyard avrodan az olmayacaq.

Düzəlişlər həmçinin federal torpaqlar üçün borclanma məhdudiyyətlərini yumşaldır. Onlara ÜDM-in 0,35 faizi həcmində yeni borc götürməyə icazə veriləcək. Bu vəsaitlər hazırda hazırlanma mərhələsində olan federal qanuna əsasən bölüşdürüləcək. Lakin bu qanunun qəbul edilməsi üçün federal torpaqlar öz qanunvericilik aktlarına müvafiq düzəlişlər etməlidir. Bu prosedur çətinliklərlə üzləşə bilər, çünki bir çox landtaqda (yerli parlamentlərdə) bu düzəlişləri qəbul etmək üçün tələb olunan səs çoxluğu yoxdur. Mümkün variantlardan biri Almaniya Konstitusiyasına düzəlişlər edərək federal torpaqların qüvvədə olan qanunlarını ləğv etməkdir, lakin bu addım federallıq prinsiplərinə ciddi müdaxilə kimi qiymətləndirilə bilər.

İqtisadçılar qəbul edilən qərarın maliyyə nəticələri ilə bağlı narahatlıqlarını ifadə ediblər. Frayburqdakı Valter Oyken İnstitutunun professoru Lars Feld xəbərdarlıq edib ki, borclanmanın artması səbəbindən Almaniyanın dövlət borcu qarşıdakı on il ərzində ÜDM-in hazırkı 62 faizindən 90 faizə qədər arta bilər. Bu isə öz növbəsində dövlət borcunun ödənilməsinə əlavə xərclər yaradacaq ki, bu da dövlət istiqrazlarının faiz dərəcələrindən asılı olaraq 250-400 milyard avro arasında dəyişə bilər. Artıq beynəlxalq istiqraz bazarlarında Almaniyanın artan borc yükü ilə bağlı narahatlıq artır.

Nürnberq Texniki Universitetinin professoru Veronika Qrimm də bu strategiyanın Avropa iqtisadiyyatını qeyri-sabitləşdirə biləcəyindən narahatlığını ifadə edib. O, Almaniya istiqrazlarının faiz dərəcələrinin artmasının yüksək borc yükünə malik olan İtaliya və İspaniya kimi ölkələrə qaçılmaz təsir göstərəcəyini və bunun avrozona daxilində ciddi böhrana səbəb ola biləcəyini vurğulayıb.

Yeni qanunun tərəfdarları, o cümlədən Xristian-Demokratik İttifaqının (CDU) lideri Fridrix Mers isə bu tədbirlərin həyati əhəmiyyət daşıdığını bildirirlər. Onun sözlərinə görə, "tələb olunan hər şey" ölkənin müdafiə qabiliyyətinin təmin edilməsinə və infrastrukturun modernləşdirilməsinə sərf ediləcək. Mers vurğulayıb ki, müasir geosiyasi vəziyyətdə Almaniya artıq milli təhlükəsizlik və iqtisadi dayanıqlıq məsələlərini diqqətdən kənarda qoya bilməz.

Almaniya Konstitusiyasına edilən bu düzəlişlərin qəbulu Xristian Demokratik İttifaqı/Xristian Sosial İttifaqı (XDU/XSU) konservativ bloku ilə Almaniya Sosial Demokrat Partiyasının (SDP) əməkdaşlığı nəticəsində mümkün olub. Bu partiyalar hazırda yeni federal hökumət qurmağa çalışırlar. Lakin qanunun qəbul edilməsi üçün parlamentdə tələb olunan əksəriyyəti əldə etmək məqsədilə bu partiyaların gələcəkdə müxalifətdə olacaq "Yaşıllar"ın dəstəyinə ehtiyac yaranıb. Siyasi fikir ayrılıqlarına baxmayaraq, uzun və çətin danışıqlardan sonra koalisiya kompromis əldə etməyə nail olub. Bundestaqın büdcə komitəsi martın 16-da, bazar günü bu qanun layihəsinin parlament tərəfindən təsdiqlənməsini tövsiyə edib.

Beləliklə, prezident tərəfindən imzalanmış bu qanun Almaniyanın maliyyə siyasətində ciddi dəyişiklik deməkdir. Qəbul edilən tədbirlər ölkənin müdafiə qabiliyyətinin gücləndirilməsinə, infrastrukturun modernləşdirilməsinə və iqlim neytrallığına nail olunmasına yönəlib. Lakin bu addımlar ciddi iqtisadi risklər də daşıyır və bu, iqtisadçılar və beynəlxalq maliyyə ekspertləri arasında narahatlığa səbəb olub. Aydın görünür ki, Almaniya indi strateji məqsədlərə nail olmaq üçün kredit vəsaitlərindən aktiv istifadəni nəzərdə tutan yeni iqtisadi siyasət mərhələsinə qədəm qoyur.

Almaniyanın gələcək kansleri Fridrix Mers ciddi vaxt məhdudiyyəti ilə üzləşib. Yeni parlament martın 25-də toplaşacaq və onun tərkibində müdafiə xərclərinin artırılmasına qarşı çıxan kifayət qədər deputat var. Həm ifrat sağçı "Almaniya üçün Alternativ" partiyası, həm də sol radikal qüvvələr bu qərara qarşıdır. Qanunun qəbul edilməsi üçün üçdə iki səs çoxluğu tələb olunur ki, bu da Mersin köhnə parlamentin fəaliyyətdə olduğu müddətdə razılığın əldə edilməsi şanslarını artırır.

Bu arada Avropa hələ də ABŞ-ın yeni administrasiyasının bəyanatlarının təsirindən özünə gələ bilmir. Münhen Təhlükəsizlik Konfransında ABŞ-ın vitse-prezidenti Cey Di Vensin Avropanın miqrasiya siyasətini və söz azadlığına yanaşmasını sərt şəkildə tənqid etməsi Avropa nümayəndələrini təəccübləndirdi. Bundan cəmi bir neçə gün əvvəl ABŞ-ın müdafiə naziri Pit Hegset NATO ölkələrini ABŞ-ın müdafiəsini "öz-özünə başa düşülən" bir təminat kimi qəbul etməməyə çağırmışdı.

Avropa müdafiə dairələrində artıq gələcəkdə baş verə biləcək ssenarilər üzərində iş aparılır. Xüsusilə narahatlıq yaradan ehtimal ondan ibarətdir ki, Rusiya təkcə Ukraynada qalib gəlməyəcək, həm də öz hərbi gücünü bərpa edərək Şərqi Avropa ölkələrinə, o cümlədən Baltikyanı dövlətlərə təhlükə yaradacaq. Bu, xüsusilə ABŞ-ın təhlükəsizlik öhdəliklərində qeyri-sabitlik fonunda Avropanı narahat edir. Trampın ətrafında hətta ABŞ qoşunlarının Avropadan çıxarılması və ya ümumiyyətlə NATO-dan çıxmaqla bağlı təkliflər də səslənir.

Uzun illər davam edən ixtisarlardan sonra indi əksər Avropa ölkələri müdafiə xərclərini təcili şəkildə artırmaq məcburiyyətindədir. Məsələn, Britaniya ordusu Napoleon müharibələrindən bəri ən kiçik sayda şəxsi heyətə qədər azaldılıb və ekspertlər xəbərdarlıq edirlər ki, genişmiqyaslı müharibə baş verəcəyi təqdirdə Britaniya ordusunun sursat ehtiyatı cəmi iki həftə ərzində tükənə bilər.

Almaniya illər boyu müdafiə xərclərini artırmaq məsələsinə ehtiyatla yanaşırdı. Bu yalnız İkinci Dünya müharibəsi ilə bağlı tarixi səbəblərdən deyil, həm də 2009-cu il dünya maliyyə böhranının nəticələri ilə əlaqədar idi.

Bundestaqda keçirilən səsvermə daha geniş kontekstə malikdir. Müdafiə xərclərindən əlavə, bu qərar yolların və körpülərin təmiri, eləcə də iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə tədbirləri də daxil olmaqla infrastruktur layihələrinə 500 milyard avro ayrılmasını nəzərdə tutur. Digər bir məqam isə dövlət borclanmasına konstitusiya məhdudiyyətlərinin dəyişdirilməsi ilə bağlıdır ki, bu da gələcəkdə Almaniya ordusunun gücləndirilməsi və ümumavropa müdafiə təşəbbüslərinin maliyyələşdirilməsi üçün milyardlarla avro vəsaitin sərbəst buraxılmasına imkan verə bilər. Ursula fon der Lyayen bu yaxınlarda 800 milyard avro büdcəyə malik "ReArm Europe" adlı Avropa müdafiə fondunun yaradılması planlarını elan edib.

Berlində müzakirə edilən əsas ideyalardan biri ondan ibarətdir ki, ÜDM-in 1 faizini aşan müdafiə xərcləri dövlət borcuna qoyulan konstitusiya limitinə daxil edilməyəcək. Hazırda bu limit ÜDM-in 0,35 faizi səviyyəsində müəyyən edilib.

Avropa ciddi təhlükəsizlik problemi ilə üz-üzədir. Əgər ABŞ Avropanın müdafiəsi ilə bağlı öhdəliklərini zəiflədərsə və ya bu öhdəliklərdən tamamilə imtina edərsə, qitə bu boşluğu öz gücü ilə doldurmaq məcburiyyətində qalacaq.

Kil İnstitutunun məlumatına görə, hazırda Avropa iqtisadi potensialının cəmi 0,1 faizini Ukraynaya dəstəyə xərcləyir, ABŞ isə bu məqsəd üçün 0,15 faiz ayırır. Bu isə o deməkdir ki, paritetə nail olmaq üçün avropalılar öz xərclərini ikiqat artıraraq 0,21 faizə çatdırmalıdırlar.

Lakin məsələ yalnız maliyyə ilə məhdudlaşmır. ABŞ Ukraynaya Patriot və HIMARS sistemləri də daxil olmaqla əhəmiyyətli miqdarda silah-sursat göndərib. Ukraynanın raket artilleriyasının təxminən 86 faizi, haubitsalar üçün sursatın isə 82 faizi ABŞ-dan gəlir. Bundan əlavə, ABŞ Kiyevə peyk sistemləri vasitəsilə mühüm kəşfiyyat dəstəyi göstərir. Əgər Vaşinqton bu məlumat axınını dayandırmaq qərarına gəlsə, Ukrayna ordusu kritik əhəmiyyət daşıyan kəşfiyyat məlumatlarını itirmək riski ilə üzləşəcək.

Əgər ABŞ-ın nüvə arsenalını nəzərə almasaq, onda Rusiyanın 5000-dən çox nüvə başlığı ilə Böyük Britaniya və Fransanın ümumi arsenalı arasındakı fərq açıq şəkildə görünür - bu fərq Rusiya ehtiyatlarının onda birindən də azdır. Bununla belə, bu sayda nüvə sursatı belə Rusiyanı cilovlamaq üçün kifayət etməlidir.

Adi silahlarla bağlı isə NATO rəhbərləri tez-tez birgə qüvvələrinin Rusiya ordusunu xeyli üstələdiyini vurğulamağı sevirlər. Lakin Ukraynada baş verən müharibə göstərdi ki, say üstünlüyü həlledici rol oynayır. Ciddi itkilərə baxmayaraq, Rusiya ordusu şəxsi heyətin kütləvi istifadəsi, pilotsuz uçuş aparatları, artilleriya və raketlər sayəsində yavaş-yavaş, lakin davamlı şəkildə irəliləyir.

Rusiyanın bu uğuru təsadüfi deyil - Moskva çoxdan öz iqtisadiyyatını hərbi relslər üzərinə köçürüb. Rusiya zavodları böyük miqdarda sursat istehsalına uyğunlaşdırılıb, müdafiə naziri vəzifəsinə iqtisadçının təyin edilməsi isə bu prosesin effektiv idarə olunmasına imkan verib. Rusiya ÜDM-in təxminən 7 faizini müdafiəyə sərf edir, dövlət büdcəsinin isə təxminən 40 faizi hərbi ehtiyaclara ayrılır.

Avropa üçün müdafiə potensialının artırılması təxirəsalınmaz vəzifəyə çevrilib. Lakin Almaniya öz nümunəsi ilə sübut edir ki, təkcə müdafiə xərclərinin artırılması kifayət deyil. Qitənin müdafiəsi üçün Avropaya təkcə vəsait deyil, həm də sürətlə dəyişən geosiyasi mühitdə düzgün yol tapmağı bacaran güclü liderlər lazımdır. Məhz təhlükəsizlik mədəniyyətindəki islahat bu gün Avropanın atmalı olduğu ən vacib addım ola bilər.

Avropa taleyüklü seçim qarşısındadır və bu seçim qitənin gələcək taleyini uzun illər müəyyən edəcək. Onilliklər boyu diplomatiya və sülh sazişləri ilə formalaşmış təhlükəsizlik illüziyası göz önündə dağılmaqdadır. Başqasının köməyinə ümid bəsləmək, məsuliyyəti müttəfiqlərin üzərinə atmaq və başqalarının müdafiəsi altında rahat yaşamaq vərdişi artıq işləmir.

Bir zamanlar Avropanın təhlükəsizliyinin qarantı olan ABŞ getdikcə bu öhdəlikdən geri çəkilir. Vaşinqton getdikcə daha açıq şəkildə bildirir ki, Avropa artıq öz müdafiəsinin məsuliyyətini özü daşımalıdır. ABŞ-ın Avropanı şərtsiz olaraq hərbi "çətir" altında qoruduğu dövr artıq keçmişdə qalıb. Bu gün Amerika siyasəti getdikcə daha çox daxili problemlərə və Asiya-Sakit Okean regionuna yönəlmək meyli nümayiş etdirir.

Və indi Avropa çaşqın vəziyyətə düşüb. Onun bir çox liderləri sanki yeni dövrün - sərt qərarların, iqtisadi səfərbərlik və hərbi hazırlıq epoxasının - reallığını qəbul etmək istəmir. Almaniya müdafiə sahəsində islahatları çox gecikdirdi, ümid edirdi ki, fırtına onu yan keçəcək. Fransa köhnə şöhrətinə güvənir, lakin təkcə tarixi xatirələrlə döyüş qabiliyyətli ordu qurmaq mümkün deyil. Böyük Britaniya isə son iki əsrdə ordusunu ən minimal həddə qədər kiçiltməklə özünü sursat çatışmazlığı böhranının astanasında tapdı.

Qoca qitə komfort içində yaşamağa alışıb - iqlim sammitlərini müzakirə etmək, ticarət tarifləri ilə bağlı mübahisələr aparmaq və yeni sülh bəyannamələri hazırlamaq. Amma dünya dəyişib. Arxanda real güc olmadıqda kağız üzərindəki sazişlərə və diplomatik manevrlərə güvənmək artıq mümkün deyil. Avropa qəbul etməlidir ki, onun təhlükəsizliyi yalnız resursları tez bir zamanda səfərbər etmək, sənayeni inkişaf etdirmək və hərbi potensialı artırmaq qabiliyyətindən asılıdır.

Almaniya hazırda bu dəyişikliklərin episentrində dayanır. Bundestaqda müdafiə xərclərinə qoyulan məhdudiyyətlərin aradan qaldırılması ilə bağlı keçirilən səsvermə sadəcə siyasi qərar deyil - bu, varlıq-yoxluq məsələsidir. Bu gün Avropaya tam gücü ilə çalışan zavodlar, şəhərlərini və sərhədlərini qorumağa hazır olan yeni silah sistemləri lazımdır.

Avropa zəif ola bilməz. Tarix sübut edib ki, zəiflik həmişə təhdidləri cəlb edir. "Son anda kimsə köməyə gələcək" ümidi - Avropa üçün olduqca baha başa gələ biləcək təhlükəli bir illüziyadır.

Qoca qitə artıq başa düşməlidir ki, dünya dəyişib. Avropa artıq başqasının gücünün kölgəsində yaşamaq lüksünə sahib deyil. O, ayılmalı, bunu tərəddüd etmədən və qətiyyətlə etməlidir.

İllüziyalar və qorxular kənara atılmalıdır. Ya Avropa gələcəyinə ciddi yanaşaraq onun üzərində nəzarəti ələ alacaq, ya da sabah o, tarix səhnəsindən çıxarılacaq - gücsüz, çaşqın və yeni dünyanın çağırışları qarşısında müdafiəsiz.

Milli.Az