Trampın yeni hədəfləri: Qrenlandiya və Panama kanalı

Şahmat taxtasında fiqurları məharətlə hərəkət etdirən qrossmeyster kimi, Donald Tramp dünya ictimaiyyətinin diqqətini yenidən Qrenlandiya və Panama kanalına yönəltdi. Onun açıqlamaları həm çağırış, həm də təxribat kimi səslənir və eyni zamanda yeni geosiyasi oyunlara hazır olduğuna dair bəyanatdır. Bu qlobal strateji nöqtələr üzərində nəzarət, Trampın dediyinə görə, ABŞ üçün sadəcə lüks deyil, "mütləq zərurət"dir. Bəs bu, arxasında nə daşıyır - iddialı bir strategiya, yoxsa adi siyasi təzyiq?

Milli.Az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Qrenlandiya: sadəcə buzla örtülü nəhəng deyil

Qrenlandiya sadəcə dünyanın ən böyük adası deyil. O, qlobal güclərin diqqətini çəkən bir incisidir. Sərt buzları ilə örtülmüş ada həm Arktikaya qapı, həm də Amerika ilə Avropa arasında keçilməz qaladır. Məhz bu səbəbdən Qrenlandiya XXI əsrin geosiyasi oyunlarında strateji zirvə nöqtəsinə çevrilib.

ABŞ üçün bu ada təkcə buz örtüyündən ibarət bir sahə deyil. Bu, Şimali Atlantika alyansını qoruyan bir dayaq və eyni zamanda təbii sərvətlərin tükənməz mənbəyidir. Nadir torpaq elementləri, neft, qaz - bütün bunlar adanın dərinliklərində gizlənib. Tramp bu adanı "Amerikanın gələcəyi üçün kritik element" adlandırıb.

Amma burada başqa bir əhəmiyyətli məqam da var: Arktika buzlarının əriməsi yeni ticarət yollarını açır. Qrenlandiya üzərində nəzarət yeni Arktika dövründə üstünlük deməkdir. Bu imkan Tramp üçün geosiyasi vəziyyəti tamamilə dəyişə biləcək bir şahmat gedişi kimi görünür.

Panama kanalı: Trampın qamçı və kökə strategiyası

Arktika ilə kifayətlənməyən Tramp cənuba - iki okeanı birləşdirən Panama kanalına diqqət yönəltdi. Kanalın idarə olunması şərtlərinin yenidən nəzərdən keçirilməsi ilə bağlı işarəsi xəbərdarlıqdan başqa bir şey deyil. ABŞ artıq strateji resurslar üçün başqa qaydalara uyğun hərəkət etmək niyyətində deyil. Bu, qlobal əmtəə və resurs axınlarının ABŞ-ın diktə etdiyi şərtlərlə baş verməli olduğunu xatırladan bir mesajdır.

Trampın təhdid və vəd arasında balans yaratmaq bacarığı ilə o, sanki bir siqnal göndərir: Panama daha loyal olmalıdır. Çünki kanal üzərində nəzarət sadəcə rahatlıq məsələsi deyil, qlobal iqtisadiyyatın açarıdır.

Danimarka müdafiəyə keçib

Qrenlandiya məsələsi Danimarkanı Arktika prioritetlərini yenidən gözdən keçirməyə məcbur edib. Vaşinqtonun yeni addımlarını gözləmədən Kopenhagen Qrenlandiyanın müdafiəsinin modernləşdirilməsi üçün çoxmilyardlıq proqram elan edib. Yeni patrul gəmiləri, uzaqmənzilli pilotsuz uçuş aparatları və Nukkdəki hərbi mövcudluğun gücləndirilməsi göstərir ki, Danimarka öz oyununu qurmağa başlayıb.

Danimarkanın müdafiə naziri Troels Lund Poulsen açıq şəkildə bəyan edib: "Biz strateji maraqlarımızı qorumağa hazırıq". Amma bu, Danimarkanın ABŞ-ın artan təsiri fonunda öz mövqelərini gücləndirmək cəhdindən xəbər vermirmi?

Qrenlandiya iki atəş arasında

Qrenlandiya sakinləri bu qlobal qarşıdurmada sadəcə müşahidəçi deyil. Avtonomiyasına baxmayaraq, ada Danimarka subsidiyalarından asılı olaraq qalır. Amma artan müstəqillik istəyi Qrenlandiyanı dünya güclərinin manipulyasiya obyektinə çevirir.

Qrenlandiyanın baş naziri Mute Eged Trampın bəyanatına reaksiya olaraq mövqeyini aydın ifadə edib: "Qrenlandiya satılmır". Amma onun beynəlxalq əməkdaşlığa ehtiyac olduğunu qeyd etməsi göstərir ki, ada milli maraqlarla qlobal perspektivlər arasında balans tapmağa çalışır.

Tramp: strateg, yoxsa tamahkar?

Bəzilərinin Donald Trampın hərəkətlərini xaotik addımlar kimi qəbul etməsinə baxmayaraq, digərləri onun fəaliyyətində ustalıqla qurulmuş bir strategiya görür. Onun bəyanatları sadəcə ritorika deyil, gələcək proseslərə təsir etmək üçün qabaqlayıcı gedişlərdir. Qrenlandiya və Panama kanalı onun siyasətinin simvollarına çevrilərək həm şok effekti yaradır, həm də iddialı yanaşması ilə diqqət çəkir.

Gələcək göstərəcək ki, Qrenlandiya Trampın geosiyasi oyununda şahmatın kraliçasına çevriləcək, yoxsa Panama kanalı onun nəzarət nöqtəsi olacaq. Lakin bir şey artıq aydındır: Tramp sadəcə oyun oynamır - o, oyunun qaydalarını dəyişir.

Arktikada yarış: resurslar və təsir uğrunda mübarizənin episentri

Bugünkü Qrenlandiya sadəcə dünyanın ən böyük adası deyil - o, yeni "soyuq müharibə"nin arenasına çevrilib. Arktika əvvəllər sakit və sərt bir region kimi tanınırdısa, buzlaqların əriməsi ilə buradakı mübarizə daha kəskin xarakter alır. Qrenlandiya isə bu mübarizədə gələcək dünya nizamı üzərində nəzarət üçün açar rolunu oynayır.

Bir tərəfdən, Rusiya öz ambisiyalarını gizlətmir, Arktikada hərbi bazalar qurur və buzqıran donanmasını genişləndirərək açılan dəniz yollarında üstünlük qazanmağa çalışır. Digər tərəfdən, Çinin Arktikaya birbaşa çıxışı olmasa da, o, "Bir kəmər, bir yol" strategiyasına bu regionu ustalıqla inteqrasiya edir. ABŞ isə bu rəqabətin mərkəzindədir və Qrenlandiya onun qlobal liderliyini qorumaq simvoluna çevrilib.

Bu şahmat taxtasında başqa bir oyunçu da var - Danimarka. Ölkə öz ərazilərinin suverenliyini qorumaqla yanaşı, NATO çərçivəsində müttəfiqlik öhdəliklərini yerinə yetirməli olur. Amma Danimarkanın məhdud resursları onun mövqeyini zəiflədir.

Amerikan strategiyası: nəzarət, yoxsa tərəfdaşlıq?

ABŞ üçün Qrenlandiya sadəcə buzlarla örtülü bir ada deyil, həm də hakimiyyət və strateji güc simvoludur. Donald Trampın siyasət səhnəsinə qayıdışı bu məsələni yenidən Vaşinqtonun xarici siyasət gündəminin mərkəzinə gətirə bilər. Qətiyyətli və qeyri-adi qərarları ilə tanınan Tramp bir vaxtlar Qrenlandiyanı "satın almağı" təklif etməklə dünya ictimaiyyətini heyrətləndirmişdi. İndi isə o, bu məsələdə daha da irəli gedə bilər - diplomatik təzyiqdən hərbi bazaların qurulmasına qədər müxtəlif addımlar ata bilər.

Qrenlandiyanın statusu təkcə suverenliklə bağlı müzakirə deyil. Bu, resurslar, ticarət yolları və strateji əhəmiyyətli region üzərində nəzarət uğrunda mübarizədir. Buzlaqların əriməsi ilə yeni ticarət yolları açıldıqca, Qrenlandiya gələcəyin qlobal iqtisadiyyatı və təhlükəsizliyinin mərkəzinə çevrilir.

Panama kanalı: rəqabət dövründə Amerikan ambisiyaları

Arktika yeni mübarizə meydanına çevrilərkən, Panama kanalı hələ də qlobal oyunun köhnə, lakin əhəmiyyətini itirməyən elementi olaraq qalır. Bu süni su yolu artıq bir əsrdən çoxdur ki, Atlantik və Sakit okeanları birləşdirərək dünya ticarətinin ürəyi rolunu oynayır. Lakin bu gün o, həm də ABŞ və Çin maraqlarının toqquşduğu bir nöqtəyə çevrilib.

1999-cu ildə kanalın nəzarəti Panamaya təhvil verilsə də, ABŞ qeyri-formal olaraq bölgədə təsirini saxlayır. İqtisadi təsir, diplomatik təzyiq və strateji maraqlar hələ də mövcuddur. Trampın sərt ritorikası "Amerikan gəmiləri üçün daha əlverişli şərtlər" tələbini ifadə edir ki, bu da Çin təsirinin artdığı bir vaxtda ABŞ-ın mövqelərinin möhkəmləndirilməsinə yönəlib.

Çin amili: gizli rəqabət

Çin üçün Panama kanalı sadəcə su yolu deyil. Bu, Latın Amerikasındakı iqtisadi genişlənməsini qlobal logistika zəncirləri ilə birləşdirən mühüm bir həlqədir. Çin artıq bu regiondakı limanlara və infrastruktur layihələrinə milyardlarla dollar sərmayə qoyub ki, bu da Vaşinqtonda narahatlıq doğurur. Panama isə bir tərəfdən Çin investisiyalarından faydalanır, digər tərəfdən isə ABŞ-ın təzyiqləri ilə üzləşir.

2016-cı ildə kanalın genişləndirilməsi onun qlobal iqtisadiyyatda rolunu daha da artırdı. Bununla bahəm, Panama beynəlxalq oyunçulardan asılılığını artıraraq müstəqil dövlətdən nəhənglər arasında mübarizə meydanına çevrildi.

Amerikan strategiyası: yeni köhnə metodlar

Tramp üçün Panama kanalı itirilmiş Amerikan gücünün simvoludur. Onun strategiyası tariflərin yenidən nəzərdən keçirilməsindən tutmuş, iqtisadi sanksiyalar və diplomatik manevrlərə qədər müxtəlif üsulları əhatə edə bilər. Lakin bu addımlar müəyyən risklər daşıyır: Panama birbaşa müdaxilələrlə üzləşərək Çinə daha da yaxınlaşa bilər ki, bu da ABŞ-ın regiondakı mövqelərini daha da çətinləşdirər.

Həm Qrenlandiya, həm də Panama kanalı xəritədəki sadə coğrafi nöqtələrdən daha artığını ifadə edir. Bunlar böyük güclərin maraqlarının toqquşduğu mərkəzlərdir. Arktika resurslar və gələcək ticarət yolları üzərində nəzarət uğrunda mübarizə meydanına çevrildiyi halda, Panama kanalı iki okean arasında strateji körpü olaraq qalır.

Donald Tramp üçün bu obyektlər sadəcə xarici siyasət gündəminin bir hissəsi deyil. Onlar onun "böyük Amerika" vizyonunun simvollarıdır. Tramp dünyanın istənilən nöqtəsində Amerikan maraqlarını qorumağa və şərtlərini diktə etməyə hazırdır. Lakin o, ABŞ-ın mövqelərini möhkəmləndirə biləcək, yoxsa yeni beynəlxalq müqavimət dalğasına səbəb olacaq? Bu suallara cavablar qlobal qaydaların gələcəyini müəyyən edəcək.

Panama kanalı: mübarizənin tarixi kökü

Panama Kanalının tarixi ziddiyyətlər, etirazlar və müstəqillik uğrunda uzun mübarizə ilə zəngindir. XIX əsrin sonunda Fransanın başladığı bu layihə ABŞ tərəfindən davam etdirildi və tamamlandı. Bununla yanaşı, ABŞ kanal ərazisi üzərində nəzarəti ələ aldı. Onilliklər boyu davam edən bu təsir Panama üçün müstəmləkə dövrünün simvoluna çevrildi.

1964-cü ildə baş verən etirazlar Amerika təsirinə qarşı ciddi çağırış oldu. Bu, sadəcə bir münaqişə deyil, həm də Panama cəmiyyətini suverenlik arzusu ətrafında birləşdirən mühüm bir məqam idi. Bu mübarizənin simvolikası çox mənalı idi: cırılmış Panama bayrağı, Panama torpağında səslənən ABŞ himni və gənclərin ölümü. "Şəhidlər günü" kimi tarixə düşən bu üç gün yalnız Panamanı deyil, bütün dünyanı sarsıtdı.

1964-cü il hadisələrinə beynəlxalq reaksiyalar kəskin oldu. Vaşinqtonun vərdiş etdiyi kimi şərtləri diktə etmək cəhdi sərt tənqidlərə məruz qaldı. Hətta Böyük Britaniya və Fransa kimi müttəfiqlər də ABŞ-ı ikili standartlarda ittiham etdi. Misirin 1956-cı ildə Süveyş Kanalını milliləşdirməsi ilə müqayisələr xüsusilə diqqət çəkirdi. Misir lideri Camal Əbdül Nasir Panamanı öz təcrübəsini təkrarlamağa çağıraraq Ağ Evə təzyiqi artırdı.

Bu beynəlxalq rezonans nəticəsində danışıqlar prosesi başladı və 1977-ci ildə Torrihos-Karter sazişi imzalandı. Bu saziş Panama nəzarətinin tam olaraq 1999-cu ildə təhvil verilməsi ilə nəticələndi.

Bu gün Panama kanalı tamamilə Panamanın idarəsi altındadır və onun istismarı ölkəyə əhəmiyyətli gəlir gətirir. Lakin bu nəqliyyat arteriyasından asılılıq Panamanı xarici oyunçular qarşısında çox həssas edir. Panama kanalı təkcə iqtisadi aktiv deyil, həm də geosiyasi mübarizənin vasitəsidir.

Çin bölgədəki təsirini artırarkən, ABŞ Panama kanalını öz maraqları üçün əsas obyekt kimi görməkdə davam edir. Tramp üçün bu kanal yalnız strateji əhəmiyyət deyil, həm də "itirilmiş böyüklüyü" bərpa etmək imkanıdır. Tarixlərin yenidən nəzərdən keçirilməsi və iqtisadi addımların atılması ehtimalları daha yüksək səslənir ki, bu da Panama ilə ABŞ arasında gərginliyi artırır.

Panama kanalı hər il minlərlə gəmi qəbul edir və qlobal ticarətin ürəyi rolunu oynayır. Lakin onun əhəmiyyəti iqtisadiyyatdan kənara çıxır: o, Panamanın müstəqilliyinin, təzyiqlərə qarşı dayanıqlığının və böyük dövlətlərin maraqları arasında balans tapmaq bacarığının simvoludur.

ABŞ təsiri və Panamanın zəifliyi

Panama kanalı təkcə logistika obyektindən çox, qlobal ticarətin strateji bir aktividir. Formal olaraq Panama kanala nəzarət edir, lakin ABŞ-ın təsiri hələ də hiss olunmaqdadır. Vaşinqton iqtisadi, siyasi və diplomatik təsir vasitələri ilə bölgədə üstünlüyünü qoruyur.

ABŞ üçün Panama kanalı qlobal strategiyanın həyati əhəmiyyət daşıyan bir hissəsidir. O, Atlantik və Sakit okeanlar arasında sürətli əlaqəni təmin edir və həm hərbi, həm də ticarət donanması üçün vacib halqadır. 1999-cu ildə kanalın Panamaya təhvil verilməsinə baxmayaraq, ABŞ təsirini tam olaraq itirməyib. Kanal gəlirlərindən və beynəlxalq investisiyalardan güclü asılılıq Panamanı ABŞ-ın təzyiqlərinə qarşı zəif vəziyyətdə saxlayır.

Donald Trampın siyasət səhnəsinə qayıdışı Panama kanalı ətrafında gərginliyin yeni mərhələsini başlada bilər. Onun beynəlxalq münasibətlərə yanaşması sərt ritorika və aqressiv hərəkətlərdən ibarətdir. O, qaydaları pozma bacarığı ilə tanındığından, kanalın istifadəsi ilə bağlı tariflər və strateji təsir məsələlərində yenidən baxış keçirmək ehtimalı yüksəkdir.

Digər tərəfdən, Panamanın "offşor cənnəti" kimi nüfuzu onun ən zəif nöqtəsidir. Ölkə maliyyə əməliyyatları üçün uzun müddət təhlükəsiz məkan kimi tanınsa da, ABŞ tərəfindən iqtisadi təzyiqlərə daha həssasdır. Panama bir tərəfdən ABŞ maraqlarını nəzərə almaya bilmir, digər tərəfdən isə Vaşinqtonun təzyiqlərinin artması onun beynəlxalq mövqelərini zəiflədə bilər.

ABŞ və Çin arasındakı rəqabət Panama kanalını qlobal mübarizənin mərkəzinə çevirir. Çin Latın Amerikasında təsirini artırmaq üçün aktiv şəkildə sərmayə qoyur və infrastruktur layihələri ilə iqtisadi nüfuzunu genişləndirir. Panama kanalı isə bu mübarizənin strateji obyektinə çevrilir.

Tramp administrasiyası Çinin təsirini məhdudlaşdırmaq üçün ilk addımlarını ata bilər. Bu, iqtisadi sanksiyalar, diplomatik təzyiq və ya kanalın idarəçiliyi ilə bağlı əsas razılaşmaların yenidən nəzərdən keçirilməsi ola bilər. Lakin bu cür addımlar ABŞ üçün müəyyən risklər yaradır: həddindən artıq təzyiq Panamanı Çinə daha da yaxınlaşmağa məcbur edə bilər.

... Panama kanalı sadəcə nəqliyyat dəhlizi deyil. O, ABŞ və Çin kimi güclərin maraqlarının toqquşduğu bir arena və qlobal qaydaların formalaşdığı strateji bir mərkəzdir. Panamanın qarşıdakı illərdə əsas vəzifəsi suverenliyini qorumaq və böyük güclərin təsiri arasında balansı saxlamaq olacaq. Tarix göstərir ki, kiçik dövlətlər belə, nəhənglərə meydan oxumağı bacarır. Artan rəqabət şəraitində bu yol daha da çətinləşəcək.

Balansı qorumaq, yoxsa yeni asılılıq?

Panama kanalı iqtisadi və siyasi maraqların qovuşduğu bir strateji nöqtədir. Panama üçün əsas məqsəd suverenliyini qorumaq və Vaşinqtonla Pekin arasındakı oyunda piyadaya çevrilməməkdir. Lakin kanalın gəlir mənbəyi və xarici investisiyalardan asılılığı Panamanın manevr imkanlarını məhdudlaşdırır.

Yaxın aylarda Tramp administrasiyasının yeni strategiyasının konturlarını görmək mümkün olacaq. Tariflər vasitəsilə nəzarətin gücləndirilməsi və ya sərt diplomatik addımlar kimi mümkün tədbirlər gələcək tendensiyaların göstəricisi olacaq. Panama bu artan təzyiq şəraitində dayana biləcəkmi, yoxsa suverenliyi yenidən sual altına düşəcək? Bu sual hələ də açıq qalır.

Panama kanalı iqtisadi obyekt olmaqdan daha çoxunu ifadə edir. Bu, böyük güclərin maraqlarının toqquşduğu bir arena və kiçik bir dövlətin qlobal təzyiqlər qarşısında müstəqilliyini qorumaq cəhdinin simvoludur. Lakin bu mübarizənin hər yeni mərhələsində Panamanın üzərinə düşən məsuliyyət və risk daha da artır.

Milli.Az