Aİ əlavə Azərbaycan qazı axtarır? - Yollar Ukraynadan keçir

Praktika göstərir ki, Rusiya-Ukrayna münaqişəsi və Avropanın bərpa olunan enerji mənbələrinə keçidi hələ də qitənin enerji balansında qazın payının tamamilə azalmasına gətirib çıxarmayıb. Aİ ölkələri Rusiya ilə qaz alışını dayandırmayıblar, baxmayaraq ki, birbaşa tədarük həcmi əhəmiyyətli dərəcədə azalıb. Əgər 2021-ci ildə Rusiya Aİ-yə təxminən 155 milyard kubmetr qaz tədarük edirdisə, 2022-ci ilin sonuna qədər bu rəqəm 63,8 milyard kubmetrə qədər azaldı.

ABŞ-dən təbii qaz təchizatçıları Rusiyanın nümunəsini izləyərək, daha çox pul ödəməyə hazır olan regionlara üstünlük verməyə başladılar. Aİ-nin son ümidi olan Norveç üzv ölkələrin enerji tələbatını aşağı qiymətə təmin edə bilmir. Bu, onun üçün obyektiv səbəblərə malikdir. Mayeləşdirilmiş təbii qazın istehsalı və dəniz yolu ilə daşınması boru kəməri qazına nisbətən daha bahadır. Bu vəziyyət Əlcəzair qazı ilə də müşahidə olunur. Aİ tükənmiş ehtiyatlar səbəbindən qaz hasilatının üçdə bir azaldığı üçün öz resurslarına arxalana bilmir. Yaranmış çatışmazlıq yalnız idxal hesabına kompensasiya edilə bilər, lakin sanksiyalı şərq qonşusu ilə belə variantı həyata keçirmək çətindir.

Rusiya artıq Avropa bazarının itirilməsinə öyrəşib və bütün ixrac tədarüklərini Asiya istiqamətinə yönəltməyi planlaşdırır. Aİ real problemlə üzləşib: tədarükçülərin sayı sürətlə azalır və Aİ ölkələri arasında onlara olan rəqabət kəskinləşir, buna görə də tez və qətiyyətlə hərəkət etmək lazımdır. Bu vəziyyətdə Avropa qətiyyətlə alternativ qaz tədarükçülərini axtarır. Yeganə və etibarlı alternativ Azərbaycan ola bilər ki, artıq strateji təşəbbüslərin həyata keçirilməsində böyük təcrübəyə malikdir.

Rəsmi Kiyev Rusiya qazının tranziti haqqında müqaviləni uzatmaq niyyətində deyil və bu müqavilə 2024-cü ilin sonunda bitir. Aİ və Ukraynanın Azərbaycana qaz tədarükü və tranziti ilə bağlı müraciəti media məkanında diqqət çəkib. Ukraynanın qaz nəqli sistemi layihə gücü 146 milyard kubmetrdir. Bu, böyük rəqəmdir, buna görə də belə qaz kəmərlərini boş qoymaq və avropalıları qışda soyuqdan titrətmək olmazdı. Rəsmi Bakı bəzi Aİ ölkələri üçün qaz tədarükü və tranziti ilə bağlı Ukrayna və Aİ nümayəndələrinin müraciətini təsdiqlədi.

Rusiya vasitəsilə Ukraynadan keçən qazın əsas istehlakçıları Macarıstan, Avstriya, Slovakiya və kiçik miqdarda İtaliyadır. Rusiyaya qarşı sanksiyalar və Rusiya qazından imtina planları qaz problemini tam həll etməyə imkan vermir. Ukrayna məcbur qalıb GTS-in işini təmin etməli olur, lakin kompressor stansiyalarının saxlanması böyük xərclər tələb edir. Buna görə də lazımsız və artıq kompressor stansiyalarının istismardan çıxarılması ideyası da müzakirə olunurdu. Ukrayna ekspertlərinin fikrincə, daxili istehlakçı üçün qaz həcmi kifayət qədərdir. Lakin Slovakiya, Çexiya və Avstriya kimi Aİ-yə üzv ölkələr üçün qaz çatışmazlığı var. Buna görə də Avropanın enerji təhlükəsizliyinin pozulması ölkələr arasındakı münasibətlərə mənfi təsir göstərə bilər.

Rəsmi Kiyev bu qazın Rusiya qazı olmaması şərti ilə üçüncü dövlətlərin və ya Aİ şirkətlərinin (konsorsiumlarının) iştirakı ilə qaz tranzitinin mümkünlüyünü düşünür. Bundan əlavə, tranzitdən əldə olunan iqtisadi dividendlər kifayət qədər böyükdür: rəsmi Kiyev tranzit haqqından ildə təxminən 1 milyard ABŞ dolları qazanırdı. Avstriya və Sloveniya üçün yeganə qaz tədarük kanalı RF-nin Kursk vilayətində yerləşən "Sudja" GIS vasitəsilə keçir. Bu bölgədə Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin son əməliyyatı və Sudja ətrafında döyüşlər qazın Aİ-yə daşınmasının təhlükəsizliyini sual altına alır. Tranzitin dayandırılması halında qazın qiymətinin artması baş verə bilər. Rusiyadan ucuz xammal dövrü artıq sona çatır, bu da Aİ-yə problemi həll etmək üçün yeni yollar axtarmağa imkan verir.

Beləliklə, Kiyev və Brüssel tərəfindən Azərbaycana qaz məsələsində müraciət edilməsi onu göstərir ki, Ukraynanın "Naftoqaz" şirkəti SOCAR ilə danışıqların mümkünlüyünü istisna etmir. Rusiya-Ukrayna qaz tranzit müqaviləsinin qüvvəsi dayandırıldıqdan sonra Rusiya-Ukrayna sərhədindəki məntəqə vasitəsilə Azərbaycan qazının tədarük variantı təklif edilir. Təklif olunan təşəbbüs bütün maraqlı tərəflər üçün geniş imkanlar açardı. Birincisi, yuxarıda qeyd olunan Aİ-yə üzv ölkələrin qaz tələbi təmin ediləcək. İkincisi, Ukrayna tranzit ölkəsi statusunu qoruyub saxlayacaq və qaz tranzitindən sabit gəlir əldə edəcək. Üçüncüsü, Azərbaycan Avropanın enerji təhlükəsizliyini təmin etməkdə aparıcı rolunu davam etdirəcək. Rusiya üçün isə Azərbaycanın üçüncü dövlətlərlə əməkdaşlıqda vasitəçilik rolunu qorumaq vacibdir.

Beləliklə, Azərbaycan Aİ-də ən etibarlı təbii qaz tədarükçüsü olaraq qalır və bu, Brüssel və Kiyevə rəsmi Bakıya ümid etmək imkanı verir. Daha bahalı alternativlər Avropa istehlakçıları üçün uyğun gəlməz. 2024-cü ilin yanvarında Azərbaycan yenidən özünü etibarlı enerji tədarükçüsü kimi təsdiqlədi və Cənub Qaz Dəhlizi layihəsinin vacib komponenti olan TAP boru kəməri vasitəsilə qaz ixracını artırdı. Lakin Azərbaycan qazının Rusiya-Ukrayna sərhədindəki məntəqədən nəqli təşəbbüsü reallaşarsa, Aİ qazı əlverişli qiymətə əldə edəcək. Azərbaycanın cənub və şərq istiqamətlərində təbii qaz ixracı layihəsinin uğurlu həyata keçirilməsi, şübhəsiz ki, Avropanın iqtisadi vəziyyətinin yaxşılaşmasına böyük töhfə verəcək.

Asif
TREND