Ərəblərin düşdüyü Yəmən uçurumu

"Ən­sə­rul­lah" hə­rə­ka­tı­nın şiə hüsi-üsyan­çı­la­rı Yə­mən­də ha­ki­miyyə­ti ələ ke­çi­rib­lər. Pre­zi­dent Əbd Rəb­bu Mən­sur Ha­di­nin xa­hi­şi ilə Sə­u­diyyə Ərə­bi­s­ta­nı hüsi­lə­rin möv­qe­lə­ri­nə ha­va­dan zər­bə­lər en­dir­məyə baş­layıb. Sə­u­diyyə Ərə­bi­s­ta­nı­na doq­quz öl­kə qo­şu­lub: Bəh­reyn, Qə­tər, Küveyt, BƏƏ, Mi­sir, İor­da­niya, Mə­ra­keş, Pa­ki­s­tan və Su­dan.

Müna­qi­şə­nin sə­bəb­lə­ri və onun mümkün ge­di­şa­tı ilə öz fi­kir­lə­ri­ni "R+" ilə REA-nın Şərqşünas­lıq İn­s­ti­tu­tu­nun Ərəb və İs­lam Araş­dır­ma­lar Mər­kə­zi­nin baş el­mi əmək­da­şı Se­rg­ey Serebrov bölüşüb.
 

- Su­riya və İra­q­dan so­nra Yə­mən, ar­tıq üçüncü öl­kə­dir ki, ora­da İs­lam cə­rəy­an­la­rı­nın da­xi­li kon­fes­siya tə­rəf­dar­la­rı ara­sın­da müha­ri­bə ge­dir. Şi­ə­lə­rə qar­şı əmə­liyyat­lar­da di­g­ər ərəb öl­kə­lə­ri­nin hərbçi­lə­ri­nin iş­ti­rak et­diy­i­ni nə­zə­rə ala­raq, Yə­mən­də­ki müna­qi­şə nə ilə nə­ticə­lə­nə bi­lər?
 

- Yə­mən­də­ki və­ziyyə­tin özəl­liyi on­da­dır ki, "Ən­sə­rul­lah" Zeyd hə­rə­ka­tı "Müsəl­man qar­daş­la­rı" sə­lə­fi üsyan­çı­la­rı və "İs­lah" par­tiy­a­sı tər­ki­bin­də­ki Şeyx əl-Əh­mər qə­bi­lə­si güclü qrup­laş­ma üzə­rin­də qə­lə­bə ça­la­raq, Yə­mən­də­ki apa­rıcı siy­a­si qüvvə­lə­rin sı­ra­sı­na aut­say­der və­ziyyə­tin­dən da­xil olub. Bu, ta­ma­mi­lə göz­lə­nil­məz, 2011-ci il­də Yə­mən­də baş­lay­an və BMT Baş As­sam­bley­a­sı tə­rə­fin­dən nə­za­rət olu­nan sülh pro­se­si­nin or­ta­sın­daca baş ve­rib. Bu sse­na­ri ABŞ və Sə­u­diyyə Ərə­bi­s­ta­nı­nın plan­la­rı­na açıq şə­kil­də da­xil dey­il­di. Bir o qə­dər də göz­lə­nil­məz "Ən­sə­rul­lah" və öl­kə­də apa­rıcı olan ÜMK (Ümum­mil­li Kon­qres) par­tiy­a­sı­nın li­de­ri qa­lan və üstə­lik, Yə­mən or­du­su­nun elit his­sə­lə­ri üzə­rin­də böyük tə­si­ri qo­ruy­an ke­ç­miş pre­zi­dent Əli Ab­dal­lah Sa­le­hin blo­ku ara­sın­da qə­ri­bə alyan­sın (məq­səd­lər bir-bi­ri­nə tam fər­q­li ol­duğu­na gö­rə) ya­ran­ma­sı olub. Ke­ç­miş düşmən­lə­ri da­ha güclü rə­qi­bi - "İs­lah" par­tiy­a­sı ilə rə­qa­bət­li­liyi bir­ləş­di­rib. ƏYƏQ (Ərə­bi­s­tan ya­rı­ma­da­sın­da olan "əl-Qai­də") bu par­tiya ilə hə­m­rəy ol­duğu­nu bil­di­rib. Qeyd et­mək la­zım­dır ki, 1990-cı il­lər­də da­xi­lin­də hüsi cə­rəy­a­nı for­ma­la­şan Zey­di icma­sı IX əs­rdən 1962-ci ilə qə­dər Yə­mən döv­lət­çi­liy­i­nin mər­kə­zi­ni təş­kil edir­di. Öz di­ni dok­tri­na­sı­na gö­rə, zey­dlik İs­la­mın şiə qo­lu­nun sünni­liyə ən ya­xın olan mək­tə­bi­dir. Yə­mən­də iki­li ha­ki­miyyət və­ziyyə­ti­ni ya­ra­dan siy­a­si gə­rg­in­liy­in ar­t­ma­sı­nı vacib ha­di­sə­lər ön­ləy­ir­di. Bi­rinci­si, 2015-ci ilin yan­va­rın 22-də ye­ni pre­zi­dent Ha­di­nin könüllü ola­raq ha­ki­miyyət­dən get­mə­si ba­rə­də bəy­a­nat ver­mə­si - Na­zir­lər Ka­bi­ne­ti rəh­bə­ri­nin ana­lo­ji bəy­a­na­tı ver­mə­si ilə sin­xron ola­raq - ikinci­si, ya­ra­nan boş­luğu dol­dur­maq üçün ye­ni BMT hi­may­ə­si ilə müvəq­qə­ti ha­ki­miyyət or­qan­la­rı­nın ya­ra­dıl­ma­sı ilə bağlı da­nı­şıq­la­rın baş­la­nıl­ma­sı. Pa­ra­lel ola­raq, hüsi­lər ha­ki­miyyət­siz­lik və di­a­lo­qun ke­çi­ril­mə­si za­ma­nı öz icra or­qan­la­rı­nı - Ali İn­qi­lab Şu­ra­sı və Ali Təhlükə­siz­lik Şu­ra­sı­nı (son hö­ku­mə­tin müda­fiə na­zi­ri baş­da ol­maq­la) ya­ra­dıb­lar. Üçüncüsü, fe­v­ra­lın 21-də pre­zi­dent Ha­di­nin göz­lə­nil­mə­dən ha­ki­miyyə­tə qayıt­ma­sı və onun Ədə­nə kö­ç­mə­si. Bütün bu vaxt ər­zin­də da­nı­şıq­lar Sə­na­da BMT-nin Yə­mən­də­ki xüsu­si el­çi­si Ca­mal Be­no­ma­rın iş­ti­ra­kı ilə da­vam edir­di.
 

La­kin pa­ra­lel ola­raq, Sə­u­diyyə Ərə­bi­s­ta­nı Yə­mən­də zər­bə­lər en­di­ril­mə­si ilə bağlı ha­zır­lığı­nı tam gücü ilə da­vam et­di­rir­di və pre­zi­dent Ha­di­nin Ədən­dən et­diyi çağı­rı­şa ca­vab ver­di.
 

Bu ad­dım, de-fak­to ola­raq, BMT BA-nın mis­siy­a­sı və müəl­li­f­liyi ər-Riy­a­da məx­sus ol­duğu uzunmüddət­li sülh ra­zı­laş­ma pla­nı üzə­rin­dən xətt çə­kib. La­kin bu hər­bi müda­xi­ləyə kim ica­zə ve­rib? Pre­zi­dent Oba­ma tə­rə­fin­dən hər­bi əmə­liyyat­la­ra bəy­an olu­nan də­s­tək gö­s­tə­rir ki, ABŞ hö­ku­mə­ti xə­bər­dən ag­ah idi və çox gü­man ki, bu­na ya­şıl işıq yan­dır­mış­dı­lar, am­ma BMT yox.
 

- Li­van­da, Bəh­reyn­də, Küveyt­də və hət­ta Sə­u­diyyə Ərə­bi­s­ta­nı­nın özündə də böyük şiə icma­la­rı mö­vcud­dur. Or­ta Asiya öl­kə­lə­ri­nin iş­ti­ra­kı ilə bütün Ya­xın Şərq re­g­i­o­nu­nu bürüyəcək sünni­lər­lə şi­ə­lər ara­sın­da böyük müha­ri­bə təhlükə­si var­mı?
 

- Şiə-sünni xət­ti­nin şi­şir­dil­mə­si Ya­xın Şər­qin bir çox öl­kə­lə­ri­ni çox­dan hu­ma­ni­tar və siy­a­si fə­la­kə­tə gə­ti­rib çı­xa­rıb. Yə­mən­də uzun əsrlər­boyu əha­li­nin 97%-ni təş­kil edən öl­kə­nin iki apa­rıcı ənə­nə­vi icma­sı - zey­di­lər­lə şa­fi­it­lər ara­sın­da sülh müşa­hi­də olu­nur­du. Düşünürəm, yə­mən­li­lər öl­kə­lə­rin kon­fes­siy­a­la­ra­ra­sı müna­qi­şə­lə­ri­nin dö­v­riyyə­si­nə düşən ha­di­sə­lər­dən dərs alıb­lar. Hə­min müna­qi­şə­nin Yə­mən­də baş­lan­ma­sı­nın ka­ta­li­za­to­ru ki­mi "Əl-Qa­i­də"yə üstünlük ve­ril­mə­si özünü doğrul­tma­dı və bu sse­na­ri boğu­la bi­lər.

Bu­nun­la be­lə, risk mö­vcud­dur, am­ma müna­qi­şə sə­bəb­kar­la­rı iki­tə­rə­f­li si­lah­la oy­nayır­lar.Yə­mə­nə zər­bə­lər en­di­ril­mə­si­nə gö­rə, İra­nın Sə­u­diyyə Ərə­bi­s­ta­nı ilə bir­ba­şa müna­qi­şəyə gir­mə­si ri­s­ki ar­tır, bu isə təkcə müva­fiq re­g­i­on və bütün İs­lam dünya­sı üçün dey­il, hə­m­çi­nin ümu­miyyət­lə, qi­tə üçün əsl fə­la­kət olar­dı.
 

- Sə­u­diyyə Ərə­bi­s­ta­nı­nın rəh­bər­liyi ilə ko­a­li­siya yə­mən­li üsyan­çı­la­ra qar­şı ha­va, hər­bi-də­niz əmə­­liyyat­la­rı apa­rır. Yə­mən­də hər­bi kam­pa­niy­a­nın uğur­la nə­ticə­lə­nə­ci­yi hal­da, ko­a­li­siya so­nra­dan Su­ri­y­a­­da döyüşməyə da­vam edəcək­mi?
 

- Yə­mən­də tez bir za­man­da uğur əl­də edi­ləcəyi tə­q­dir­də, ər-Riy­ad baş­da ol­maq­la bu ko­a­li­siya, tə­bii ki, İra­na qar­şı ola­raq ye­ni re­al­lıq ki­mi möh­kəm­lən­məyə ça­lı­şacaq və onun Su­riya pre­zi­den­ti Əsə­din de­v­ril­mə­sin­də iş­ti­ra­kı ol­duqca mümkündür. La­kin baş­la­nan əmə­liyya­tın "Ən­sə­rul­lah" rəh­bər­liy­i­nin fi­zi­ki məhv edil­mə­si cəh­di və Ərəb dünya­sı­nın bu ən yox­sul öl­kə­si­nin hər­bi in­fra­struk­tu­ru­nun məhv edil­mə­sin­dən baş­qa, onun di­g­ər məq­səd­lə­ri­ni gör­mək hə­lə­lik çə­tin­dir. Ha­zır­da düşə­r­g­ə­lə­ri­nə zər­bə­lər en­di­ril­diyi xüsu­si təy­i­nat­lı qüvvə­lə­rin əsas məq­sə­di ABŞ-ın 2002-ci il­də külli mi­q­dar­da və­sa­it ya­tır­dığı ƏYƏQ ilə müba­ri­zə­dir.
 

Əmə­liyya­tın baş­lan­ma­sı hüsi­lə­rə böyük bir zər­bə en­di­ril­diyi üçün Yə­mən­də bir çox­la­rı­nı məm­nun edə bi­lər. La­kin bu­nun­la bə­ra­bər, bir çox yə­mən­li­lər, çox gü­man ki, fi­kir ve­rər­lər ki, zər­bə öl­kə­nin müda­fiə qa­bi­liyyə­ti­nə is­ti­qa­mət­lə­nib. O za­man yə­mən­li­lər eti­ra­za qal­xa bi­lər və bu za­man bey­nəl­xalq ko­a­li­siy­a­nın asan qə­lə­bə­si­ni is­tis­na edən göz­lə­nil­məz sse­na­ri mümkündür. Ər-Riy­a­dın da və­ziyyə­ti pis­lə­şə bi­lər və o za­man pro­qno­zu əks-tə­rə­fə çək­mək la­zım olacaq. Müha­ki­mə et­mək hə­lə­lik tez­dir. Əsas odur ki, əmə­liyyat Yə­mən­də böh­ra­nın sülh yo­lu ilə həll olun­ma­sı­nın per­spek­tiv­lə­ri tam tü­kən­­mə­diyi və onun həll olun­ma­sı­nın ta­mam­layıcı mər­hə­ləyə prak­ti­ki da­xil ol­ma yol­la­rı­nın göründüyü müddət­də baş­layıb. Hər­bi əmə­liyyat, hə­m­çi­nin bütün neft re­g­i­o­nu və dünya əhə­miyyət­li nəq­liyyat ar­te­riy­a­la­rı üçün həd­din­dən ar­tıq yüksək risk ya­ra­dıb.
 

- Sə­u­diyyə Ərə­bi­s­ta­nı­nın "ərəb NATO-su"nun for­mal­laş­dı­rıl­ma­sı ilə bağlı ki­fay­ət qə­dər cəld re­ak­siy­a­sı və hər­bi ko­a­li­siy­a­nın dər­hal hər­bi əmə­liyyat­la­rın baş­lan­ma­sı­nı necə iz­ah et­mək olar? Elə tə­əs­sürat ya­ra­nır ki, sə­u­diyyə­li­lər Yə­mən ha­di­sə­lə­ri­ni əsas rə­qib­lə­ri olan İran­dan çağı­rış ki­mi qə­bul edib­lər?
 

- Ər-Riy­ad hüsi­lə­rin 2014-cü ilin sentya­b­rın 21-də pay­taxt Sə­naya da­xil olan­dan və ÜMK-nin qə­rar­la­rı­nın re­al­laş­dı­rıl­ma­sı­nın sürət­lən­di­ril­mə­si­ni tək­lif edən­dən dər­hal so­nra re­ak­siya ver­məyə baş­layıb. O za­man bağla­nan sülh və mil­li tə­rəf­daş­lıq sa­zi­şi "Ən­sə­rul­lah" və "Cə­nub sülh hə­rə­ka­tı"nın ("Xi­rak") ni­zam­la­ma pro­se­sin­də ro­lu­nu kə­s­kin şə­kil­də ar­tır­dı. Əv­vəl­ki sa­ziş­lər­də on­lar siy­a­si pro­se­sin aut­say­der­lə­ri qi­s­min­də çı­xış edir­di­lər. Bu da Yə­mən­də özünün çox­dan­kı ma­raq­la­rı­na qar­şı təh­did gö­rən ər-Riy­a­dın na­ra­hat ol­ma­sı­nın əsas sə­bə­bi idi. Öz ma­raq­la­rı­na qar­şı təh­di­di Va­şınq­ton da görüb.
 

La­kin ABŞ ki­fay­ət qə­dər çə­tin və­ziyyə­tə düşüb, çünki "Ən­sə­rul­lah"a qar­şı açıq qar­şı­dur­ma on­la­rı "Ən­sə­rul­lah"a qar­şı ci­had elan edən ƏYƏQ ilə cəb­hə­nin bir xət­ti üzrə qoy­ar­dı. ABŞ-da icti­mai rəy və Kon­qre­s­də Ame­ri­ka siy­a­sə­ti­nin bu cür dönüşünü iz­ah et­mək ki­fay­ət qə­dər çə­tin olar­dı. Zər­bə en­dir­mək tə­şəbbüsü Sə­u­diyyə Ərə­bi­s­ta­nı­na məx­sus idi. La­kin on­la­rın məq­sə­di­ni ər-Riy­ad­da ya­ra­dı­lan Ame­ri­ka-Sə­u­diyyə bi­rgə qə­ra­rg­a­hı müəyyən edir. Çox gü­man ki, pre­zi­dent Oba­ma­nın bəy­an et­diyi Va­şinq­to­nun lo­g­i­s­tik və kəş­fiyyat də­s­təyi bun­dan iba­rət­dir. Bu mə­na­da, bir amil çox qə­ri­bə­dir ki, ko­a­li­siya zər­bə­lə­ri məhz an­ti­ter­ror in­fra­struk­tu­ru­na en­di­ri­lir, yə­ni ame­ri­ka­lı­la­rın öz­lə­ri­nin "Əl Qa­i­də"yə qar­şı döyüşmək üçün ha­zır­lıq ke­çir­dik­lə­ri Yə­mən xüsu­si təy­i­nat­lı­la­rın ba­za­la­rı­na. On­lar "Ən­sə­rul­lah" hə­rə­ka­tı ilə dey­il, da­ha çox ABŞ-ın, tə­q­ri­bən, 10 il ər­zin­də an­ti­ter­ror kam­pa­niy­a­sın­da day­aq he­sab et­diyi ke­ç­miş pre­zi­dent Sa­leh tə­rə­fin­dən nə­za­rət olu­nur! ABŞ-ın Yə­mən­də­ki uzunmüddət­li an­ti­ter­ror kam­pa­niy­a­sı­nın bütün nə­ticə­lə­ri üzə­rin­dən xətt çək­mək­lə, "Əl Qa­i­də"yə qar­şı tə­ləb olu­nan hər­bi in­fra­struk­tur obyek­t­lə­ri­ni məhv et­mək nə üçün la­zım­dır ki? Bu, ar­tıq xo­şa­g­əl­məz su­al­dır. Kam­pa­niya so­na ça­tan­dan so­nra bu, Yə­mən­də ek­s­tre­mist­lə­rin əl-qo­lu­nu aç­may­acaq­mı?
 

Av­ro­pa və Ru­siy­aya gə­lincə, on­­lar da ar­tıq ko­a­li­siya tə­rə­fin­dən Yə­mən­də zər­bə­lə­rin en­di­ril­mə­si­nin dər­hal day­an­dı­rıl­ma­sı­nı tə­ləb edib­lər.
 

- Türkiyə pre­zi­den­ti Ər­doğan Yə­mən­də və­tən­daş müha­ri­bəsi­nin baş­lan­ma­sın­da bir­ba­şa İra­nı it­ti­ham edib...
 

- Ko­a­li­siya üzvlə­ri tez-tez baş tu­tan görüşlər və tica­rət-iq­ti­sa­di sa­ziş­lə­rin im­za­lan­ma­sı əsa­sın­da "Ən­sə­rul­lah"ı İra­nın ma­raq­la­rı­nın tə­ş­vi­qat­çı­sı ki­mi tə­q­dim edir­lər. La­kin ər-Riy­ad ar­tıq fe­v­ral­da, hət­ta döv­lət qul­luq­çu­la­rı­na ma­aş­la­rı­nı ödə­mək üçün və­sa­it­lə­ri tükə­nən Yə­mə­nə ma­liyyə yar­dı­mı­nı gö­s­tər­mək­dən im­ti­na edən dey­il­di­mi? İran hüsi­lə­rin yar­dı­mı­na dey­il, da­ha çox Yə­mən­də döv­lət­çi­liy­in qo­run­ma­sı üçün im­dad­la­rı­na çat­mağa ha­zır idi. Bu­nu da çə­tin ki, Yə­mə­nin İran ma­ri­o­ne­ti­nə çe­v­ril­mə­si ki­mi qə­lə­mə ver­mək olar.
 

Hüsi və İran li­der­lə­ri­nin ba­xış­la­rın­da müəyyən kə­siş­mə nöq­tə­lə­ri mö­vcud­dur. Hüsi­lə­rin ideo­loq­la­rı ABŞ-ın "Əl Qa­i­də"yə qar­şı qlo­bal an­ti­ter­ror kam­pa­niy­a­sı­nı ərəb və İs­lam ma­raq­la­rı­na ge­niş miqyas­lı müda­xi­lə et­mək üçün bə­ha­nə ki­mi he­sab edir­lər. On­lar ər-Riy­a­dın Va­şinq­ton­la stra­te­ji tə­rəf­daş­lığı­nın ya­ra­dıl­ma­sın­dan so­nra onun ərəb dünya­sın­da ro­lu­nu mən­fi dəy­ər­lən­di­rir­lər. Ərəb dünya­sı­nın bir çox li­der­lə­ri ki­mi, on­lar da Va­şinq­to­nu İs­ra­i­lə yar­dım et­mək­də gü­nah­lan­dı­rır­lar. Hə­qi­qə­tən də, hüsi­lər İra­na ABŞ-a qar­şı baş əy­məy­ən və İs­lam özünə­məx­sus­luğu­nu qo­ruy­a­raq, öz mə­də­ni-siy­a­si mə­ka­nın­da qal­mağı baca­ran öl­kə ki­mi ba­xır­lar. İran­lı­la­rın da şiə ol­ma­sı fak­tı hüsi­lə­rin fəxr mən­bə­si idi, bun­dan ar­tıq yox.
 

İran­la əla­qə­lə­rin ol­ma­sı o de­mək dey­il ki, hüsi­lə­ri Sə­u­diyyə Ərə­bi­s­ta­nı ilə əmək­daş­lıq ma­raq­lan­dır­mır­dı. Mən he­sab edi­rəm ki, "Ən­sə­rul­lah" gə­ləcək Yə­mə­nin xa­rici siy­a­sə­ti­nə tə­sir gö­s­tər­məyə baş­la­say­dı, bu tə­sir, öl­kə­nin İİR ilə Sə­u­diyyə Ərə­bi­s­ta­nı ara­sın­da əla­qə­lə­ri­nin və on­lar ara­sın­da fi­kir ay­rı­lığı­nın azal­ma­sın­da mo­de­ra­tor ro­lu­nun güclən­di­ril­mə­sin­dən iba­rət olar­dı. Ef­fekt kon­fron­ta­siy­a­lı dey­il, sağlam­laş­dı­rıcı olar­dı.

Türkiyə li­de­ri Ər­doğan çox gö­zəl bi­lir ki, hüsi­lər İra­nın tə­rəf­dar­la­rı dey­il­lər. La­kin ta­ri­xi ke­ç­miş­də Yə­mə­nə tə­si­rə ma­lik olan sünni öl­kə­nin li­de­ri ki­mi kə­nar­da qa­la bil­məz­di. Yə­mən­də ha­zır­da SƏK-ə onun ya­rı­ma­da­sı­nın bu his­sə­sin­də "xüsu­si sta­tus"a ma­lik ol­ma­sı­na ye­g­a­nə na­mi­zəd ol­ma­dığı­nı gö­s­tər­mək is­təy­ən bir çox öl­kə­lə­rin ma­raq­la­rı kə­si­şib.
 

- Yə­mən­də müha­ri­bə neft qiy­mət­lə­ri­nə necə tə­sir gö­s­tə­rə bi­lər?
 

- Ədən kör­fə­zin­dən dünya tica­rə­ti­nin üçdə­bir his­sə­si və Av­ro­paya nəql olu­nan nef­tin ək­sər his­sə­si ke­çir. Yə­mən­də hər­bi kam­pa­niy­a­nın baş­lan­ma­sı - bu zo­na­da təhlükə­siz­lik si­s­te­mi­nə və bu­nun­la da, Av­ro­pa­nın ener­ji təhlükə­siz­liyi ma­raq­la­rı­na zər­bə de­mək­dir. Nef­tin dünya qiy­mət­lə­ri ar­tıq ar­t­mağa baş­layıb.
 

- Bə­zi Qərb siy­a­sət­çi­lə­ri Su­riya və Yə­mən­də baş ve­rən ha­di­sə­lə­ri ka­to­lik­lər­lə pro­te­s­tan­t­lar ara­sın­da 30 il­lik müha­ri­bə ara­sın­da pa­ra­lel­lər apa­rır­lar. Gə­ləcək­də ha­di­sə­lər necə da­vam edəcək?
 

- Yə­mən­də da­ha bir ağrı­lı müna­qi­şə var - ke­ç­miş YXDR əha­li­nin 1990-cı il­də bir­ləş­diyi Şi­mal­la (ke­ç­miş YƏR) ta­ma­mi­lə "bo­şan­ma­sı­nı" ilə bağlı qə­ti və çox­dan­kı ar­zu­su. Cə­nub­lu­lar bir çox tu­tar­lı sə­bəb­lə­rə gö­rə öz müstə­qil döv­lət­lə­ri­ni qay­tar­maq is­təy­ir­lər. Bu tə­ləb "Xi­ra­kın" 2009-cu il­dən əsas şüar idi.
 

Qa­nu­na­uyğun bir su­al: baş­la­nan xa­rici kam­pa­niya Yə­mə­nin əra­zi bütövlüyünün qo­run­ma­sı per­spek­ti­vi­nə necə tə­sir edəcək? Düşünü­rəm, bir­mə­na­lı ola­raq mən­fi tə­sir gö­s­tə­rəcək. La­kin iş öl­kə­nin şi­mal və cə­nub his­sə­lə­ri­nə par­ça­lan­ma­sı ilə bi­tə bil­məz. Yə­mən­də uzun­müddət­li ümu­mi qey­ri-sa­bitllik, xü­su­si­lə Cə­nu­bun döv­lət in­sti­tut­la­rı­nın zə­i­f­lə­mə­si­nə gə­ti­rib çı­xa­rıb. Öl­kə­nin təkcə şi­mal və cə­nub his­sə­lə­rə par­ça­lan­ma təhlükə­si ya­ra­nıb.

Ya­rı­ma­da­nın xə­ri­tə­si­nə bu, necə tə­sir edə bi­lər? Mə­sə­lən, SƏK çox­dan­dır, Cə­nu­bi Yə­mə­nin əra­zi­si­nə gö­rə ən böyük vi­lay­ə­ti olan Xa­d­ra­ma­u­ta ma­raq gö­s­tə­rir­di. Bun­dan əv­vəl bu ma­raq SƏK-dən düz, Ərəb də­ni­zi­nə qə­dər Hörmüz kör­fə­zin­dən ke­ç­mə­dən, dəh­li­zin ya­ra­dıl­ma­sın­dan iba­rət idi. İn­di isə Xa­d­ra­ma­ut­da Yə­mən­də çox vəd edən neft ya­taq­la­rı­nın aş­kar olu­nub iş­lə­dil­mə­sin­dən so­nra, bu, re­g­i­o­nal se­pa­ra­tiz­mi ar­tı­ra bi­lər.

Bu­nun­la da Yə­mə­nin his­sə­lə­rə və müxtə­lif tə­sir zo­na­la­rı­na par­ça­lan­ma­sı təhlükə­si­ni, tə­əssüf ki, nə­zər­dən ke­çir­mək la­zım­dır. La­kin bu, əsas ele­men­ti ko­a­li­siy­a­nın zər­bə­lə­rə mə­ruz qa­lan hər­bi ami­li olan Yə­mə­nin bütün döv­lət si­s­te­mi­nin ta­ma­mi­lə de­q­ra­da­siya olun­duğu hal­da baş ve­rə bi­lər.

Baş­qa sse­na­ri də mö­vcud­dur. Ora­da Sə­u­diyyə Ərə­bi­s­ta­nı­nın baş­çı­lıq et­diyi ko­a­li­siy­a­nın hər­bi müda­xi­lə­si yə­mən­li­lə­rin təcavüzü­nün qar­şı­sı­nı al­maq üçün kon­so­li­da­siy­a­sı­nı ya­ra­dacaq. Nə­zə­rə al­maq la­zım­dır ki, Yə­mən­də Sə­u­diyyə Ərə­bi­s­ta­nı təkcə var­lı qon­şu və yüz min­lər­lə yə­mən­li mi­q­ran­t­la­rı üçün qa­zanc öl­kə­si ki­mi tə­s­vir olun­mur. Müa­sir yə­mən­li­lə­rin yad­da­şın­da bu qə­dim əra­zi­nin si­vi­li­za­siy­a­sı­na külli mi­q­dar­da zər­bə ye­ti­rən bas­qın­la­ra gö­rə Sə­u­diyyə­nin mən­fi ob­ra­zı­nı ya­ra­dan çox­lu say­da epi­zod­lar var. Ta­ri­xi id­rak ami­li yə­mən­li­lə­rin ha­zır­kı və­ziyyət­də da­v­ra­nı­şı­na nə­zə­rə­çar­pacaq tə­sir gö­s­tə­rə bi­lər.
 

Na­ra­zılıq ocaq­ları Sə­u­diyyə Ərə­­bi­s­­ta­nı­nın da­xi­lin­də şi­ə­lə­rin və et­nik yə­mən­li­lə­rin ya­şa­dığı əra­zi­lər­də də ya­ra­na bi­lər. Ya­da sa­lım ki, ha­zır­da Sə­u­diyyə Ərə­bi­s­ta­nı­nın üç vi­lay­ə­ti əv­vəl­lər Os­man­lı İm­pe­riy­a­sı­nın Yə­mən vi­lay­ə­ti­nin tər­ki­bin­də idi - Asir, Nacran və Ci­zan. On­lar Ta­if sa­zi­şi­nə əsa­sən, Sə­u­di bas­qı­nın­dan so­nra Sə­u­diyyə Ərə­bi­s­ta­nı­na ke­çib.
 

Əg­ər müna­qi­şə ocağı sə­u­di­li­lə­rə keç­sə, o za­man bütün sse­na­ri­ni ye­ni­dən yaz­maq la­zım olacaq. Ona gö­­rə də Yə­mən­də hər­bi müda­xi­lə­nin day­an­dı­rıl­ma­sı və Yə­mə­nin bü­tün tə­rə­f­lə­ri­nin sülh pro­se­si­nə qa­yıt­­ma­sı ya­ra­nan və­ziyyət­dən ən yax­­­şı çı­xış yol­dur.

Milli.Az