İrəvan və reallıq: ciddi müalicəyə ehtiyac var

Bu günlərdə Ermənistanda "Birlikdə" adlı alternativ ictimai-siyasi hərəkatın Koordinasiya Şurası tərəfindən yayılan açıqlama yalnız absurda söykənmir, həm də reallıqdan uzaq, fantaziya ilə dolu bir bəyanatdır. Sözügedən bəyanatda təxminən 1,2 milyon erməninin guya "zorla Azərbaycan SSR-dən köçürülməsi"ndən danışılır və onların "təhlükəsiz şəkildə geri qaytarılması" tələb olunur.

Əgər bu sərsəmliyə bir qədər diqqətlə baxsaq, məntiqsizlik burulğanında olduğumuzu açıq şəkildə görərik. Hətta belə bir məsələyə psixiatrik klinikanın sanitarlarının cəlb olunmaması təəccüblüdür. Onlar burada dayanmayaraq, tələb edirlər ki, ermənilərin bu qondarma "zorla köçürülmələri" məsələsi beynəlxalq müzakirələrin əsas mövzusu olsun. Bütün bu absurd iddialara istinadla "hüquqi səlahiyyətlərinin pozulması" barədə də danışılır, guya ki, bölgədə davamlı sülh məhz bu iddiaların həyata keçirilməsindən asılıdır.

Əslində, Ermənistanın sülhə mane olan əsas amillərdən biri özünün rəsmi İrəvanın qərəzli və radikal iddialarıdır. Ermənilər qanunlara və beynəlxalq hüquqa əsaslanan tələbləri pozaraq, qondarma "hüquqlar" barədə şizofrenik iddialar səsləndirməyə davam edirlər. Halbuki bölgədə real və davamlı sülh məhz Ermənistandan gələn təhdidlərin aradan qaldırılmasından və bu ölkənin konstitusiyasına dəyişikliklər etməsindən asılıdır. Ermənistan hökuməti hərbi qüvvələrini məhdudlaşdırmalı və münaqişənin beynəlxalq səviyyədə həlli üçün lazımi addımlar atmalıdır. Ermənistanın özünü beynəlxalq arenada təqdim etdiyi "məzlum millət" obrazı isə artıq çoxlarına gülüş doğurur, çünki onların əsassız tələbləri və ikiüzlü siyasəti göz qabağındadır.

Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın xarici siyasəti və diplomatik manevrləri bu ölkənin öz-özünə yaratdığı dilemmanın bariz nümunəsidir. Əsasən, hərbi əməliyyatlarda uğursuzluqlar və beynəlxalq arenada təcrid olunmaları Ermənistanın cılız mövqelərinin nəticəsidir. Rusiya, İran və digər region ölkələri ilə münasibətlərdə qarşılaşdığı çətinliklər, Ermənistanın səmərəsiz və reallıqdan uzaq siyasətinə sübutdur. Xüsusilə Ermənistanın Avropa İttifaqı və ABŞ ilə mövqelərində müşahidə edilən qeyri-sabitlik, ölkənin daxili siyasətində mövcud olan təzyiqləri də gücləndirir.

Ermənistanda bir çoxlarının unudduğu tarixi reallıqlardan biri də 1947-1950-ci illərdə azərbaycanlıların Ermənistan SSR-dən kütləvi sürgün edilməsidir. Bu tarixi fakt ermənilərin qondarma iddialarını alt-üst edən əsas dəlillərdən biridir. SSRİ Nazirlər Sovetinin 4083 nömrəli qərarına əsaslanan bu sürgün, Ermənistanda azərbaycanlıların hüquqlarının kobud şəkildə pozulmasının açıq nümunəsidir. Belə bir tarixi hadisəni nəzərə almadan, ermənilərin özlərini "zərərçəkmiş xalq" kimi təqdim etməsi beynəlxalq hüquqa ziddir və tarixi həqiqətlərin saxtalaşdırılmasına xidmət edir. Bu mənada azərbaycanlıların Qərbi Azərbaycana, tarixi Zəngəzur torpaqlarına qayıtması məsələsi beynəlxalq hüquqa əsaslanan ədalətli bir tələbdir.

Ermənistanın son dövrlərdə həyata keçirdiyi hərbi siyasət və xarici tərəfdaşlarla müdafiə sahəsindəki əməkdaşlığı isə daha bir ciddi sual yaradır: Ermənistan hansı məntiqlə öz hərbi qüvvələrini inkişaf etdirməyə çalışır? 2024-cü ildə bu ölkə Hindistanla müdafiə sahəsində əməkdaşlığı genişləndirmək məqsədi ilə müxtəlif sazişlər imzalayıb və bu, artıq Azərbaycanla olan qarşıdurmalarda yenidən uğursuzluqla nəticələnə biləcək bir strategiyaya bənzəyir. Ermənistanın Hindistandan silah və hərbi texnika alması, o cümlədən Su-30 təyyarələrinin modernləşdirilməsi, bu ölkənin köhnəlmiş hərbi gücünü yeniləməyə çalışdığını göstərir. Lakin 2020-ci ildə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin uğurla həyata keçirdiyi hərbi əməliyyatlar, xüsusən də pilotsuz uçuş aparatlarının istifadə edilməsi Ermənistanın köhnəlmiş hərbi texnikasının əhəmiyyətini xeyli azaldıb. Bu reallıqda, Ermənistanın Hindistandan aldığı yeni silahlar da heç bir ciddi üstünlük qazandırmayacaq.

Beynəlxalq arenada Ermənistanın güvəndiyi Avropa İttifaqı və artıq tarixə qovuşmuş ATƏT-in Minsk qrupu kimi təşkilatlar da artıq səmərəsiz bir güc nümayiş etdirir. Azərbaycanın uğurlu diplomatik addımları və beynəlxalq münaqişənin sülh yolu ilə həlli üçün atdığı tədbirlər nəticəsində Ermənistanın yalançı iddialarını dəstəkləyən bu təşkilatların etibarı da ciddi şəkildə sarsılıb. Bu kontekstdə Ermənistanın Avropa İttifaqı sərhəd müşahidə missiyasına olan ümidləri də boşa çıxa bilər, çünki regiondakı bir çox güclü dövlətlər bu missiyanın gerçək funksiyalarının kəşfiyyat məqsədli olduğunu yaxşı başa düşür və buna görə də onun çıxarılmasını tələb edir.

Bütün bu proseslər fonunda ermənilərin "Böyük Ermənistan" ideyası yalnız xülyalar aləmində qalmış bir arzu olaraq dəyərləndirilir. Bu boş xülyalarla yaşayan erməni diasporunun yersiz və mənasız iddiaları, bölgədə sülhün bərpasına mane olan ən böyük amildir. Ermənistanın beynəlxalq arenada reallıqları qəbul etmək istəməməsi, həmçinin qeyri-real sülh planları ilə çıxış etməsi onu daha da təcrid vəziyyətinə salır. Ermənistanın gələcəkdə özünü xilas etməsinin yeganə yolu, reallıqla barışmaq və qonşu ölkələrlə sağlam diplomatik əlaqələr qurmaqdır.

Azərbaycan üçünsə yaşanan proseslər bölgədəki mövqeyini daha da möhkəmləndirmək üçün bir fürsətdir. Azərbaycan artıq regional güc kimi özünü təsdiqləyib və Ermənistanın keçmişdə etdiyi təxribatlar fonunda sülh prosesinə sadiqliyini sübut edib. Azərbaycanın apardığı düzgün və səmərəli xarici siyasət nəticəsində, regiondakı digər güclü dövlətlər də Azərbaycanın mövqeyini dəstəkləyir və Ermənistanın qondarma iddialarına qarşı çıxır. Azərbaycan beynəlxalq hüquq çərçivəsində öz ərazi bütövlüyünü bərpa etməyə nail olub və Ermənistanın saxta "ərazi iddiaları" bu fonda tamamilə mənasız görünür.

Nikol Paşinyanın son bəyanatları bir çoxları üçün sürpriz oldu, çünki Ermənistanın hazırkı lideri artıq açıq şəkildə regionun geosiyasi reallıqlarını dərk etdiyini göstərir. O, erməni cəmiyyətinə səslənərək, keçmişin utopik arzularından qopmağın və beynəlxalq siyasi proseslərə ayaq uydurmağın vacibliyini vurğuladı. O bildirdi ki, "erməni xalqı artıq xəyal dünyasında yaşamamalıdır, çünki bugünkü reallıqlar bunu tələb edir". Bu, Ermənistanın siyasi dairələrində böyük müzakirələrə səbəb oldu, çünki uzun illərdir davam edən milli ideologiyaların yenidən nəzərdən keçirilməsi tələbi ortaya çıxıb.

Bu arada, regionda baş verən geosiyasi proseslər daha da sürətlənir. 2024-cü ildə Ermənistanın təhlükəsizlik və iqtisadi sabitliyini təmin etməyə yönəlmiş cəhdlər tam uğursuzluqla nəticələndi. Beynəlxalq Valyuta Fondunun (IMF) son məlumatlarına görə, Ermənistanın iqtisadi göstəriciləri ciddi geriləmə nümayiş etdirir, xarici borcunun ÜDM-ə nisbəti isə 67%-ə çatıb. Bu, Ermənistanın iqtisadi çətinliklərinin daha da dərinləşdiyini və dövlət borcunun ciddi bir yük halına gəldiyini göstərir. Bunun fonunda Ermənistan hökuməti həm daxili, həm də xarici siyasətində çıxılmaz vəziyyətlə üzləşib.

2024-cü ilin fevralında Rusiya ilə Ermənistan arasındakı iqtisadi münasibətlərdə də böhran özünü biruzə verdi. Məsələn, Rusiyanın Ermənistana olan enerjidən asılılığını azaltmaq siyasəti rəsmi İrəvanı yeni enerji mənbələri axtarmağa məcbur etdi. Lakin burada da Ermənistan uğur əldə edə bilmədi, çünki Avropa İttifaqı ilə aparılan enerji danışıqları konkret nəticə vermədi. Eyni zamanda, İranla imzalanan yeni ticarət müqavilələrinin şərtləri Ermənistanın iqtisadi maraqlarına ciddi təhdidlər yaradır.

Ermənistanın Avropa İttifaqı ilə olan əlaqələrinə gəldikdə isə, Paşinyanın hökuməti Ermənistanın Aİ-yə namizədlik statusu ilə bağlı illüziyalardan xilas olmağa məcbur qalıb. 2024-cü ildə Aİ-nin xarici işlər komissarı Josep Borrell Ermənistana səfəri zamanı bildirdi ki, "namizədlik statusu Ermənistan üçün yaxın perspektivdə mümkün deyil", çünki Avropa İttifaqı hazırda yeni genişlənmə mərhələsinə daxil olmaq istəmir. Ermənistanın Avropa ilə olan münasibətlərində bu sönüklük, öz növbəsində, erməni cəmiyyətində dərin məyusluq yaradıb.

Ermənistanın Rusiyaya olan asılılığı da 2024-cü ildə daha da aydın şəkildə görünür. Ermənistanın Moskva ilə iqtisadi və hərbi əlaqələri son iki il ərzində daha da güclənib və Ermənistanın silah idxalının 80%-i Rusiyadan asılı olaraq qalır. Moskvanın Ermənistana tətbiq etdiyi iqtisadi təzyiqlərdən biri də 2024-cü ilin əvvəllərində qüvvəyə minmiş yeni ixrac məhdudiyyətləri olub ki, bu da Ermənistanın müstəqil şəkildə qərarlar qəbul etməsinə maneə törədir. Ermənistanın müdafiə qabiliyyətini artırmaq üçün göstərdiyi cəhdlər isə Hindistanla imzalanan silah tədarükü müqavilələri çərçivəsində reallaşmağa başlayıb.

Hindistan-Ermənistan hərbi əməkdaşlığı 2024-cü ildə daha da genişləndirilib. Məsələn, Hindistanın Ermənistana verdiyi "Pinaka" çoxnəmərli raket sistemləri və "Swathi" radar sistemləri artıq Ermənistanın sərhəd zonalarına yerləşdirilib. Bu, İrəvana əlavə hərbi güc təmin etsə də, vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirir. Bu barədə Ermənistanın müdafiə naziri Suren Papikyan bildirib ki, "Hindistanla hərbi-texniki əməkdaşlığımız Ermənistanın müdafiə qabiliyyətini yeni səviyyəyə qaldıracaq". Lakin bu əməkdaşlıq regionda gərginliyin daha da artmasına səbəb olub və Azərbaycan ilə Ermənistan arasındakı sülh danışıqlarını çətinləşdirir.

Eyni zamanda, 2024-cü ilin may ayında keçirilən Avrasiya İqtisadi İttifaqının (Aİİ) toplantısında Rusiya lideri Vladimir Putin Ermənistanın blokda qalmasının vacibliyini bir daha vurğuladı və qeyd etdi ki, "Ermənistanın Aİİ-də qalması regionda sülhün və sabitliyin əsas təminatçılarından biridir". Buna baxmayaraq, Ermənistanın Aİİ ilə əlaqələri ölkənin inkişafına dəstək vermək əvəzinə daha çox iqtisadi asılılıq yaradır.

Əlbəttə, bu cür mürəkkəb və qeyri-sabit vəziyyətdə, Ermənistanın gələcək taleyini öz əllərinə almağa cəhd göstərən radikal qüvvələr yenidən səhnəyə çıxırlar. Müxtəlif erməni qrupları və siyasi dairələr regionun sabitliyinə mane olmaq və yeni ərazi iddiaları ilə çıxış etmək cəhdlərini davam etdirirlər. Onların növbəti addımları isə yalnız Ermənistanın beynəlxalq arenada daha da təcrid olunmasına və siyasi reputasiyasının zədələnməsinə səbəb olur.

Azərbaycan isə bütün bu prosesləri sakit və sabit şəkildə izləyərək, öz mövqelərini gücləndirir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bəyan edib: "Azərbaycan beynəlxalq hüquqa əsaslanaraq regionda sülhü təmin etmək üçün bütün addımları atır və biz bu sülhün əsas təminatçısı olacağıq".

Dövlət başçısının bəyanatları göstərir ki, Azərbaycan regionun güclü və sabit ölkəsi olaraq qlobal arenada öz mövqeyini daha da möhkəmləndirir.

2024-cü ilin sonuna qədər Ermənistanın daxili siyasi gərginliklərinin artacağı proqnozlaşdırılır, çünki Nikol Paşinyanın hakimiyyəti ilə müxalifət arasında dərin uçurum yaranıb. Azərbaycan isə bu qarşıdurmaları diqqətlə izləyərək, regionda öz geosiyasi məqsədlərini ardıcıl olaraq həyata keçirir və sülh prosesinə töhfə verməyə davam edir.

Elçin Alıoğlu
TREND