Molla rejimi əbədi rəqibi ilə hərbi ittifaqa GİRİR

Fars molla rejimi son illərə qədər müharibə vəziyyətində olan və əzəli rəqibi hesab olunan Səudiyyə Ərəbistanı ilə münasibətləri bərpa etməyə çalışır. Yayılan məlumatlara görə, Tehran Səudiyyə Ərəbistanındakı diplomatik nümayəndəliklərinin işini bu həftə bərpa edib. Bu simvolik hadisə keçmiş barışmaz rəqiblərin münasibətlərinin normallaşdığına işarədir. Hətta molla rejiminin Səudiyyəyə hərbi ittifaq bağlamağı da təklif etdiyi barədə xəbərlər yayılıb. İran Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Naser Kənani Çafi ölkənin Ər-Riyaddakı səfirliyinin, Ciddədəki baş konsulluğunun və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının qərargahında nümayəndəliyin açılacağını bildirib. Çafi bildirib ki, ölkəsinin diplomatları iyunun 26-da başlayacaq Həcc ziyarəti üçün Səudiyyə Ərəbistanına gedən iranlı zəvvarlara artıq xidmət göstərir. Artıq İslam Respublikasında krallığın səfirliyinin açılması barədə qərarın verildiyini nəzərə alsaq, "mehriban düşmən"lərin barışdığını deyə bilərik.

"Əbədi düşmənlər"

Xatırladaq ki, iki ölkə arasında diplomatik münasibətlərin pozulması 2016-cı ilin yanvarında, bütün Yaxın Şərqə təsir edən qarşıdurmaların ən qızğın vaxtında baş verib. Daha sonra Səudiyyə Ərəbistanında şiə təbliğçisi Nimr əl-Nimrin edam edilməsindən sonra qəzəbli iranlılar Səudiyyə Ərəbistanının Tehrandakı səfirliyinə və Məşhəddəki konsulluğa hücum ediblər. Yeddi il ərzində iki ölkə indi və sonra birbaşa hərbi münaqişə astanasında idi. Yəməndə İran və Səudiyyə Ərəbistanının maraqları xüsusilə kəskin şəkildə kəsişdi. Burada Tehran, Ər-Riyadın başçılıq etdiyi ərəb koalisiyasının mübarizə apardığı husiləri dəstəklədi. Belə fikir var ki, düşmənçilik həll olunmayan ziddiyyətlərdən qaynaqlanır.

Hər iki dövlət Çinə borclu olmalıdır?

Müharibə vəziyyətində olan iki dövlət arasında münasibətlərin normallaşmasında Çinin əvəzsiz rolu olub. Təbii ki, onun da burada maraqları var. Pekin illərdir dəstək verdiyi molla rejiminin yıxılmasını istəmir. Anlayır ki, ABŞ-ın bu planı reallaşarsa, o zaman bölgədə nəzarət əlindən çıxacaq. O səbəbdən də hər iki dövlətin sülh şəraitində yaşamasını istəyir. Bir neçə ay öncə Pekində İranın Ali Milli Təhlükəsizlik Şurasının katibi Əli Şəmxani və Səudiyyə Ərəbistanının milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri Musaid əl-Ayban arasında danışıqlar aparılıb və yekunda birgə bəyanat imzalanıb. Bu, iki ay ərzində münasibətlərin normallaşdırılması və səfirliklərin açılması öhdəliyini özündə ehtiva edirdi. İran Xarici İşlər Nazirliyinin izah etdiyi kimi, ölkələr texniki səbəblərə görə bu müddətə əməl etməyiblər. Amma iki ölkənin səfirləri may ayında təyin edilib. İndi isə İran Hərbi Dəniz Qüvvələrinin rəhbəri Şəhram İrani Qırmızı dəniz, Fars körfəzi və Hind okeanının ona bitişik sularında təhlükəsizliyi təmin etmək üçün koalisiya yaratmağı təklif edib.

İranın təklifi bölgədə vəziyyəti kökündən dəyişə bilər

İranın Mehr agentliyinin məlumatına görə, İran krallıq və İslam Respublikasından başqa, BƏƏ, Qətər, Bəhreyn, İraq, Hindistan və Pakistanı yeni birliyə daxil etməyi təklif edir. Səudiyyə Ərəbistanı hələ ki cavab verməyib. İranın təklifi qəbul olunarsa, bu, Yaxın Şərqdəki vəziyyəti kökündən dəyişəcək. İndi burada yalnız bir dəniz koalisiyası fəaliyyət göstərir ki, bu da son vaxtlar səngimiş Yəmən və Somali dəniz quldurlarına qarşı mübarizə aparır. Buraya 38 ölkə daxildir, qərargahı Bəhreyndədir və qeyri-rəsmi lider ABŞ-dır, donanması əsasən regionda naviqasiya təhlükəsizliyini təmin edir. Bütövlükdə bu koalisiya üzvlərinin bununla bağlı şikayətləri olsa da, uğurla fəaliyyət göstərir. Mayın sonunda Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri ondan çıxdı. Onlar hesab edirdilər ki, koalisiya yetərincə effektiv deyil. İran mahiyyət etibarilə ABŞ-a naviqasiya təhlükəsizliyi üçün alternativ təminatlar hazırlamağı təklif edib.

Qətərin "Əl Cədid" xəbər portalı ABŞ-ı əvəz etməyə və yeni koalisiyanın əsas üzvü olmağa hazır olan ölkənin Çin olduğunu açıqlayıb. Portal öz mənbələrinə (əslində Qətər hakimiyyətinin məlumatlarına) istinad edərək iddia edir ki, layihəyə Səudiyyə Ərəbistanı və İrandan əlavə BƏƏ və Omanın da qoşulması planlaşdırılır. Bu iki ölkə ənənəvi olaraq Səudiyyə-İran qarşıdurmasında xüsusi rol oynayıb. BƏƏ krallığın və ABŞ-ın anti-İran kursunu dəstəkləsə də, heç vaxt Tehranla münasibətləri tamamilə kəsməyə cəhd etməyib. Oman isə dəfələrlə İranla danışıqlarda vasitəçi rolunu öz üzərinə götürüb. Oman və onun hakim sülaləsi olan Əl Səid əhalisinin demək olar ki, yarısı İslamın həm şiəlik, həm də sünnilikdən fərqlənən xüsusi qolu olan İbadilərə mənsubdur. Əgər layihə həqiqətən də uğur qazanarsa, Çinin regionda təsiri artacaq. Onun dəniz qüvvələri Yaxın Şərqdəki hər hansı bir ölkədən qat-qat güclüdür. Bu da koalisiyanın uğur qazanacağına şübhələr yaradır. Ən azından Vaşinqton çətin ki, bununla maraqlansın. Arxalandığı dövlət isə Səudiyyə Ərəbistanıdır. Çünki onun üçün  ABŞ-la iqtisadi və siyasi əlaqələrin əhəmiyyəti hələ də müqayisə olunmaz halda yüksəkdədir.

Azər Nuriyev
Milli.Az