Yeni oyunlar başlanıb: Bakı istənilən ssenariyə hazırdır

Ermənistanla yekun sülh müqaviləsinin imzalanması üçün rəsmi Bakı aylardır ki, İrəvanla müzakirələr və danışıqlar aparır. Sənədin mətninin ilkin variantı da sürəkli diskussiya mövzusudur: şərtlər, prinsiplər və müddəalar nəzərdən keçirilir.

Bakı sənədlə bağlı son təkliflərini İrəvana yollayandan sonra tam 70 gün ərzində ermənilər sükuta dalıblar.

Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan tərəfindən 70 gün sonra hazırlanan və geri qaytarılan natamam sülh sənədi onun niyyətləri ilə bağlı bir çox suallar doğurur. Paşinyan görünür, münaqişənin həllini özünəməxsus şəkildə bağlamağa çalışır, lakin bunu yalnız razılaşdırılmış maddələrə əsaslanan, hüquqi cəhətdən tam olmayan bir sənəd təklif etməklə həyata keçirir. Belə bir strategiya N.Paşinyanın tam hüquqi qüvvəyə malik bir sənəddən daha çox öz məqsədlərinə çatmaq üçün istifadə edə biləcəyi rəsmi bir kağıza ehtiyacı olduğunu göstərir. Belə natamamlıq hissi Ermənistan üçün sərhədləri Türkiyə ilə açmaq, iqtisadi təcriddən çıxmaq və Qərblə əməkdaşlığı gücləndirmək, eyni zamanda, Rusiyanın təsirini tədricən azaltmaq imkanı yarada bilər.

Bununla yanaşı, Ermənistanın təzyiq mexanizmlərindən istifadəyə davam edə biləcəyi qorxusu da mövcuddur. Qərb mass-mediasında və siyasi dairələrdə aparılan anti-Azərbaycan kampaniyasının erməni lobbiçiləri tərəfindən dəstəklənməsi münaqişəni təsir vasitəsi kimi saxlamaq cəhdlərinə işarə edir. ATƏT-in Minsk Qrupuna aid məsələlərin yenidən gündəmə gətirilməsi Paşinyanın Qarabağ məsələsinin yekun həllinə can atmadığını, əksinə, gələcəkdə Bakıya təzyiq üçün istifadə edilə bilən açıq mövqeləri qorumağa çalışdığını göstərir.

Tam şəkildə imzalanmamış sülh müqaviləsi olmadığı halda ermənilər Türkiyə ilə münasibətlərində istifadə etdikləri eyni taktikadan istifadə etməyə çalışırlar.

Azərbaycana qarşı aşkar ərazi iddialarının yer aldığı Ermənistan Konstitusiyasına zəruri və qaçılmaz dəyişikliklər edilməyincə imzalanması nəzərdə tutulan sülh müqaviləsi ən yaxşı halda çərçivə sazişi, ən pis halda adi kağız parçası olacaq və İrəvan həmin sənəddəki müddəaları sürəkli qaydada pozacaq.

Cənubi Qafqazda dayanıqlı sülhün və stabilliyin bərqərar olması, regional kommuniksiyaların açılması və yeni logistik marşrutların istifadəyə verilməsi, Zəngəzur dəhlizi layihəsinin işə salınması zərurətlərini, ən başlıcası isə Ermənistanın sürətlə silahlandığını, Azərbaycana qarşı ərazi iddialarından əl çəkməməsi və erməni cəmiyyətində revanşist təmayüllərin səngiməməsi kimi amilləri nəzərə alsaq, İrəvanın konstitusion dəyişiklikləri reallaşdırması şərtdir.

Konstitusiyanın və təbii ki, aksiomatik olaraq milli qanunvericiliyin dəyişmədiyi halda Ermənistanın hələ də ərazi iddialarını dəstəkləyən mövqeyi bu münaqişəni Ermənistan diplomatiyasının manipulyasiya vasitəsi kimi saxlayır və regionda gərginliyi davam etdirir.

Belə bir vəziyyətdə Azərbaycan da xarici qüvvələrin rolunu nəzərə almalıdır. Xüsusilə Şərqlə Qərb arasında qlobal qarşıdurmanın artdığı şəraitdə. Qərb qüvvələri, şübhəsiz ki, Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya regionlarında öz təsirlərini artırmağa çalışacaqlar. Azərbaycan burada əsas həlqədir və bu səbəbdən də Bakıya qarşı təzyiqlər arta bilər - xüsusilə Gürcüstanda yaxınlaşan seçkilər regionun siyasi mənzərəsini Qərbpərəst qüvvələrin xeyrinə dəyişdirərsə.

Fəqət bağlanmış sərhədlər şəraitində də Azərbaycan müəyyən risklərlə üzləşir. Bu kontekstdə MI6 kimi kəşfiyyat xidmətlərindən daxil olan məlumatlar xarici qüvvələrin Azərbaycana müdaxilə etmək imkanlarına işarə edir. Bu qüvvələr problemlər yarada bilər və əsas sual onların qarşısını almağın mümkün olub-olmaması ilə bağlıdır. Siyasi gərginlik, mövcud təhlükələr və çağırışlar nəzərə alındıqda, Azərbaycanın hər cür hadisəyə hazır olması aydın görünür.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Milli Məclisdəki çıxışı ölkənin xarici siyasət strategiyasının yenidən nəzərdən keçirilməsi üçün başlanğıc nöqtəsi ola bilər. Bu çıxış, əslində, Azərbaycanın yeni xarici siyasət konsepsiyasının elanıdır və qarşıdakı illərdə diplomatik addımları müəyyən edəcək. Əgər əvvəllər ölkə əsas qlobal güc mərkəzləri - Qərb, Rusiya, Türkiyə və İran arasında balans siyasəti həyata keçirirdisə, bu gün Azərbaycanın strategiyasının tənzimlənməsinə ehtiyac olduğu aydınlaşır.

Qərb Cənubi Qafqazda öz təsirini gücləndirməyə can atır və Azərbaycan bu oyunda ehtiyatlı davranmalıdır, xüsusilə Ermənistanın Qərbin siyasi və iqtisadi strukturlarına artan asılılığı fonunda.

Azərbaycanın xarici siyasət strategiyasında Çinlə münasibətlər də mühüm yer tutur. Çin güclü qlobal oyunçudur və onun regiona olan marağı artmağa davam edir. Bununla belə, Bakı ÇXR-lə əməkdaşlıqda ehtiyatlı olmalı və Çinlə sıx əlaqələrə girən digər ölkələrin qarşılaşdığı iqtisadi və siyasi risklərdən qaçmağa çalışmalıdır.

Bütün bunlara baxmayaraq, Azərbaycan digər ölkələrlə iqtisadi əlaqələrini genişləndirməyə davam edir. Bu, ölkənin iqtisadi siyasətinin diversifikasiyasını və qlobal arenada mövqelərinin möhkəmləndirilməsini göstərir.

Dövlət başçısı İlham Əliyevin çıxışı Ermənistanla sülh müqaviləsinin gələcək perspektivlərini müzakirə etmək üçün başlanğıc nöqtəsidir. Aydındır ki, bu məsələnin sadə və sürətli həlli olmayacaq və biz bu uzun diplomatik prosesdə yeni sürprizlər və gözlənilməz hadisələr gözləyə bilərik.

2024-cü ilin son aylarında Azərbaycanın xarici siyasət strategiyasının inkişafı daha çoxşaxəli bir prosesə çevrilir və bu proses həm əsas müttəfiqlərin yenidən dəyərləndirilməsini, həm də beynəlxalq arenada mövqelərin möhkəmləndirilməsini əhatə edir. Bakı üçün əsas vəzifələrdən biri xarici siyasi və iqtisadi tərəfdaşların diversifikasiyasıdır. Azərbaycan, bir güc mərkəzindən həddindən artıq asılılığı aradan qaldırmağa və daha müstəqil, praqmatik bir siyasət qurmağa çalışır.

Faktlar göstərir ki, 2024-cü ildə Azərbaycan Hindistanla əlaqələrini gücləndirib. Azərbaycanın İqtisadiyyat Nazirliyinin məlumatlarına görə, Hindistan hazırda Azərbaycan neftinin ən böyük alıcıları arasında üçüncü yeri tutur və yalnız İtaliya və Türkiyədən geri qalır. Hindistana Azərbaycan neftinin ixracı ötən illə müqayisədə 15% artıb ki, bu da bu tərəfdaşın Azərbaycanın xarici iqtisadi strategiyasında mühüm yer tutduğunu vurğulayır. Bu fakt xüsusən də qlobal enerji qeyri-müəyyənliyi fonunda Azərbaycanın öz enerji resursları üçün yeni bazarlar tapdığını göstərir.

Ancaq iqtisadi əlaqələr medalın yalnız bir üzüdür. Geosiyasi kontekst dəyişir və Azərbaycan bu dəyişikliklərin mərkəzindədir. 2024-cü ilin sonuna təyin olunmuş Gürcüstan seçkiləri regionun siyasi xəritəsini formalaşdırmaqda mühüm rol oynaya bilər. Əgər Tbilisidə hakimiyyətə Qərbpərəst qüvvələr gəlsə, bu, Azərbaycana qarşı təzyiqləri artıraraq, onun Qərb inteqrasiya proseslərinə münasibətini dəqiqləşdirməyi tələb edəcək. Ancaq Bakı tələsmir - onun əsas məqsədi strateji muxtariyyəti qoruyub saxlamaq və ifratçılıqdan qaçmaqdır.

Bu siyasi oyunda Qərb böyük rol oynayır və o, Cənubi Qafqazda mövcudluğunu artırmağa çalışır. 2024-cü ilin son aylarında Qərbin maraqları əsasında fəaliyyət göstərən KİV-lər daha çox anti-Azərbaycan təbliğatı yayır. Xüsusilə ABŞ və Avropadakı erməni lobbilərinin hərəkətləri nəticəsində Qarabağla bağlı məsələləri yenidən gündəmə gətirməyə çalışırlar.

Ermənistanın ABŞ-dəki sabiq səfiri Con Evans kimi "ekspert"lərin sözlərinə görə, "erməni azlıqların hüquqlarını qorumaq adı altında Azərbaycanın işlərinə beynəlxalq müdaxilə cəhdləri son aylarda artıb". Bu cəhdlər "The Guardian" və "Le Monde" kimi mətbuat orqanlarında yayımlanan anti-Azərbaycan məqalələri ilə müşayiət olunur ki, bu da Bakının imicini zədələmək üçün təşkil olunmuş bir kampaniyanın göstəricisidir.

Fəqət təzyiqlərə baxmayaraq, Azərbaycan inamla irəliləyir. İqtisadi göstəricilər sabitliyi nümayiş etdirir. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatlarına görə, 2024-cü ildə ölkənin ÜDM-i 4,7% artıb ki, bu da Dünya Bankının proqnozlarını üstələyir. Neft sektoru hələ də iqtisadiyyatın əsasını təşkil edir, lakin qeyri-neft sektorunda da əhəmiyyətli artım müşahidə olunur və bu, ötən illə müqayisədə qeyri-neft məhsullarının ixracının 12% artması ilə təsdiqlənir.

Bəhs etdiyimiz hadisələr fonunda Azərbaycanın xarici siyasət strategiyasının mühüm elementi Çinə olan əlaqələrin gücləndirilməsi olur. Son aylarda Çin Azərbaycanın infrastrukturuna, o cümlədən "Bir Kəmər, Bir Yol" təşəbbüsü çərçivəsində layihələrə olan investisiyalarını artırıb. Azərbaycan bu layihədə Avropa və Türkiyə ilə Çin arasında tranzit ölkə kimi mühüm rol oynayır. 2024-cü ildə Çinin Azərbaycanın iqtisadiyyatına birbaşa xarici investisiyaları 2,3 milyard dollar təşkil edib ki, bu da ötən illə müqayisədə 10% çoxdur.

Bununla belə, Bakı vəziyyəti öz maraqlarına uyğun istifadə edir və Çinlə Qərb arasındakı münasibətləri balanslaşdırmağa çalışır.

Rusiya ilə əlaqələrə gəlincə, burada vəziyyət mürəkkəb olaraq qalır. 2022-ci ildə Ukraynada hərbi əməliyyatların başlamasından sonra Rusiya regiondakı təsirini tədricən itirir. Moskva hələ də Cənubi Qafqazda mühüm oyunçu olaraq qalsa da, onun mövqeləri zəifləyib. Uzun illərdir Rusiyanı əsas müttəfiq hesab edən İrəvanda belə, Moskvanın asılılığının getdikcə daha az fayda verdiyini anlamaya başlayırlar. Nəticədə Ermənistan daha aktiv şəkildə Qərbə yönəlir ki, bu da onun Rusiya ilə münasibətlərini daha da mürəkkəbləşdirir.

Azərbaycanda da bu dəyişiklik hiss olunur. Lakin Bakı hələlik Moskva ilə əlaqələrdən tamamilə imtina etməyə hazır deyil. Rusiya xüsusilə regionun təhlükəsizliyi məsələlərində mühüm oyunçu olaraq qalır və Azərbaycan Rusiyadan uzaqlaşmaqda maraqlı deyil.

Böyük dövlətlər arasında balanslaşdırma Azərbaycanın xarici siyasətinin əsas elementi olaraq qalır.

Ermənistanla sülh müqaviləsinə gəlincə, vəziyyət qeyri-müəyyən olaraq qalır.

Nikol Paşinyan sülh müqaviləsini imzalamağa hazır olduğunu iddia etməsinə baxmayaraq, əslində münaqişəni siyasi təzyiq vasitəsi kimi saxlamağa çalışır. Erməni lobbiləri "Qarabağın statusu" kimi tam uydurma məsələlərindən istifadə edərək beynəlxalq ictimaiyyəti manipulyasiya etməklə tam miqyaslı sülh razılaşmasının qarşısını almağa çalışırlar. Bu kontekstdə Ermənistanın hərəkətləri danışıqları uzatmağa və razılaşmanın yalnız İrəvana sərfəli olacağı şərait yaratmağa yönəlib.

... Azərbaycan çoxsəviyyəli və çevik xarici siyasətini davam etdirir. Bir tərəfdən, Bakı öz iqtisadi və siyasi mövqelərini gücləndirməyə çalışaraq Qərb ölkələri ilə fəal əməkdaşlıq edir. Digər tərəfdən, Azərbaycan Çin və Hindistan kimi yeni oyunçularla əməkdaşlığı genişləndirir ki, bu da ona müstəqilliyini qorumağa və bir güc mərkəzindən həddindən artıq asılılıqdan qaçmağa imkan verir.

Azərbaycan, böyük dövlətlər arasında balansı qoruyaraq və milli maraqlarını müdafiə edərək, Cənubi Qafqazın əsas oyunçusu kimi rolunu gücləndirməyə hazırdır.

Elçin Alıoğlu
TREND