Fransanın istismar etdiyi Yeni Kaledoniya: neokolonializmin əsl siması

Yeni Kaledoniyada müstəqillik uğrunda və Fransa neokolonializminə qarşı mübarizə hazırda ciddi çətinliklərlə üzləşir. 2023-cü ilin sonu və 2024-cü ilin əvvəlində baş verən iğtişaşlar, o cümlədən paytaxt Noumeada may ayında baş verən zorakılıq hadisələri, müstəqillik hərəkatı və Fransa hökuməti arasındakı gərginliyi artırdı. İğtişaşlar nəticəsində böyük iqtisadi itkilər və insan tələfatı yaşandı. Hazırda yerli hökumət Fransadan 4.2 milyard avro maliyyə yardımı tələb edir, lakin Parisdəki siyasi problemlər bu tələbin icrasını ləngidir.

Bununla yanaşı, Sakit Okean Adaları Forumu (PIF) yüksək səviyyəli "Troyka-plus" missiyası vasitəsilə Yeni Kaledoniyadakı vəziyyəti araşdırmaq və dialoqun bərpasına dəstək vermək üçün addımlar atır. Missiyanın əsas məqsədi bütün tərəflərlə görüşlər keçirərək zorakılığı azaltmaq və vəziyyəti daha yaxşı anlamaqdır. PIF liderləri bu missiyanı Fransaya təzyiq göstərmək üçün bir vasitə kimi görür və müstəqillik məsələsini yenidən diqqət mərkəzinə gətirirlər.

Fransa hökuməti müstəqillik hərəkatını zəiflətməyə çalışsa da, yerli kanak icmasıı beynəlxalq vasitəçiliyi və yeni bir müstəqillik referendumunu dəstəkləyir​.

"Azadlıq, bərabərlik, qardaşlıq" adı ilə müstəmləkəçilik

... "Liberté, Égalité, Fraternité" ("Azadlıq, bərabərlik, qardaşlıq") ifadəsi, adətən, fransız dəyərlərinin təməlini əks etdirən bir şüar kimi qəbul edilir və bu, rəsmi Paris üçün hərəkətverici bir prinsip olmalıydı. Lakin reallıqda isə hadisələr tam əks istiqamətdə inkişaf edir. Son zamanlar dünya Emmanuel Makronun yeni baş nazir seçmək məsələsini necə yubatdığını izləyirdi. O, parlament seçkilərində uğursuzluqla üzləşəndən sonra məğlubiyyətini qəbul etməyərək bu qərarı gecikdirmək yolunu seçdi. Azadlıq harada qaldı? Bərabərlik nə oldu? Qardaşlıq haqqında danışmaq isə artıq mənasızdır. Ancaq bunlar fransızların daxili məsələləridir və özləri necə qərar verəcəklərinə özləri qərar verməlidirlər.

Tamamilə başqa bir məsələ isə bu şüarın, yəni "azadlıq, bərabərlik, qardaşlıq" ideyasının, Yeni Kaledoniyanın yerli xalqı olan kanakların hüquqlarına gəldikdə artıq əhəmiyyətini itirməsidir. Fransa bu regionu "dənizaşırı ərazi" adlandıraraq, əslində hələ də köhnə kolonial təfəkkürün izləri ilə hərəkət edir və yerli əhalini təzyiq altında saxlayır.

Xatırlatmaq lazımdır ki, 2024-cü ilin may ayında Fransa parlamenti Yeni Kaledoniyada yeni bir qanun layihəsi qəbul etdi və bu, adanın yerli əhalisinin kəskin etirazlarına səbəb oldu. Deputatlar bu qanunla Yeni Kaledoniyada 10 il yaşamış şəxslərə seçki hüququ verərək, kanakların səslərini zəiflətmək niyyətində idilər. Bu qərar, fransız inqilabının şüarlarına qarşı ciddi ziddiyyət yaratdı. Ancaq Fransa üçün vəziyyətin ciddiliyi gülüşdən uzaq idi, çünki Yeni Kaledoniyada milli azadlıq hərəkatı daha da güclənirdi. Kanakların haqlı tələblərinə əhəmiyyət vermək əvəzinə, Paris rəsmi olaraq hərbi vəziyyət elan etdi. Bu isə Makron hökumətinin insan hüquqlarına və demokratiyanın ən əsas elementlərinə belə hörmət etmədiyini göstərir. Kanaklar öz torpaqları və təbii sərvətlər, o cümlədən nikel ehtiyatları üzərində tam nəzarət tələb etsələr də, hökumət bu tələbləri rədd etdi.

Bakı isə Fransadan fərqli olaraq dünyanın harasında olursa olsun, insan hüquqlarının pozulmasına biganə qalmır. Bu prinsip Azərbaycanı 2024-cü ilin aprelində Milli Məclisdə "Yeni Kaledoniya: keçmişi, bu günü və gələcək perspektivləri" mövzusunda konfrans təşkil etməyə vadar etdi. Konfransda Yeni Kaledoniyadan nümayəndələr də iştirak etdilər. Azərbaycanın kanak xalqına göstərdiyi diqqət və dəstək nümayəndələr tərəfindən böyük məmnuniyyətlə qarşılandı. Yeni Kaledoniya Konqresinin İnfrastruktur və Davamlı İnkişaf Komitəsinin rəhbəri Omayra Naysselin kanak xalqı adından çıxış edərək, Azərbaycanın onların müstəqillik uğrunda apardığı mübarizədə verdiyi dəstəyə görə təşəkkürünü ifadə etdi.

İstimar edilən məkan

... Yeni Kaledoniya Sakit Okeanda yerləşən, iqtisadi, sosial və siyasi baxımdan çox mürəkkəb bir bölgədir. Arxipellaq təxminən 270000 əhalisi ilə müxtəlif mədəniyyətlərin, dillərin və etnik qrupların vətənidir. Ancaq bu ada qrupunun ən böyük problemi Fransanın buradakı davam edən nəzarəti və neokolonializm siyasətinin təsirləridir. Yeni Kaledoniyanın müstəqillik arzusu Fransanın neokolonial idarəçiliyi ilə ziddiyyət təşkil edir və bu ziddiyyət, ciddi siyasi gərginliklərə və iqtisadi problemlərə səbəb olur.

Fransa 1853-cü ildə Yeni Kaledoniyanı müstəmləkə edərək buradakı təbii resursları və coğrafi mövqeyi səbəbindən strateji bir baza olaraq istifadə etməkdədir. Tarixən Fransa burada qızıl, nikel və digər təbii resursları istismar edib. 1980-ci illərin ortalarında yerli Kanak əhalisi müstəqillik uğrunda mübarizəyə başlamış və bu mübarizə zaman-zaman zorakılıq və qarşıdurmalarla müşayiət olunmuşdur.

Fransanın neokolonializm siyasəti müstəmləkə dövrünün rəsmi olaraq başa çatmasından sonra belə davam edən iqtisadi və siyasi nəzarət formasını əhatə edir. Bu siyasət Yeni Kaledoniya üzərində siyasi və iqtisadi nəzarətin saxlanması, yerli xalqın hüquqlarının məhdudlaşdırılması və onların resurslarının istismarı kimi məsələlərlə özünü göstərir. 2018, 2020 və 2021-ci illərdə keçirilən müstəqillik referandumları bu gərginliyi artırmış və nəticə etibarilə ada Fransa ilə birlikdə qalmağa qərar verib. Lakin bu qərarın ardında Fransanın siyasi və iqtisadi təzyiqlərinin olması da nəzərə alınmalıdır.

Fransanın Yeni Kaledoniyaya iqtisadi dəstəyi 2021-ci il üçün 1.5 milyard avro olub. Ancaq bu yardımlar daha çox infrastruktur və idarəçilik sahələrinə yönəldilmiş və yerli əhalinin rifahını artırmaqda kifayət qədər səmərəli olmamışdır.

Ədalətsiz, qanunsuz...

Yeni Kaledoniyada müstəqillik tərəfdarı olan hərəkatlar, xüsusilə Kanak Sosialist Milli Azadlıq Cəbhəsi (FLNKS) tərəfindən irəli sürülür. 2018-ci ildə keçirilən referenduma görə, əhalinin yalnız 43.3%-i müstəqilliyin lehinə səs verdi. Lakin sonrakı illərdə keçirilən referendumlarda müstəqillik tərəfdarlarının sayı artmışdır. 2021-ci ildə isə Fransa tərəfindən təşkil edilən referenduma qatılma səviyyəsi çox aşağı olmuş, nəticədə müstəqillik əleyhinə nəticə çıxmışdır. Yerli liderlər bu referendumu "ədalətsiz və qanunsuz" adlandırmış, çünki pandemiya dövründə həyata keçirilməsini hüquqlarının pozulması kimi qiymətləndirmişlər.

Fransa neokolonializminin ekoloji fəsadları

Fransanın Yeni Kaledoniyadakı resurs istismarı yalnız iqtisadi deyil, həm də ekoloji problemlərə yol açıb. Nikel istehsalı adanın təbii mühitinə ciddi zərər verib, torpaq eroziyası, suyun çirklənməsi və bioçeşidliliyin azalması ilə nəticələnib. Bu məsələ, həmçinin yerli əhalinin sağlıq problemlərinin artmasına səbəb olub. 2023-cü ildə aparılan bir tədqiqat göstərdi ki, nikel mədənləri yaxınlığında yaşayan əhali arasında xərçəng və digər ciddi xəstəliklərin yayılması orta səviyyədən 20% daha yüksəkdir.

Parisin məhv etməyə çalışdığı mədəniyyət

Yeni Kaledoniyanın yerli kanak mədəniyyəti uzun illərdir ki, Fransanın dominant mədəniyyəti tərəfindən sıxışdırılmaqdadır. Kanak dili və adət-ənənələri tədricən yox olmaq təhlükəsi ilə üz-üzədir. 2022-ci il məlumatlarına görə, adada Kanak dilində danışanların sayı ümumi əhalinin yalnız 30%-ni təşkil edir, bu da mədəni itkinin sürətləndiyini göstərir.

Fransanın geopolitik maraqları: neokolonial siyasət

Fransa Yeni Kaledoniyanı təkcə iqtisadi və resurs mərkəzi kimi deyil, həm də Sakit Okeandakı geopolitik mövqeyini gücləndirmək üçün strateji baza kimi görür. Bölgədəki hərbi mövcudluğunu gücləndirmək üçün Fransa adada daimi hərbi bazalarını saxlayır. Fransanın 2024-cü ilə aid olan hərbi büdcəsi Sakit Okean regionundakı fəaliyyətlər üçün 500 milyon avro olaraq müəyyən edilib.

Beynəlxalq səviyyədə Fransa Yeni Kaledoniyanın müstəqilliyinə qarşı çıxan əsas aktorlardan biridir və BMT-nin müstəmləkə qalıqları ilə mübarizə üzrə komitəsində bu mövzuda bir neçə dəfə tənqidə məruz qalıb. Məsələn, 2020-ci ildə BMT Baş Katibi Antonio Quterreş Fransa rəhbərliyini adadakı yerli əhalinin siyasi hüquqlarına hörmət etməyə və daha ədalətli bir referendum keçirməyə çağırıb.

2023-2024-cü illərdə Fransa hökuməti Yeni Kaledoniyada bir neçə strateji investisiya layihəsini dəstəkləyib ki, bu da yerli icmalar tərəfindən neokolonializm kimi qəbul edilir. Bu layihələr Fransa korporasiyalarının nikel və digər mineralların hasilatında iştirakını gücləndirmiş və yerli icmaların ekoloji və iqtisadi maraqlarına zərər verib.

Fransa ilə dialoqun perspektivləri

Fransa ilə Yeni Kaledoniya arasındakı münasibətlərdə dialoq imkanları məhdud olsa da, 2024-cü ildə bəzi irəliləyişlər əldə edilmişdir. Beynəlxalq təzyiqlər nəticəsində Fransa hökuməti yerli icmalarla daha ədalətli və inklüziv müzakirələr aparmağa məcbur olmuşdur. Bu prosesdə, yerli liderlər öz müqəddəratını təyin etmək hüququnun tam təmin olunmasını tələb edir, lakin Fransa hökuməti hələ də Yeni Kaledoniyanın tam müstəqilliyinə mane olmağa çalışır.

2024-cü ilin əvvəlində Yeni Kaledoniyada keçirilən yerli seçkilər və Fransa hökumətinin yeni planları yerli əhali tərəfindən neokolonializm siyasətinin davamı kimi qiymətləndirilib. Fransa hökumətinin yerli liderlərə verdiyi vədlər yerinə yetirilmədikcə, yerli əhalinin etirazları daha da güclənir. Fransa mətbuatında bu etirazların yerli əhalinin hüquqlarına deyil, Fransa dövlətinin geosiyasi və iqtisadi maraqlarına qarşı təhlükə kimi təqdim edilməsi isə Kanak hərəkatının beynəlxalq dəstək qazanmağına maneə törədir.

Nikel hasilatı: 2023-cü ildə Yeni Kaledoniya dünyada nikel istehsalı üzrə əsas mərkəzlərdən biri kimi qalmağa davam etdi. Fransa korporasiyalarının adadakı iştirakı ekoloji problemləri daha da dərinləşdirdi. 2024-cü ilin əvvəlində ekoloji fəlakətlər barədə bir neçə beynəlxalq təşkilat tərəfindən hesabatlar hazırlandı.

Yerli əhalinin boykotu: 2024-cü ilin əvvəlində Kanak hərəkatı Fransa ilə aparılan danışıqlarda boykot qərarı verdi, çünki Fransa hökuməti referendumların nəticələrinə hörmət etmirdi.

Beynəlxalq dəstək: 2024-cü ildə bir sıra beynəlxalq insan hüquqları təşkilatları Yeni Kaledoniya əhalisinin müstəqillik mübarizəsinə dəstək vermiş və Fransa hökumətini neokolonializm siyasətindən geri çəkilməyə çağırmışdır.

Yeni Kaledoniyanın sərvəti

Yeni Kaledoniya dünyada nikel ehtiyatlarına görə liderlər sırasındadır. Ümumi nikel ehtiyatları təxminən 230 min ton civarındadır ki, bu da dünya nikel istehsalının təqribən 10%-ni təşkil edir. Nikel, polad və digər sənaye məhsullarının istehsalında istifadə olunan mühüm bir metallardan biridir və Yeni Kaledoniya üçün əsas ixrac məhsulu rolunu oynayır. Lakin Fransa ilə olan neo-kolonial əlaqələr bu resursun tam iqtisadi faydasını yerli əhaliyə çatdırmağa mane olur.

Yeni Kaledoniya yalnız nikellə kifayətlənmir, həm də kobalt ehtiyatları ilə tanınır. Kobaltın təxminən 150 min ton ehtiyatı vardır və bu metal əsasən batareyaların istehsalında, xüsusən də elektromobillər üçün istifadə edilir. Qlobal miqyasda kobalt tələbatı artdıqca, Yeni Kaledoniya bu ehtiyatlarını səmərəli idarə edə bilsə, böyük iqtisadi dividentlər əldə edə bilər.

Yeni Kaledoniyanın digər təbii sərvətləri sırasında xrom (120 min ton), mis (80 min ton), maqnezium (70 min ton), qızıl (60 min ton) və gümüş (50 min ton) da vardır. Bu metallar həm yerli iqtisadiyyatın inkişafına, həm də qlobal bazarda rəqabət qabiliyyətinə müsbət təsir edə bilər.

Fransanın Yeni Kaledoniyadakı neokolonial siyasəti uzun müddət ərzində bu təbii sərvətlərin istismarına səbəb olub. Fransız şirkətləri adanın nikel, kobalt və digər təbii sərvətlərini çıxarmaqla Yeni Kaledoniyanın yerli iqtisadiyyatı üzərində nəzarəti qorumağa çalışıb. Buna baxmayaraq, yerli xalqın bu sərvətlərdən əldə edilən gəlirlərdən səmərəli faydalana bilməməsi iqtisadi bərabərsizlikləri artırıb.

Yeni Kaledoniyanın təbii sərvətləri onun iqtisadi istiqlalını təmin edə biləcək əsas amillərdən biridir. Əgər ada öz təbii sərvətlərini tam şəkildə idarə etməyi bacarsa, bu, həm daxili iqtisadi artımı, həm də beynəlxalq səviyyədə daha güclü siyasi mövqeyi təmin edəcəkdir. Lakin bunun üçün, ilk növbədə, Fransa ilə olan əlaqələrin yenidən nəzərdən keçirilməsi və Yeni Kaledoniyanın tam müstəqilliyə doğru addımlar atması vacibdir.

Yeni Kaledoniyanın nikel, kobalt, krom və digər təbii sərvətləri onun iqtisadi potensialını böyük dərəcədə artıran amillərdir. Lakin bu resursların tam səmərəli istifadəsi üçün adanın neo-kolonial əlaqələrdən azad olması və iqtisadi istiqlal əldə etməsi zəruridir. Gələcəkdə Yeni Kaledoniya öz təbii sərvətləri ilə həm daxili inkişafını təmin edə, həm də qlobal iqtisadiyyatda öz mövqeyini gücləndirə bilər.

Yeni Kaledoniya əhalisinin mübarizəsi necə dəyişdi?

2024-cü ildə Yeni Kaledoniyanın müstəqillik uğrunda mübarizəsi bir sıra mühüm amillərin təsiri altında daha da inkişaf etmişdir. Bu dəyişikliklər yerli və qlobal səviyyədə baş verən siyasi və iqtisadi dəyişikliklərin nəticəsi idi. Mübarizə daha genişmiqyaslı bir forma aldı və həm regionda, həm də dünyada baş verən hadisələrə uyğunlaşdı.

1. Fransaya qarşı siyasi tələblərin gücləndirilməsi

2024-cü ildə Yeni Kaledoniyanın yerli əhalisinin siyasi tələbləri daha sistemli və təşkilatlanmış şəkildə ortaya çıxdı. Xüsusilə kanak icması Fransa qarşısında daha çox muxtariyyət və yerli resurslar üzərində nəzarətin artırılması tələbləri ilə çıxış etdi. 2018-ci, 2020-ci və 2021-ci illərdə keçirilən üç müstəqillik referendumu uğursuzluqla nəticələndikdən sonra 2024-cü ildə aktivistlər yeni danışıqların aparılmasını tələb etdilər və xalqın öz müqəddəratını təyin etmək hüququna hörmət göstərilməsinin vacibliyini vurğuladılar. Yerli əhali liderləri beynəlxalq təşkilatlarla, xüsusən də BMT və "Amnesty International" ilə daha fəal əməkdaşlıq etməyə başladılar ki, bu da Fransa üzərində beynəlxalq təzyiqin artmasına səbəb oldu.

2. İqtisadi tələblərin güclənməsi və resurslar üzərində nəzarətin artırılması

2024-cü ildə mübarizənin iqtisadi tərəfi əsas mövzulardan birinə çevrildi. Yerli əhali nikel yataqları kimi vacib resurslar üzərində nəzarətin artırılmasını tələb etdi. Kanak icması yerli sənayenin inkişafı və istehsalatın gücləndirilməsi istiqamətində addımlar atmağa başladı ki, bu da Fransa korporasiyalarından asılılığı azaltmaq məqsədi daşıyırdı. İqtisadi ədalət və təbii resursların istismarından əldə olunan gəlirin bərabər paylanması ilə bağlı müzakirələr 2024-cü ildə mübarizənin mərkəzində durdu və Fransa hökuməti ilə beynəlxalq korporasiyalar üzərində təzyiq daha da artdı.

3. Ekoloji amil

2024-cü ildə ekoloji məsələlər müstəqillik uğrunda mübarizədə mühüm rol oynadı. Yerli əhali nikel mədənlərinin ətraf mühitə və insanların sağlamlığına vurduğu zərər barədə narahatlıqlarını bildirdi. Qlobal ekoloji böhran fonunda aktivistlər ətraf mühitin qorunmasının vacibliyini vurğuladılar. Bu, beynəlxalq ekoloji hərəkatın diqqətini Yeni Kaledoniyanın mübarizəsinə cəlb etdi və onlar yerli xalqın torpaqlarının müdafiəsində dəstək göstərdilər.

4. Beynəlxalq dəstək və diqqətin artması

2024-cü ildə Yeni Kaledoniya məsələsinə beynəlxalq diqqət artmağa başladı. Bu, qlobal miqyasda anti-kolonializm və yerli xalqların hüquqları uğrunda hərəkatların güclənməsi ilə bağlı idi. Belə təşkilatlar, o cümlədən BMT və "Amnesty International" Yeni Kaledoniyanın yerli əhalisinin hüquqları ilə bağlı hesabatlar hazırlayaraq, Fransa hökumətini bu hüquqlara hörmət etməyə çağırdı. Sakit Okean regionundakı bir sıra ölkələr də Yeni Kaledoniyanın müstəqillik tələblərini dəstəkləməyə başladı və bu məsələni beynəlxalq görüşlərdə gündəmə gətirdi.

5. Sosial və mədəni kimliyin qorunması

Mədəniyyət məsələləri də 2024-cü ildə aktual olaraq qaldı. Kanak icması öz mədəniyyətini və ənənələrini qorumaq üçün mübarizəsini davam etdirdi. Yerli liderlər dillərin, adət-ənənələrin və ənənəvi idarəetmə formalarının qorunmasının vacibliyini vurğuladılar. Bu, yalnız muxtariyyət üçün deyil, həm də sosial ədalət, təhsil, səhiyyə və iqtisadi imkanlara bərabər çıxış üçün mübarizə idi.

6. Fransanın reaksiyası

Fransa, artan təzyiqlərlə və etirazlarla üzləşərək, vəziyyəti yumşaltmaq üçün müəyyən addımlar atdı. 2024-cü ildə Fransa hökuməti yerli icmaların həyat şəraitini yaxşılaşdırmaq məqsədilə yeni iqtisadi yardımlar və infrastruktur layihələri təklif etdi. Lakin bu təkliflərin əksəriyyəti yerli əhali tərəfindən region üzərində nəzarəti saxlamaq cəhdi kimi qiymətləndirildi və bu, həm yerli əhali, həm də beynəlxalq insan haqları təşkilatları tərəfindən tənqid edildi.

Kanaklara beynəlxalq dəstək

Beynəlxalq təşkilatlar Yeni Kaledoniyanın müstəqillik və yerli xalqların hüquqları uğrunda mübarizəsinə əhəmiyyətli dəstək göstərirlər. Bu dəstək siyasi təzyiq, insan hüquqlarının müdafiəsi, vəziyyətin monitorinqi və seçkilər və referendumların təşkilində kömək şəklində özünü göstərir. Aşağıda beynəlxalq təşkilatların Yeni Kaledoniyanın müstəqillik tələblərinə verdiyi dəstəyin əsas aspektləri göstərilib:

1. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT)

BMT Yeni Kaledoniyada dekolonizasiya prosesini dəstəkləyən əsas beynəlxalq platformalardan biridir.

Dekolonizasiya üzrə Xüsusi Komitə (24-cü Komitə): BMT-nin bu komitəsi dekolonizasiya prosesini irəli aparmaq və öz müqəddəratını təyin etməmiş ərazilərdə vəziyyətə nəzarət etmək üçün yaradılıb. Yeni Kaledoniya 1986-cı ildən bu ərazilər siyahısında yer alır və BMT dəfələrlə Fransa hökumətinə Kanak xalqının hüquqlarını qorumağı və müstəqillik dialoqunu inkişaf etdirməyi tövsiyə etmişdir. 24-cü Komitə vəziyyəti izləyir, hesabatlar və tövsiyələr verir, Yeni Kaledoniya nümayəndələri ilə görüşlər təşkil edir.

Referendumların monitorinqi: BMT 2018, 2020 və 2021-ci illərdə keçirilən müstəqillik referendumlarına nəzarət etməkdə iştirak edib. Bu referendumlar Yeni Kaledoniyanın Fransa ilə bağlı qalmasına baxmayaraq, BMT Kanak xalqının öz müqəddəratını təyin etmə hüququnu dəstəkləməyə və tərəfləri dialoqa təşviq etməyə davam edir.

İnsan hüquqlarının müdafiəsi: BMT müxtəlif agentlikləri, o cümlədən İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarlığı (OHCHR) vasitəsilə Yeni Kaledoniyanın yerli əhalisinin hüquqlarına diqqət yetirir. Onların hesabatlarında Kanak xalqının diskriminasiyası və sosial ədalətsizliklə üzləşməsi kimi məsələlərə toxunulur.

2. Sakit Okean Adaları Forumu (PIF)

Sakit Okean Adaları Forumu (PIF) Sakit Okean regionu ölkələrini birləşdirən hökumətlərarası təşkilatdır. PIF Yeni Kaledoniyanın öz müqəddəratını təyin etmə mübarizəsini fəal şəkildə dəstəkləyir.

Siyasi dəstək: Sakit Okean Adaları Forumu müstəqillik hüququnu dəstəkləyən qətnamələrlə çıxış edir. Xüsusilə də, PIF bu məsələni BMT kimi beynəlxalq forumlarda gündəmdə saxlayaraq diplomatik dəstək göstərir.

Dekolonizasiya prosesinə nəzarət: PIF həmçinin Yeni Kaledoniyada dekolonizasiya prosesinin monitorinqində iştirak edir və Kanak xalqının Fransa ilə ədalətli və şəffaf müzakirələr aparmaq tələblərini dəstəkləyir.

3. Beynəlxalq İnsan Hüquqları Federasiyası (FIDH)

FIDH Yeni Kaledoniyanın yerli xalqlarının hüquqlarını müdafiə edir və onların müstəqillik uğrunda mübarizəsini dəstəkləyir.

Hüquqi dəstək: FIDH Kanak xalqına beynəlxalq məhkəmələrə və təşkilatlara müraciət etməkdə hüquqi dəstək verir. Onlar yerli insan haqları təşkilatları ilə əməkdaşlıq edərək ədalət və insan hüquqlarının müdafiəsi üçün səylər göstərirlər.

Beynəlxalq təzyiq: FIDH beynəlxalq şəbəkələrindən istifadə edərək Fransa hökumətinə təzyiq göstərir ki, islahatlar həyata keçirilsin və yerli əhalinin öz müqəddəratını təyin etmək hüququ təmin edilsin.

4. UNESCO

UNESCO Yeni Kaledoniya xalqının mədəni irsinin qorunmasında və yerli xalqların mədəni özünəməxsusluğunu dəstəkləməkdə mühüm rol oynayır.

Mədəniyyətin və dilin qorunması: UNESCO Kanak xalqının dil və mədəni ənənələrinin qorunması üçün layihələr dəstəkləyir. Mədəni özünəməxsusluğun qorunması Yeni Kaledoniyanın müstəqillik mübarizəsinin vacib hissəsi olduğundan, bu, xalqın Fransanın assimilyasiya siyasətinə qarşı çıxmasına kömək edir.

Təhsil proqramları: UNESCO, həmçinin, yerli əhalinin təhsil səviyyəsinin yüksəldilməsi və insan hüquqlarının təbliği istiqamətində təhsil proqramlarını dəstəkləyir.

Elçin Alıoğlu
TREND