Mərkəzi Asiyada yeni ittifaq xətti: Azərbaycan prosesin mərkəzinə keçir

Mərkəzi Asiya ölkələri liderlərinin Daşkənd sammitinin əsas hadisəsi Azərbaycanın bu formata tamhüquqlu üzv kimi qoşulması oldu. 

İndiyə qədər Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Mərkəzi Asiya sammitlərində fəxri qonaq statusunda iştirak edirdi. İndi isə Azərbaycan lideri vurğulayır ki, Azərbaycan təkcə sammitin deyil, həm də Mərkəzi Asiya ölkələrinin iqtisadi əməkdaşlığının tamhüquqlu iştirakçısına çevrilir. Bu, təkcə Mərkəzi Asiyada deyil, həm də Cənubi Qafqazda yeni reallığın formalaşdığını göstərir.

Ermənistan ərazisindən keçərək Azərbaycanı Naxçıvanla birləşdirəcək nəqliyyat dəhlizinin açılması ilə bağlı proseslər iki qonşu dövlət arasında münasibətlərin normallaşmasından sonra baş tutarsa, İlham Əliyev ölkəsini Mərkəzi Asiya dövlətlərinin Türkiyə ilə ticarətində əsas tranzit mərkəzinə çevirməyi planlaşdırır. 

Bu, Mərkəzi Asiya ölkələri ilə Türkiyə arasında iqtisadi birliyin parlaq nümunəsinə çevrilə bilər və türk dünyasının birliyini təkcə bəyanatlar səviyyəsində deyil, real iqtisadi əlaqələrdə də nümayiş etdirə bilər. Bu platformaya, formal olaraq türk dünyasına aid olmasalar da, Tacikistan və Ermənistan kimi dövlətlərin də qoşulması mümkündür.

Lakin yeni nəqliyyat marşrutlarının formalaşması ilə yanaşı, yeni geosiyasi ittifaq da yaranır. Mərkəzi Asiya ölkələrinin rəhbərləri ilk dəfədir ki, ABŞ prezidenti Donald Tramp ilə Vaşinqtonda keçirdikləri görüşdən sonra bir araya gəlirlər. Bu da region üçün misilsiz hadisədir. Bir çox postsovet Mərkəzi Asiya liderləri onilliklər boyu Vaşinqtonda olmamışdılar. ABŞ prezidentinin bu gün regiona göstərdiyi diqqət onun sələflərinə nisbətən qat-qat yüksəkdir. 

Bu, Rusiya-Ukrayna müharibəsi nəticəsində Rusiyanın postsovet məkanındakı mövqelərinin zəifləməsini əks etdirir. Rusiya ilə qonşu olan ölkələr artıq keçmiş sovet respublikalarını Kreml üçün təbii təsir zonasına çevrilmiş məkan kimi görmürlər. Əslində, Putinin başladığı işğalçı müharibənin əsas nəticəsi məhz bu imperiya məkanının dağılması olacaq və bu, Rusiyanın imperiya ambisiyalarına son qoyacaq.

Mərkəzi Asiya liderləri baş verənləri aydın dərk edir və Vaşinqton, Pekin və Moskva arasında çevik şəkildə manevr edirlər. Çin bu ölkələrin hamısı üçün iqtisadi və siyasi baxımdan Rusiyadan qat-qat mühüm tərəfdaşa çevrilib. Lakin Rusiyaya da diqqətlə yanaşmaq məcburiyyətindədirlər - çünki Kreml rəhbərliyinin son bir ildə nümayiş etdirdiyi aqressivlik hamıya aydındır. Heç kim Putinin Ukraynada törətdiyi cinayətləri Mərkəzi Asiyada təkrarlamasını istəmir.

Bunun ən parlaq nümunəsi Qazaxıstan prezidenti Kasım-Jomart Tokayevin son Moskva səfəridir. Ad gününü Çin Xalq Respublikasının sədri Si Szinpinlə birlikdə qeyd edən və Donald Trampla görüşdə ABŞ prezidentini "Tanrı tərəfindən göndərilmiş lider" adlandıran Tokayev Moskvada da "Rusiyanı Tanrı tərəfindən verilmiş qonşu" kimi təqdim etdi. 

Lakin bu, ABŞ prezidentinə ünvanladığı komplimentlərlə eyni səviyyədə deyildi. Burada söhbət Putinin şəxsindən yox, onun rəhbərlik etdiyi dövlətdən gedirdi. Görünür, Astanada hesab ediblər ki, Mərkəzi Asiya liderlərinin Tramp ilə görüşü Moskvada narazılıq yaratdığından, Putin bu jestlə kifayətlənəcək. Xüsusilə də ABŞ və Çin tərəfindən Qazaxıstana göstərilən diqqət fonunda.

Beləliklə, aydın olur ki, Mərkəzi Asiya ölkələrinin bir gün mütləq seçim etməli olacaqları vaxt yaxınlaşır - üç stulda eyni anda oturmaq mümkün deyil. Bunu Tokayev və Şavkat Mirziyoyev kimi təcrübəli liderlər də anlayır. 

Kiçik dövlətlərin rəhbərləri isə yaxşı bilirlər ki, düzgün tərəfi seçmək sabitliyin və iqtisadi tərəfdaşlığın qorunması üçün həyati əhəmiyyət daşıyır. Qırğızıstan, Tacikistan və hətta Türkmənistanda da diqqətlə izləniləcək ki, Qazaxıstan və Özbəkistan hansı istiqamətdə addım atacaq və Tokayevlə Mirziyoyev Putinin aqressiv hərəkətlərindən nə dərəcədə uzaq qala biləcəklər.
Seçim isə təkcə Mərkəzi Asiya liderlərindən asılı olmayacaq. O, həm də Rusiyanın ABŞ və Çinlə geosiyasi rəqabətdə nə qədər tez məğlub olmasından asılıdır. Bunun üçün ABŞ-ın Rusiyaya qarşı tətbiq etdiyi sanksiyaların maksimal effektlə işləməsi və Rusiya energetikasının dağılmasına gətirməsi vacibdir. 

Görünür, Tramp administrasiyası da məhz buna ümid edir - Rusiya neft şirkətlərini məhv etmək və Moskvanı qlobal enerji bazarından sıxışdırmaq.

Bununla yanaşı, Pekinin də Ukrayna müharibəsində Kremlə verdiyi dəstəyə görə hansı "qiyməti" tələb edəcəyi mühüm rol oynayacaq. Rusiya nə qədər tez Çin üçün əyalət səviyyəsində asılı bir ölkəyə çevrilsə, bir o qədər tez Astana, Daşkənd və digər Mərkəzi Asiya paytaxtları Moskva ilə marağını itirəcək. O zaman regionda Rusiyanın dağıdıcı təsirindən azad, daha sabit və proqnozlaşdırılan inkişaf dövrü başlaya bilər.

Bu an yaxınlaşır: Mərkəzi Asiya liderlərinin Ovala kabinetə səfərlərindən sonra keçirilən ilk sammit göstərdi ki, postsovet məkanında Rusiyanın təsiri necə sürətlə zəifləyir.

Elçin Alıoğlu
Milli.Az