Azərbaycan: "Yaşıl Gələcəyə" tarixi dönüş

İnsanın mövcudluğunun ən böyük problemlərindən biri enerjidaşıyıcılarının (neft, qaz, kömür, odun) yandırılması ilə əlaqəli olduğu ortaya çıxan iqlim dəyişikliyidir. Onlar yandırıldıqda karbonmonoksit (karbon dioksid) ayrılaraq, istixana effekti adlanan effekti yaradır və Yer səthinin temperaturunu artırır. Nəzəri cəhətdən məsələ sadə həll olunur: bəşəriyyət Günəşin, küləyin və çayın axarının enerjisindən istifadəyə keçməlidir.

Çətinlik ondan ibarətdir ki, qlobal enerjinin demək olar ki, 80%-i bərpa olunmayan resursların istifadəsinə əsaslanır. Bu problemi həll etmək üçün 1995-ci ildən hər il BMT-nin İqlim Konfransı (COP) keçirilir və bu il o, Bakıda təşkil ediləcək.

İlk dəfədir ki, türk dövlətində belə genişmiqyaslı konfrans keçiriləcək. Bu, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin uğurlu, harmonik siyasəti və yüksək beynəlxalq nüfuzu sayəsində mümkün olmuşdur. COP-29 dünyanın ən nüfuzlu tədbirlərindən biri olacaq. Dünyanın əksər ölkələrinin liderləri COP sammitlərində toplaşır. Azərbaycana on minlərlə siyasətçi, elm və ictimai xadimin gələcəyi gözlənilir. İlkin məlumatlara görə, bu müddət ərzində Azərbaycanda təxminən 70-80 min xarici qonaq olacaq.   İki həftə ərzində Bakı həqiqətən də dünyanın mərkəzinə çevriləcək. COP-29-da iştirak Azərbaycanın dünya miqyasında nüfuzunu daha da yüksəldəcək və ölkəyə qlobal problemlərin həllində öz əhəmiyyətini bəyan etməyə imkan verəcək. Azərbaycan rəhbərliyi və ictimaiyyəti bu tədbirə xüsusi önəm verir. Təkcə onu qeyd etmək kifayətdir ki, 2024-cü il Respublikada yaşıl dünya adına Həmrəylik İli elan edilib.

35 il əvvəl dünya dövlət başçılarının iqlim dəyişikliyinə həsr olunmuş ən mühüm qlobal forumunun Azərbaycanda keçiriləcəyini təsəvvür etmək çətin idi. Respublika bundan sonra yaşamaq, müstəqillik, dövlətçiliyi və ərazi bütövlüyünü qorumaq uğrunda mübarizə apardı.

Tarixə nəzər salsanız, son iki yüz ildə Azərbaycan xalqı çox faciəli günlər yaşayıb. Bu , 19-cu əsrdə ölkənin cənuba və şimala bölünməsidir. Bu, azərbaycanlıların öz ata-baba yurdlarından tədricən köçürülməsi və münbit ərazilərin ermənilər tərəfindən kütləvi şəkildə məskunlaşdırılmasıdır. Bu, 20-ci əsr boyu xalqın soyqırımıdır və nəhayət, bu, bizim üzərimizə qoyulan Qarabağ savaşıdır.

Azərbaycanın faciəli tarixi dahi Səməd Vurğunun poetik şəkildə ifadə etdiyi kimidir:

Dağlarının başı qardır,

Ağ örpəyin buludlardır.

Böyük bir keçmişin vardır,

Bilinməyir yaşın sənin,

Nələr çəkmiş başın sənin.

Düşdün uğursuz dillərə,

Nəs aylara, nəs illərə.

Nəsillərdən nəsillərə

Keçən bir şöhrətin vardır;

Oğlun, qızın bəxtiyardır...

Bu, təxminən 90 il əvvəl yazılmış heyrətamiz "Azərbaycan" poemasından bir fraqmentdir. Maraqlıdır ki, Səməd Vurğun Azərbaycanın gələcəyini ölkəni yüksəldəcək, onu sevindirəcək ləyaqətli qız və oğulların yetişməsi ilə əlaqələndirib. Bu isə o zaman baş verdi ki, ötən əsrin 90-cı illərində xarabalıq və siyasi xaos illərində böyük Heydər Əliyev gəlib ölkəyə rəhbərlik etdi və hazırda onun fəaliyyəti İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir.

Heydər Əliyev müasir Azərbaycan siyasətinin əfsanəsidir. Əfsanə olmaq xalqın mənafeyinə, ölkəsinin rifahı və gələcəyi naminə özünü ifadə etmək, sübut etmək deməkdir. Hər kəs əfsanəyə çevrilə bilməz. Əlbəttə, çox şey insanın dünyagörüşündən və qətiyyətindən, iradəsindən asılıdır, lakin taleyin hədiyyəsi və vəziyyətlərin təsadüfü də az əhəmiyyət kəsb etmir. Heydər Əliyev bir sıra intellektual və mənəvi keyfiyyətləri ilə seçilirdi ki, bu da onu Sovet İttifaqının rəhbərləri sırasından nəzərəçarpacaq dərəcədə fərqləndirirdi. Məhz səriştəsi, məsuliyyəti və yüksək insani keyfiyyətləri sayəsində o, təkcə Azərbaycanın deyil, keçmiş Sovet İttifaqının digər xalqlarının da yaddaşında qalıb. Heydər Əliyev nikbin həyat mövqeyi, yüksək humanist idealları, ictimai hadisələrə qərəzsiz qiymət verməsi ilə seçilirdi. Onun fəaliyyəti müxtəlif faktların hərtərəfli təhlilinə və siyasi reallığı dərindən dərk etməyə əsaslanırdı. Bu, onun seçdiyi yolun düzgünlüyünə inamını müəyyənləşdirdi və bu yolun cəmiyyətin geniş təbəqələrinə ötürüldü.

Heydər Əliyevin təfəkkür tərzinin səciyyəvi xüsusiyyətləri - yaradıcılıq, gələcəyə diqqət daha çox məqsədyönlü tərbiyə və çoxşaxəli təhsil sayəsində formalaşmışdır. Ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində Azərbaycanın ictimai şüurunda hökmranlıq edən "Qarabağ sindromu"nu aradan qaldırmaq üçün onun rəhbərliyi altında Azərbaycan cəmiyyətinə məhz Heydər Əliyevin bu keyfiyyətləri lazım idi. Bu sindrom nəhayət 2020-ci ildə İlham Əliyevin komandanlığı altında Azərbaycan ordusunun ikinci Qarabağ müharibəsində misilsiz qələbəsi sayəsində aradan qalxdı.

Heydər Əliyev erməni millətçiliyinin tarixini bilirdi. O, anlayırdı ki, erməni faşistlərinin - keçmiş və indiki - bir əsas məqsədi var: türk dünyasını parçalayıb məhv etmək. İndi də Ermənistan "türk dünyasının birləşmə təhlükəsi" səbəbindən Zəngəzur nəqliyyat dəhlizinin yaradılmasına qarşı çıxır. Erməni ideoloqları bütün bunları heç bir şəkildə gizlətmirlər. Bunu erməni mətbuatında yer alan çoxsaylı məqalələr, yazılar və şərhlərsübut edir.

Bu gün Heydər Əliyevin 90-cı illərin əvvəllərində Azərbaycanı düşdüyü ictimai-siyasi və iqtisadi çıxılmaz vəziyyətdən çıxarmağa, onun uğurlu, ahəngdar inkişafı strategiyasını müəyyən etməyə necə nail olması heyrət doğurur. Aydındır ki, bu, siyasi, iqtisadi və mədəni sahələrdə titanik fəaliyyət sayəsində mümkün olub. Qısa müddətdə böyük həcmdə diplomatik iş görüldü. 1994-cü ilin mayında Azərbaycan və Ermənistan atəşkəs əldə etdilər. BMT Təhlükəsizlik Şurası işğal olunmuş Dağlıq Qarabağ və ona bitişik ərazilərin azad edilməsi ilə bağlı dörd qətnamə qəbul edib. ATƏT-in Minsk Qrupunun himayəsi altında sülh danışıqları başlayıb. Münaqişənin sülh yolu ilə həllini tapmamasının yeganə səbəbi Ermənistan rəhbərliyinin aqressiv xarakteri və Qarabağ separatçılarının status-kvonu saxlamaqla bağlı utopik arzusu olub. Ümummilli Lider bu məsələnin hərbi yolla həllinin labüdlüyünü qabaqcadan görürdü, lakin Azərbaycanın hərbi-iqtisadi potensialının əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirilməsini tələb edən o vaxtkı vəziyyətin reallığını dərk edirdi.   Bu dövrdə əsas diqqət diplomatik səylərə yönəldilib. 1994-cü ilin sentyabrında   Xəzər dənizinin  Azərbaycan sektorunda  neft yataqlarının birgə işlənməsinə dair misli görünməmiş beynəlxalq müqavilə olan "Əsrin müqaviləsi"nin bağlanması üçün diplomatik ilkin şərt lazım idi . "Əsrin müqaviləsi"nin həyata keçirilməsi Azərbaycanın sonrakı sosial-iqtisadi tərəqqisinin mümkünlüyünü müəyyən etdi və ikinci Qarabağ müharibəsində qələbə üçün zəruri ilkin şərait yaratdı.

İlham Əliyevin qələbəsinin mənası və əhəmiyyəti. 2020-ci ildə Azərbaycan təkcə Qarabağ separatçılarını və erməni qoşunlarını deyil, həm də əsr yarım ərzində mifik "Dənizdən Böyük Ermənistan" yaratmaq üçün ilkin şərt kimi "Artsax" layihəsini bəsləyən dünya erməni birliyini məğlub etdi. dənizə."

Qələbə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin təsirli rəhbərliyi altında mümkün olub. Bu, şəxsiyyətin tarixdəki xüsusi rolunun sübutu deyilmi?! Məhz İlham Əliyevin aydın və dəqiq mövqeyi, düşünülmüş, balanslaşdırılmış daxili və xarici siyasəti ölkənin bütün imkanlarını qələbəyə səfərbər etməyə imkan verdi.

İqtisadiyyatın inkişafı, müasir ordunun yaradılması, vətənpərvərlik tərbiyəsi son 20 ildə Azərbaycanın dövlət strategiyasını müəyyən edən amillərə çevrilib.   Eyni zamanda, prezident "yumşaq güc"ün formalaşmasına xüsusi diqqət yetirib. Erməni diasporunun ruporları tərəfindən dünyada süni şəkildə yaradılmış antiazərbaycan mifinə qalib gəlmək və Azərbaycanı qlobal kommunikasiya məkanında obyektiv təmsil etmək, ölkə, xalq, onların arzuları haqqında həqiqəti əks etdirən məlumatlar yaymaq lazım idi. Gözümüzün qabağında Bakı, Gəncə, Qəbələ. Şəki çoxsaylı humanitar forumların, müxtəlif beynəlxalq festivalların, irimiqyaslı idman yarışlarının mərkəzinə çevrilib.

Qarabağ faciəsi 35 ilə yaxın davam etdi. 90-cı illərin əvvəllərində Qarabağda müharibə erməni tərəfi tərəfindən bütün beynəlxalq normalara məhəl qoymadan aparılıb. Erməni faşistlərinin bəşəriyyətə qarşı saysız-hesabsız cinayətləri ictimaiyyətə məlum olub. Azərbaycan ərazisinin beşdə biri ermənilər tərəfindən viran edildi. Otuz mindən çox azərbaycanlı - əsasən qadınlar, qocalar və uşaqlar öldü, bir milyona yaxın insan qaçqın düşdü və əsas yaşayış şəraitini itirdi. Erməni faşizmi çiçəklənən şəhərlərə, qəsəbələrə, mədəniyyət abidələrinə aman vermədi. Hər şey dəhşətli şəkildə məhv edildi və oğurlandı.

Ermənilərin azərbaycanlılara qarşı nifrət və kin-küdurətinin miqyası ağlabatan izahata ziddir. İlham Əliyevin çıxışlarının birində dediyi kimi, "Bu anti-insani, barbar hərəkətləri başa düşmək çox çətindir, xüsusən də nəzərə alsaq ki, ermənilər son vaxtlar bizimlə yanaşı yaşayıblar və Azərbaycan reallığına üzvi şəkildə inteqrasiya ediblər".

Azərbaycan xalqı tarixi yetkinliyin amansız sınağından çıxdı. Və İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə bizim bütün potensialımız - mədəni, diplomatik, iqtisadi, hərbi potensialımız bu sınaqdan ləyaqətlə və ən az itki ilə çıxmaq üçün səfərbər olundu. Düzgün aparılan informasiya siyasəti, prezidentin mətbuatda görkəmli proqram xarakterli çıxışları, sistemli vətənpərvərlik tərbiyəsi sayəsində azərbaycanlılarda bu gün torpağımızda baş verənlərin həyat mübarizəsi olduğu ideyası aşılanıb. və ölümə qədər bu vətən müharibəsidir.

Qarabağ faciəsi təkcə Azərbaycanın şəhər və kəndlərinin görkəmini deyil, həm də həyatın müxtəlif sahələrinin məzmununu dəyişdi. Bu dəyişikliklər azərbaycanlıların psixologiyasında, təfəkküründə o qədər böyük əks-səda doğurdu ki, mübaliğəsiz demək olar: Azərbaycan xalqı, onun dəyər sistemləri böyük ölçüdə yeni formalaşıb.

"Böyük Qayıdış" Vətən Müharibəsində qazanılan parlaq qələbə, eləcə də sonradan uğurla həyata keçirilən   antiterror tədbirləri sayəsində Azərbaycan işğal etdiyi torpaqlarını azad edib, öz suverenliyini tamamilə bərpa edib. Bu, Azərbaycan cəmiyyətinin qarşısında geniş miqyaslı vəzifə qoydu - erməni vandalları tərəfindən dağıdılmış işğaldan azad edilmiş ərazilərin tam bərpası, məcburi köçkünlərin öz doğma yurdlarına qayıtması üçün əlverişli şərait yaradılması.

Azərbaycan elə bir ölkədir ki, burada həm dövlət, həm də xalq ümumi məqsədləri müəyyən edir və həyata keçirir. Qarabağın işğaldan azad edilməsi, qarabağlıların öz doğma torpaqlarına qayıtması - bunlar həm Azərbaycan xalqının, həm də Azərbaycan rəhbərliyinin son 30 ildəki arzularıdır. Ərazilərin erməni işğalından azad edilməsi ilə ölkə hakimiyyətinin bu son dərəcə çətin, lakin şərəfli missiyanı üzərinə götürəcəyinə heç kim şübhə etmirdi. Amma heç kim bu prosesin bu qədər geniş miqyasda, bu qədər tez və çox yüksək texnoloji səviyyədə baş verəcəyini gözləmirdi. Belə ki, işğaldan azad edilmiş şəhər və kəndlərdə "ağıllı şəhər" və "ağıllı kənd" konsepsiyası sürətlə həyata keçirilir, aqrar-sənaye klasterləri formalaşdırılır, Qarabağ bölgəsinin və Şərqi Zəngəzurun "yaşıl enerji" zonalarına çevrilməsi nəzərdə tutulur.

Təəssüf ki, regionların əhalisinin bərpası və qaytarılması proqramının icrası geniş ərazilərin minalardan təmizlənməsi ilə bağlı oldu. Mina hadisələrinin qorxulu statistikası mina təhlükəsi probleminin sadə insanlar üçün nə qədər ciddi olduğunu göstərir. Ermənistan hərbçiləri Qarabağı minalarla ən çox çirklənmiş ərazilərdən birinə çeviriblər. İşğal zamanı erməni barbarları bu heyrətamiz gözəl yerlərə 1,5 milyondan çox mina qoyublar. Buna görə də müasir texnologiyalardan istifadə etməklə minatəmizləmə işləri prioritet məsələyə çevrilib.

Mina təhlükəsinə baxmayaraq, azad edilmiş ərazilərin bərpasına demək olar ki, dərhal başlanılıb. İlk növbədə diqqət kommunikasiya strukturlarının yenidən qurulması və genişləndirilməsinə yönəldilib: yollar, körpülər, tunellər, hava limanları, elektrik şəbəkələri, kommunikasiya sistemləri...

İnkişaf Konsepsiyasına ayrıca bənd kimi daxil edilmiş "Böyük qayıdış" Azərbaycanın 2030-cu ilə qədər, operativ şəkildə istifadəyə verildi. Qarabağ və Şərqi Zəngəzur bölgələrinin dirçəldilməsi ilə bağlı layihələr Azərbaycanın dövlət iqtisadi siyasətinin mərkəzinə çevrilib.

Bu gün Qarabağın və Şərqi Zəngəzurun bütün guşələrində genişmiqyaslı işlər davam etdirilir. Müxtəlif sənaye sahələrinin, kənd təsərrüfatı komplekslərinin, təhsil ocaqlarının, mədəniyyət ocaqlarının təməli qoyulur. Bu regionların sosial-iqtisadi inkişafı, insanların məşğulluğunun təmin edilməsi, onların fiziki və psixoloji sağlamlığının yaxşılaşdırılması ölkə rəhbərliyinin prioritet istiqamətlərindəndir. Bütün bunlar, şübhəsiz ki, vətəndaşların rahat, keyfiyyətli yaşaması üçün şərait yaradacaq. Keçmiş qaçqın və məcburi köçkünlərin öz doğma yurdlarına böyük qayıdışı, digər məsələlərlə yanaşı, işğaldan azad edilmiş ərazilərin ölkənin iqtisadi sferasına inteqrasiyasında mühüm amilə çevrilir.

Azərbaycan xalqı səbri, ədalətin zəfər çalacağına sarsılmaz inam, siyasi iradə sayəsində öz Prezidentinin rəhbərliyi ilə onu sındıra bilməyəcəyini bütün dünyaya sübut edə bildi. Maraqlıdır ki, respublika Prezidenti İlham Əliyev müharibədən sonra Qarabağda görülən işləri belə dəyərləndirib: "Deyə bilərəm ki, bu sahədə görülən işlər işğaldan azad edilmiş torpaqlara gələn hər bir qərəzsiz xarici qonağı sevindirir. Çünki bu qədər böyük dağıdıcılıqdan sonra bərpa işlərinin bu qədər sürətlə aparılmasını tarix yəqin ki, hələ bilmir".

"Böyük Qayıdış" proqramının miqyası və onun fəal həyata keçirilməsi insanları ruhlandırır, onlarda qürur və vətənpərvərlik hisslərini artırır. İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə aparılan genişmiqyaslı quruculuq tədbirləri və bərpa işləri Azərbaycanın dövlət siyasətinin humanist və mənəvi-əxlaqi əsaslarının  cəmiyyət tərəfindən tələb olunduğundan xəbər verir. 

İlham Əliyevin müharibədən əvvəl, döyüş əməliyyatları zamanı və müharibədən sonra müxtəlif sahələrdə - iqtisadi, siyasi, diplomatik, informasiya sahəsində fəal çoxşaxəli fəaliyyəti Azərbaycan xalqına ənənələrinə uyğun olaraq düşünməyə imkan verir: Prezident    İlham Əliyev layiqli övladdır. və atasının layiqli siyasi varisi. Bu isə Azərbaycan üçün böyük xoşbəxtlikdir.

Cəlil Xəlilov
Polkovnik, Azərbaycan Respublikası Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının sədr müavini