Minlikdəki 6 universitetimiz - Davamı olacaqmı?

Azərbaycanın altı ali təhsil müəssisəsinin dünyanın ən yaxşı universitetləri siyahısında yer alması rəsmi dairələr tərəfindən uğur kimi təqdim olunur. Elm və təhsil naziri Emin Əmrullayevin sözlərinə görə, bu universitetlər dünyanın tanınmış 1000 ali məktəbi sırasında yer alıb. Siyahıya Bakı Dövlət Universiteti, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti, Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Azərbaycan Texniki Universiteti, Bakı Mühəndislik Universiteti və Xəzər Universiteti daxildir.

Baxmayaraq ki, bu xəbər pozitiv qarşılanır, məsələyə tənqidi yanaşmalar da mövcuddur. İlk olaraq diqqət çəkən suallardan biri budur: niyə məhz altı universitet? Bu, ölkənin potensialı üçün azdırmı, çoxdurmu? Bəziləri hesab edir ki, regionda və dünya üzrə digər ölkələrlə müqayisədə bu say kifayət qədər deyil.  Məsələn, əhalisi və təhsil imkanları oxşar olan bəzi ölkələrdə reytinqlərdə yer alan universitetlərin sayı onlarla ölçülür. Belə olan halda Azərbaycanın yalnız altı universitetlə təmsil olunması bu sahədə hələ ciddi işlərin görülməsinə ehtiyac olduğunu göstərir.

Hazırda dünyada bir neçə nüfuzlu reytinq sistemi var: QS, Times Higher Education, Shanghai reytinqi və s. Hər birinin öz metodologiyası var və onlar universitetlərin elmi-tədqiqat fəaliyyəti, beynəlxalq əməkdaşlıqları, müəllim-tələbə nisbəti, məqalələrin sitat göstəriciləri kimi müxtəlif meyarlarla qiymətləndirilir. Əgər bu universitetlər yalnız texniki meyarlara cavab verdiklərinə görə siyahıya daxil ediliblərsə, bu, hələ onların dünya səviyyəli universitet olduqlarını göstərmir.

Təhsil eksperti Kamran Əsədov mövzu ilə bağlı "Yeni Müsavat"a fikrini bölüşüb: "Azərbaycan ali təhsil sisteminin beynəlxalq reytinqlərdə görünməsi ölkənin elm və təhsil siyasətində son illərdə atılan addımların nəticəsi kimi təhlil olunmalıdır. QS World University Rankings 2026 nəticələrinə əsasən, Azərbaycanın 6 universiteti ilk dəfə olaraq dünyanın ən yaxşı 1000 universiteti sırasına daxil olub. Bu fakt təsadüfi deyil, çünki "Təhsil haqqında" Qanunun 14.1-ci maddəsində göstərildiyi kimi, ali təhsilin əsas məqsədi beynəlxalq rəqabətə davamlı kadr hazırlamaqdır. Həmçinin Nazirlər Kabinetinin 348 nömrəli qərarında ali təhsil müəssisələrinin beynəlxalq akkreditasiyadan keçməsi və qlobal reytinqlərdə iştirakının stimullaşdırılması xüsusi qeyd olunur. Belə bir vəziyyətdə 6 universitetin birgə uğuru təhsil siyasətinin istiqamətini təsdiqləyir və Azərbaycanın elm potensialının tanınmasına xidmət edir.

Statistik göstəricilərə nəzər saldıqda, bu nəticə regional liderlik baxımından da əhəmiyyətlidir. Gürcüstandan yalnız Tbilisi Dövlət Universiteti və bir neçə özəl ali məktəb reytinqin müxtəlif pillələrində yer alıb, Ermənistandan əsasən Yerevan Dövlət Universiteti ön plana çıxır. Azərbaycan isə 6 ali məktəbi ilə Cənubi Qafqazda daha geniş təmsil olunma şansı əldə edib. Türkiyə ilə müqayisədə say baxımından geri qalırıq, çünki orada 30-dan çox universitet TOP-1000 siyahısına düşüb, onlardan bəziləri ilk 200-lükdədir. İran isə 20-dən çox universitetlə bu siyahıda yer alır. Bununla belə, ölkəmizin ali təhsil müəssisələrinin ümumi sayını nəzərə alsaq, 6 universitetin TOP-1000-də görünməsi böyük nisbidir və inkişaf üçün başlanğıc nöqtəsi sayılır".

Kamran Əsədova görə, müsbət tərəf ondan ibarətdir ki, bu reytinqdə yer almaq universitetlərin beynəlxalq əməkdaşlıq imkanlarını artırır: "Xarici tələbələrin cəlb olunmasına və akademik reputasiyanın yüksəlməsinə şərait yaradır. "Elm haqqında" qanunda göstərildiyi kimi, elmi fəaliyyətin nəticələri beynəlxalq səviyyədə tanındıqda ölkənin innovasiya potensialı da güclənir. Bu mənada Elm və Təhsil Nazirliyinin ali təhsil müəssisələrini beynəlxalq arenaya çıxarmaq istiqamətindəki siyasəti təqdir olunmalıdır. Bu addımlar həm də Azərbaycanın beynəlxalq imicinə xidmət edir və dövlətin sosial-iqtisadi inkişaf strategiyasında "bilgi əsaslı iqtisadiyyat" hədəfinə yaxınlaşmağa imkan yaradır. Mənfi tərəflər də mövcuddur. Reytinqə daxil olan universitetlərin əksəriyyəti 801-1000 aralığında yerləşir, yəni hələ ki, ön sıralarda təmsil olunmur. Elmi məqalələrin sayının və onların nüfuzlu jurnallarda sitat göstəricilərinin azlığı, xarici professorların və tələbələrin payının aşağı olması bu nəticələri məhdudlaşdırır. 

Dünya təcrübəsi göstərir ki, reytinqdə yüksəlmək üçün davamlı islahatlar tələb olunur. Finlandiya, Sinqapur, Cənubi Koreya kimi ölkələrdə universitetlərin keyfiyyət artımı dövlət proqramları ilə dəstəklənir, amma onların idarəetməsində ciddi muxtariyyət qorunur. Türkiyədə YÖK-ün müəyyən etdiyi strategiya çərçivəsində ali məktəblər beynəlxalq reytinqlərdə məqsədli şəkildə irəli çəkilir. Azərbaycanda isə Elm və Təhsil Nazirliyinin bu istiqamətdə başlatdığı siyasət müsbət olsa da, universitetlərə daha çox müstəqillik verilməsi, beynəlxalq qrantlara çıxış imkanlarının artırılması və müəllimlərin elmi fəaliyyətinə stimul mexanizmlərinin gücləndirilməsi lazımdır".

Ekspert hesab edir ki, 6 universitetin TOP-1000-ə daxil olması Azərbaycanın ali təhsil tarixində dönüş nöqtəsidir. 

Milli.Az