Siyasət

Erməni işğalının görünməyən tərəfləri - FOTO

23 Sentyabr 2017 14:03
2 Şərh     Baxış: 2 700

Rusiya, XIX əsrin sonlarından XX əsrin ortalarına kimi müxtəlif ölkələrdən erməniləri Azərbaycan torpaqlarına gətirib məskunlaşdırmaqla Ermənistan adlı "dövlət" qurmasaydı, hal-hazırda ermənilər yəqin ki, Dəclə və Fərat çayları sahillərində öz "müqəddaratlarını" təyin etmək üçün mübarizə aparırdılar.

Milli.Az modern.az-a istinadən Faiq İsmayılovun yazısını təqdim edir:

Rusiya ermənilərə olan bu qayğısı onlara canları yanır deyə etmirdi. XIX əsrdə  İran və Türkiyənin hücumlarından ehtiyatlanan Çar Rusiyası Cənubi Qafqazda İran və Türkiyə sərhədlərində bir bufer zona (bir xristian dövləti) yaratmaq istəyirdi ki, adları çəkilən dövlətlərin ehtimal olunan hücumlarını burada yəni öz sərhədlərindən kənarda qarşılasın. Rusiyanın bu seçiminə Azərbaycanın Qərb əraziləri yarayırdı. Bu ərazilər həm Türkiyə və həm də İranla sərhəd idi. İki müsəlman döləti sərhədləri arasında bir xristian dövlətinin yaradılması bu dövlətlərə qarşı ciddi təziq vasitəsi idi ki bunu sonralar tarix də təsdiq etdi. Rusiyanın Cənubi Qafqazda özünə etibarlı bir tərəftaş "dövlət" yaratmaq istəyi, erməniləri dünyanın bir çox ölkələrində xüsusi ilədə İran və Türkiyədən  Azərbaycan torpaqlarına dəvəti ilə başladı. Onda sual olunur ruslar bəs niyə bu qədər millətlər arasından niyə məhz erməniləri seçildilər?

Ermənilərin yaltaq, acgöz, ikiüzlü, xəyənətkar və yeri gələndə yırtıcı və vicdansız olmaları rusların işinə yarayırdı. Dünyada ikinci belə bir xalq yox idi ki ermənilər qədər ləyaqətsiz, əxlaqsız  və  itəatkar olsunlar. Bu baxımdan tarixi araşdırmalar göstərir ki, hətta fahişəlik ta qədim zamanlardan erməni ictimai həyatının tərkib hissəsi olub. O da məlumdur ki, insan xarakterinə zərərli olan fahişəlik  fəaliyyət növü kimi ermənilər tərəfindən icad edilərək dünyaya yayılmışdı.   Bu məsələ alman filosofu K.H.Marksdan rus şairi A.S.Puşkinə qədər dünyanın çoxsaylı mütəfəkkirləri və tanınmış şəxsiyyətləri tərəfindən təsdiq edilir. İndinin özündə belə ermənilər turizmin inkişafında fahişəlik amilindən çox ciddi şəkildə yararlanırlar. Hətta onlar işğal altında saxladıqları Dağlıq Qarabağ ərazilərində belə hotellərdə turistləri  cəlb etmək   məqsədi ilə seksual xarakterli baralyeflərdən və heykəllərdən istifadə edirlər.

Rus imperator I Nikolayın 11 mart 1836-cı il Fərmanına əsasən Alban Apostol kilsəsi  erməni-qriqoryan kilsəsinin tabeliyinə verildi. I Nikolay erməniləri Cənubi Qafqazda  möhkəmləndirmək üçün  Alban Apostol kilsəsinin idarəçiliyini erməni-qriqoryan kilsəsinə verdi və bununlada Cənubi Qafqazda Alban Mədəniyyətinin məhv edilməsinə şərait yaratdı.

İ
mperator bilirdi ki, uzun illər erməni dövlətçiliyinin olmaması, ermənilərin kilsə ətrafında sıx birləşmələrinə səbəb olmub. Məhz bunun nəticəsində də erməni kilsəsi tək dini ayinlərin icrası ilə qənaətlənməmiş həm də siyasi-ideoloji məsələlərlə məşğul olmuşdur. Hətta bir zamanlar təşkil edilən fahişəlik məktəbləri də kilsələrin nəzdində fəaliyyət göstərirdi.  Bu baxımdan da erməni kilsə xadimlərinin  ermənilər  arasında həmişə böyük nüfuza malik olublar. Ona görədə Rus İperatorunun işğal  altında saxladıqları Azərbaycan ərazilərinin mənimsənilməsi işində erməni kilsələrindən başlaması tam məntiqli görünürdü.
Ermənilər dünyada qruplar şəkilində yaşadıqlarından, erməni kilsə sistemində  də vahid kilsə rəhbərliyi yox idi. Bu baxımdan erməni kilsələri arasında həmişə daxili rəqabət və gərginlik hökm sürmüşdür. Gələcəkdə erməni kilsələrinin vahid erməni dövləti bayrağı altında birləşdirilməsi rusiyanın uzaq prespektiv planının tərkib hissəsi idi. Hansısa bir zaman kəsiyində bunun da baş verməsinin şahidi olduq. Rusiya öz təhlükəsizliyini təmin etmək üçün Azərbaycan torpaqlarında "Ermənistan"  adlı dövlət yaratdı.

Rus İmperatoru tərəfindən Alban Apostol kilsəsinin idarəçiliyini erməni-qriqoryan kilsəsinə verilməsi faktiki olaraq Alban kilsələrinin məhvinə verilmiş qərar idi. Çünki  ermənilər apostol deyildilər.  Erməni kilsəsi Rus mənbələrində doğru olaraq "Erməni qriqoryan kilsəsi" kimi adlandırılır.  Hər kəsə məlimdur ki, Qafqazda Apostol kilsəsi yalnız alban kilsəsi olub. Beləki albanlar 313-cü ildə xristianlığı qəbul edəndən 270 il sonra  ermənilər xristianlığı qəbul edərək özlərini qriqoriyan tərəftarları elan ediblər. Bu məsələ akademik Ziya Bünyadovun araşdırmalarında da öz əksini tapır. O, dəlillərlə sübut edir ki, ermənilər həqiqətən 583-cü ildə Qriqorinin başçılığı altında xristianlığı qəbul ediblər. Ermənilər apostol deyillər. İndi bir çox erməni din xadimləri erməni kilsəsini, Erməni apostol kilsəsi - adlandırırlar  bu kökündən yanlışdır. Ermənilərin apostol olub-olmaması məsələsi uzun illər mübahisə mövzusu olmuşdur. Bu mübahisəyə Alban katalikosu Avraam aydınlıq gətirmişdir.  Bu məqam  Alban  katalikosu Avraamın albanlara ünvanlanan məktubunda öz əksini tapır. O yazırdı: "  ... Axı erməni kilsəsi qriqoryan kilsəsidir. Yəni öz başlanğıcını Qriqoridən götürür. Qriqori isə məlimdur ki, apostol Yeliseyin şagirdinin şagirdi olub. Əgər Qriqori apostol olmayıbsa, erməni kilsəsi necə apostol kilsəsi ola bilər".  

Ona görə də erməni din xadimləri Alban Apostol Kilsəsinin idarəçiliyini qəbul edəndən sonra Alban Apostol Kilsəsini erməni Qriqoryan kilsəsinin qanunlarına uyğunlaşdırmağa başladılar. Bu dəyişiklik Alban kilsəsinin daxili və xarici siyasətlərindən başlayaraq, eyni zamanda kilsə memarlığının daxili və xarici interneryerlərin tərtibatından, divar yazılarının, interyerdəki ornamentlərin, ikonların və xaçların dəyişdirilməsi kimi sahələri əhatə etdi. Ermənilər Alban kisəsindəki əlyazmaların  orginallarının hamısını məhv etdilər. Onlardan yalnız cuzi bir   qismini erməni dilinə tərcümə ediblər. Hal-hazırda Alban kilsələrində bir nüsxə olsa belə alban dilində yazı nümunəsi qalmadı. Ermənilərin etdiyi dəyişikliklər kilsələrdə alban mədəniyyət nümunələrini demək olar ki tamamilə sıradan çıxardı. Qədim əlyazmalarda dəyişiklik aparılaraq bu mənbələrin tarixən ermənilərə məxsusluğu  göstərildi. Bu onu göstərir ki ermənilər doğurdan da Apostol deyillər. Ermənilər doğurdan da Apostol olsaydılar,  Alban Apostol kilsəsini ornamental quruluşunu dəyişib tarixini və mədəniyyətini məhv etməzdilər. Kilsəni olduğu kimi qoruyub saxlayardılar.
Ermənilərin Qərbi Azərbaycana köçürülmələri onların burada mövcudiyyətlərinin qədimdən olması ideyasını meydana gətirdi. Çünki müvəqqəti köçürüldükləri ərazilərdə dövlət qurmaq tələbi onların özlərinə də qəribə görünürdü. Əraziyə müvəqqəti köçürülmüş toplumun özlərinə dövlət qurmaq tələbi digər dövlətlər tərəfindən qəbul edilə bilməzdi. Bu problemin aradan qaldırılması isə bir çox yeni cinayətlərin törədilməsi ilə müşayət olunacaqdı ki bunada dünya zaman - zaman şahidlik etdi.

Ermənilərin məskunlaşdıqları ərazilərdə "qədim xalq" kimi təbliğ olunmalarına Azərbaycana məxsus yer adları və toponimləri eləcədə yerli sakinlərin mövcudluğu maneçilik törədirdi. Ermənilər Qərbi Azərbaycanda yer adlarının və toponimlərin dəyişdirilməsinə XX əsrin əvvəllərindən start verdilər. Təkcə XIX - XXI əsr xəritələrini müqayisə etmək kifayətdir ki oradakı coğrafi ərazilərin və toponim və yer adlarının ermənilər tərəfindən necə qəddarlıqla dəyişdirildiyinin şahidi olasan. Erməni siyasətində Azərbaycana qarşı  ən təhlükəli məqam, ideoloji təbliğat sistemində özlərini Qafqazın yerli xalqı kimi təbliğ etmələridir. Çünki bu erməni təbliğatı bölgədə, bəşər mədəniyyətinə qızıl hərflərlə yazılan, min illik Azərbaycan mədəniyyətini və tarixinin bir qismini məhv etdi bir qismini isə  erməniləşdirdi.
XX əsrin sonlarında SSRİ İmperiyasının çökməsindən istifadə edərək, yaşadıqları ərazilərdə etnik təmizləmə apararaq azərbaycanlıları "Ermənistan" adlandırdıqları Qərbi Azərbaycan ərazilərindən yerli sakinləri də çıxardılar. Bununlada ermənilərin yaşadıqları ərazilərdə bir nəfər olsun belə yerli sakin qalmadı. Ermənilərin etnik təmizləmə siyasəti  dünya gücləri tərəfindən Ermənilərə qarşı heç bir təziq və təhdid yaratmadı. Bundan ruhlanan ermənilər 1990-cı illərdə regionda yaranmış qeyri - stabil şəraitdən istifadə edərək Azərbaycanın içərilərinə soxularaq daha 20% torpaqlarını o cümlədən Dağlıq Qarabağ bölgəsini işğal etdilər.

Ermənilər, işğal etdikləri yeni ərazilərdə də Qərbi Azərbaycan ərazilərində olduğu kimi etnik təmizləmə islam dövrü abidələrinin məhv edilməsi, xristianlığa qədərki və xristianlıq dövrü tarix və mədəniyyət abidələrini erməniləşdirməklə məşğul olurlar. İndi ermənilərin tamamilə yeniləşmiş tarixi yarandı. Beləliklə ermənilər XXI əsrdə qədim Azərbaycan torpaqlarında "qədim" bir xalq kimi meydana gəlməyə başladılar.

Erməni işğalı altında olan Azərbaycan ərazilərinin erməniləşdirilməsi məsələsi erməni din xadimlərinin və Ermənistan Hökumətinin Dövlət siyasətini  təşkil edir. Burada erməniləşmə əsasən erməni şurunda dəbdə olan müxtəlif ölçülü daşlar üzərində  yonulan bədii xaç daşı nümunələridir. Xristian dininə itaət edən heç bir xalqda ermənilər qədər xaç daşına aludəçilik yoxdur.  Ermənilər sadə xaç nümunələrini erməni xaçdaşları adlandırırlar. Onlar sadəcə, heç bir bədii məna kəsb etməyən  xaçdaşlarını erməni  xaçdaşları adlandırırlar. Ermənilər xaçdaşları istehsal edib Azərbaycan ərazilərində  yaymaqla, özlərinin milli varlıqlarının bu torpaqlarda  yarandığını sübut etməyə çalışırlar.
Klassik erməni xaç daşları, xaç təsvirlərinin özləri sadə formada olduqlarından, özünün bədii üslubuna və xarak terinə görə heç bir məna və əhəmiyyət kəsb etmir. Çünki erməni - qriqoryan xaçları hazırlanarkən onların təsvirlərində, dekorativ sənət nümunələrindən, müxtəlif ornamentlərdən və digər bəzək nümunələrindən istifadə edilməmişdir. Ona görə də erməni - qriqoryan xaçlarının dövrümüzə qədər olan bütün nümunələri, sadə formada olub, öz xüsusiyyətlərinə görə bədii sənət əsərləri sayılmırlar, bu xaçlar sadəcə olaraq kilsələrdə dini ayinlərin icrasında istifadə olunan adi bir dini vasitələrdən başqa bir şey deyildir.
 
Lakin araşdırmalar göstərdi ki, bu xaç növünün də ermənilərə heç bir aidiyyatı yoxdur, bu növ xaçdaşları klet xaçdaşlarıdır.

Klet - Şotland (ing. Scotland; şot.kelt Alba) - Böyük Britaniya krallığına daxil olan tarixi və inzibati ərazidir.  Böyük Britaniya adasının şimal hissəsində yerləşir.  "Scotland" sözü Latın dilində Qaelləri adlandırılan - "Scoti" sözündən yaranmışdır. Gec Latın sözü olan "Scotia" ilkin zamanlarda İrlandiyaya müraciət etmək üçün istifadə edilmişdir. XI əsrdə Albania və ya Albani, həmdə şotland kelt dilində Alba sözləri ilə yanaşı, "Scotia" sözü Fort çayının şimalında olan Şotlandiyaya deyilirdi.  
 
Klet xaçdaşları əsasən bərabərtərəfli olur. Kletlər sonralar bu xaç nümunəsi üzərində müxtəlif modifikasiyalar yaratdılar. Yəni xaçdaşlarına bədii obraz verdilər. Onlar xaç daşlarına bədii obraz versələrdə xaçın bərabər tərəflərinin klassik formasını saxladılar. Kelt xaçdaşlarının bu özünəməxsusluğu, onları digər xaçdaşlarından kəskin şəkildə fərqləndirir.
 
Ermənilərin Şotlandlardan və Albanlardan əxz etdikləri sadə formalı xaçdaşları, göründüyü kimi ermənixaçdaşları sayıla bilməz. Çünki, bu xaçlar üzərindəki elementlərin erməni mədəniyyətinə və ya inamına, inancına heç bir aidiyyatı yoxdur. Göründüyü kimi xaçlar nə qədər sadə olsalar belə orların quruluşundakı forma, ölçü və istifadə edilən elementlər, bu xaçların hansı xalqa məxsus olduğunu müəyyənləşdirməyə imkan verir. Bundan belə bir qənaətə gəlmək olarki, ermənilərə məxsus xaçlar yoxdur. Ermənilərin istifadə etdikləri xaç rəmzləri var ki bu da başqa xalqlara və millətlərə məxsusdur.
Keçmişdə "böyük, şöhrətli və əhalisi sıx ölkə olan"  Qafqaz Albaniyasının erkən xristian xatirə memarlığı və incəsənətinin təşəkkülü və inkişafı maraqlı, olduqca orijinal bir yol keçmişdir. VII-IX əsrlərdə Qafqaz Albaniyası Cənubi Qafqazın siyasi və mədəni həyatının bütün sahələrində o cümlədən binaların memarlıq quruluşunda və xaç simvollarının yaradılmasında aparıcı rol oynamışdır. Alban dövrü xaçlar sırasında bərabər kanonlu xaçlarada rast gəlmək olur.

Bərabər kanonlu xaçdaşlarına Azərbaycanda Artsak xaçdaşları arasında daha çox rast gəlmək olur. Bu xaçdaşları əsasən Xocalı, Ağdərə, Tərtər, Gədəbəy, Şuşa və digər rayonlar ərazisində aşkarlanmış və tədqiq edilmişdir. Onlardan ən maraqlı nümunələrdən biri 1633-cü ildə hazırlanmış Xaçvari Artsak xaçdaşıdır. Bu xaç da Qafqaz Albaniyasının hər yerində qəbul olunmuş kanonlar çərçivəsində həll olunmuşdur. Göstərilən xaçdaş 1960-cı ildə Gədəbəy rayonunun Böyük Qaramurad kəndindən ermənilər tərəfindən oğurlanaraq Ermənistan respublikasının Üçmüədzin şəhərinə aparılmışdır. Hal- hazırda orada saxlanılır.

Araşdırmalar göstərir ki, xaçların yaranmasında hələ xristianlıqdan çox-çox qabaq qədim türk tayfalarının böyük rolu olmuşdur. O zamankı insanların günəş obrazını yerdə, torpaq üzərində yaradaraq, ağac, daş üzərində yüksəyə qaldıraraq yenidən göylərə qovuşdurmaq istəyi xaçların indiki formasının meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur.Ona görə də, alban xaçları özünün daha çox klassik ənənələrinə uyğunlaşdırılırdı. Belə ki, alban xaçları xristianlığa  qədərki elementlər və dini ayinlərlə birbaşa bağlıdır.

Xaç obrazı, alban xaç daşlarında sanki müxtəlif bir-birinə aidiyyatı olmayan dekorativ tərtibatları qovuşdurur. Alban xaçı dünyada yeganə xaçdır ki, xristianlığaqədərki inamların və kainatı dərketmənin əlamətlərini özündə cəmləşdirən işarələrə malikdir. Bu xaçların bütün kompozisiyaları göylə yerin əlaqəsi, günəş, işıq, nur və məhsuldarlıq simvolu kimi əks olunmuşdur.
Ermənilər 2000-ci ildən həm Qərbi Azərbaycanda və həm də Dağlıq Qarabağ və ətraf ərazilərdə bədii obrazlı xaçdaşları istehsal etməyə başladılar. Çünki Alban xaçlarının üzərindəki ornamental görüntüləri və xaçların kompozisiya quruluşu bu xaçların ermənilər tərəfindən mənimsənilməsini mümkünsüz edirdi. Ermənilər bu dini simvolikanı mənimsəmək üçün ya bu xaçları məhv etməli yada kompozisiyada dəyişiklik aparmalıydılar. Ona görə ki Alban xaçlarının klassik quruluşu, erməni yalanlarını üzə çıxarırdı. İlk əvvəl ermənilər Alban xaçdaşlarını məhv etməyə başladılar.
 

Lakin sonralar bu nümunələrin xalqın yaddaşlarından silinməyəcəyini dərk edərək, obrazlı xaçdaşları istehsal edib, klassik Alban xaçdaşlarıyla əvəz etməyə başladılar.

Əcdadlarımız daşı müqəddəs saymış və daş fiqurların onları şər qüvvələrdən qoruduğuna inanırdılar. Mərdlik və cəsarət rəmzi olan qoç, zənginlik və şərəf rəmzi olan at qədim insanın ən çox təsvir etdiyi heyvan fiqurları idi. Onların ümumi əlaməti eyni olsa da, bəzək elementləri müxtəlifdir.
At və qoç daş heykəlləri - Cənubi Qafqazda, şərqi Türkiyədə və şimali İranda rast gəlinən, tarixi XIII-XIX əsrlərə gedən, zoomorfik qəbirüstü daş heykəlləridir.

Məzar daşları dəfn olunan şəxsin həyatda, cəmiyyətdə tutduğu mövqeyindən asılı olaraq müxtəlif səpkidə, formada və məzmunda bəzədilirdi. Dövlətli şəxslərin məzarı daha bəzəkli və zərif işlənirdi. Yerin iqlimindən, istifadə edilən materialından və ənənəsindən asılı olaraq Qarabağda məzar daşları xüsusilə fərqlənirdi. Bölgədə orta əsr məzar daşları üzərində ornamental bəzəklərlə yanaşı süjet xarakterli, təsvirli kompozisiyalara da təsadüf olunur. Bu tipli məzar daşlarına əsas etibarlı ilə Qarabağın dağətəyi qəbiristanlıqlarında daha çox rast gəlinir. Məzar daşlarındakı süjet xarakterli kompozisiyaların əksəriyyətini dəfn olunan şəxsin şücaətini təmsil edən mövzular təşkil edir. Məsələn, kişi məzar daşlarında ov səhnələri, qadın məzar daşlarında isə xalçaçılıq sənəti ilə əlaqədar səhnəciklər əsas yer tutur.
1926-cı ildə arxeoloq Ələsgər Ələkbərov Zəngəzur rayonunun (indiki Ermənistan  Qarakilsə rayonu) Urud kəndində abidələr aşkar etdi və onlar haqqında qısaca aşağıdakını yazdı: - "Urud kəndindəki qədim qəbiristanlıqda... qəbir abidələri var (yan tərəflərində insan şəkilləri və yazılarla heykəl şəklində, quyruqlu qoyunlar. Bu abidələrin çoxu Hicri-qəməri təqvim ilə 993-cü ildən 999-cu ilə qədər müddətə aiddir və ölümün taundan baş verməsi qeyd edilir.
Daşdan yonulmuş qoç fiqurları müxtəlif və orijinal bədii üslublara mənsubdur. Ağdam, Laçın rayonlarında rast gəlinən daş qoç fiqurlarının da bir çox özünəməxsus xüsusiyyətləri vardır. Bunlar daha çox uzaq keçmişlərin arxaik sənət nümunələrini xatırladır. 

Daş at fiqurlarının dekorativ bəzəklərini əsas etibarlı ilə at qoşunları təşkil edir. Bunlar qabarıq bir səpkidə oyulub üzəri bəzədilmiş kəm, yüyən, quşqunluq (quyruğunun altdan keçən qayış), tapqır (qarnının altından keçən qayışlar), üzəngi, yəhər və yəhəraltı çuldan ibatətdir. Bəzi hallarda bu at qoşumlarının üzəri ardıcıl olaraq qabarıq səpkidə paxlava, üçkünc, dördkünc naxışlarla da bəzədilirdi. Bunlar ümumiyyətlə at qoşumlarındakı qayışa taxılan gümüş bürünc bəzəkləri xatırladır. Bu at qoşumları təkçə bir sənət əsəri kimi yox, tarixi bir fakt kimi də maraqlıdır, çünki onlar eyni ilə skiflərdə və Mərkəzi Asiyanın başqa qədim tayfalarında rast gəlinən at qoşumlarını yada salır.

At və qoç fiqurlarının ermənilərə heç bir aidiyyatı olmasada onlar son zamanlar at və qoç fiqurları yonaraq üzərində erməni dilində yazıb təbiət qoynunda yerləşdirirlər. Bununlada ermənilər işğal altında saxladıqlar ərazilərdəki daş sənətini də mənimsəyirlər. Aşağıdakı at qoç fiqurlarını birinci şəkillə müqayisə etsəniz. Açıq aydın görəcəksiniz ki, ermənilər müasir dövrdə yonublar və bu daşların yonulmasında texniki üsullardan istifadə ediblər. Fiqurların üzərlərində yaratdıqları  ornamental görüntülərin qəhrəmanlığa, igidliyə heç bir aidiyyatı yoxdur. Bu fəaliyyət növü sadəcə Azərbaycan daş sənətinin erməniləşdirilməsinə xidmət edir.

Son erməni işğalı 25 ildir davam edir. Azərbaycanın 20 faiz ərazisi işğal altındadır. Bir milyondan çox insan erməni işğalından əziyyət çəkir. Bu işğalın görünən tərəfidir. İşğalın görünməyən tərəfi isə İşğal altındakı ərazilərdəki Azərbaycanın tarixini məhv edib, ərazidəki mədəni dəyərləri mənimsəyərək, erməni xalqını Cənubi Qafqazda köklü bir xalq kimi dünyaya təbliğ edilməsidir.

Milli.Az

Digər maraqlı xəbərlər Milli.Az-ın Facebook səhifəsində

Məqaləyə dair fotomateriallar:

 

Azernews Newspaper

XƏBƏR LENTİ

Copyright © 2024 Milli.Az

Saytdakı materialların istifadəsi zamanı istinad edilməsi vacibdir. Məlumat
internet səhifələrində istifadə edildikdə hiperlink vasitəsi ilə istinad mütləqdir.