Rusiyanın "Kommersant" nəşrində Moskvada Rusiya, Azərbaycan Prezidentləri və Ermənistanın Baş naziri arasında üçtərəfli görüş haqda məqalə dərc olunub.
Milli.Az məqaləni təqdim edir:
"11 yanvarda Kremldə Rusiya Prezidenti Vladimir Putin, Azərbaycan Prezidenti və Ermənistanın Baş naziri ilə görüşdü. "Kommersant"ın xüsusi müxbiri Andrey Kolesnikov dörd saat davam edən danışıqlar nəticəsində Nikol Paşinyanın danışıqlar başlamazdan əvvəl imzalamayacağı bir Bəyanata diqqət çəkir.
Ermənistan Baş nazirinin danışıqların başlandığı gün səhər Moskvaya uçacağına dair bir əminlik yox idi. Şəxsi istəyi belə həlledici bir arqument deyildi. Ermənistandan, bəzi erməni həvəskarlarının Nikol Paşinyanın göyərtəsində olduğu təyyarənin havaya qalxmasının qarşısını almağa çalışdıqları barədə natamam xəbərlər gəlirdi.
Buna baxmayaraq, səhər təxminən saat 11 radələrində Ermənistanın Baş naziri və Azərbaycan Prezidenti Moskvaya gəldilər.
Ermənistan Baş naziri və Azərbaycan Prezidenti Kremldə görüşərək, Rusiya prezidenti ilə əl-ələ görüşdülər, ancaq bir-birləri ilə yox (bu, həqiqətən, tamamilə aşırı olardı). Vladimir Putinə yaxınlaşan İlham Əliyev bəlkə də, sadəcə, əl sıxılması ilə kifayətlənəcəkdi, görünür, o rusiyalı həmkarının protokol qonaqpərvərliyinin hüdudlarını təsəvvür etmirdi, ancaq Vladimir Putinin ona tərəf uzandığını görəndə, həvəslə cavab verdi və Rusiya prezidentini qucaqladı. Eyni şey bir az sonra ofisə daxil olan Ermənistanın Baş naziri ilə də baş verdi.
Eyni zamanda, Azərbaycan Prezidenti Ermənistanın Baş nazirinin kabinetdə olmadığı kimi davranmadı və səxavətlə ona tərəf başını tərpətdi.
Cavabında Nikol Paşinyan da nümayişkaranə olmasa da, sanki özünə salam verdi.
Oturduqları anda (etibarlı məsafədə və sosial məsafə çətin ki, burada əsas məsələ idi), cənab Paşinyana portfelini gətirdilər və o, Vladimir Putin danışmağa başlamazdan əvvəl, demək olar ki, tələsik şəkildə oradan bəzi sənədləri çıxartmağa başladı. Bəlkə də Paşinyan bilmirdi ki, Rusiya prezidentinin salamlama nitqindən dərhal sonra görüş iştirakçıları qonşu otağa keçəcək, orada artıq hər şey hazır idi və kağızları yenidən portfelə toplamağa ehtiyac yaranacaq.
İlham Əliyevin heç bir kağıza ehtiyacı yox idi: hər zamankı kimi hər şey onun başında idi. Həqiqətən də, Dağlıq Qarabağın fəth edilmiş rayonlarının adlarını xatırlamaq çətin idi? Və məlum səbəblərə görə onun üçün heç bir şey daha əhəmiyyətli ola bilməz.
Onun üçün aparılan danışıqların məqsədi qələbəsini daha əsaslı təmin etmək idi.
Nikol Paşinyanın məqsədi nə idi, yalnız o deyə bilərdi. Səfərdən əvvəl o Ermənistandakı tərəfdarlarına və müxaliflərinə erməni aslanlarını Azərbaycan əsirliyindən qurtarmaq lazım olduğunu söylədi.
Eyni zamanda, bir çoxları bu mübahisəni görüşə haqq qazandırmaq üçün zəif bir cəhd kimi qəbul etdilər; faktiki olaraq, dedilər ki, Nikol Paşinyan, sadəcə, Vladimir Putinin dəvətini rədd edə bilmir.
Vladimir Putin bildirdi ki, həmkarlarını o Moskvaya dəvət edib və daha əvvəl, noyabrda o, məşhur danışıqları təklif edib.
- Biz sizlə daim təmasda idik, birlikdə kompromis axtarırdıq. Xatırladığınız kimi, 9 noyabrda gecə telefon danışıqları da daxil olmaqla sıx səylərimiz nəticəsində sizinlə imzaladığımız üçtərəfli bir bəyanat qəbul edildi. Bu əsas sənəd, bildiyiniz kimi, ilk növbədə, hərbi əməliyyatların tamamilə dayandırılması, bölgəyə rus sülhməramlılarının göndərilməsi və xüsusən də toqquşmalardan zərər çəkmiş mülki əhaliyə normal vəziyyətə qayıtmaq üçün hərtərəfli yardım göstərməklə bağlıdır.
Rusiya prezidenti bu qəti danışıqlarda özünün nəyi rəhbər tutduğunu izah etdi:
"Bu gün üçtərəfli razılaşmaların ardıcıl olaraq həyata keçirildiyini, məmnuniyyətlə, deyə bilərik.
Əminik ki, bu, həm Ermənistan, həm də Azərbaycan xalqının mənafeyi naminə uzun illərdən bəri davam edən münaqişənin ədalətli əsaslarla uzunmüddətli və genişmiqyaslı həlli üçün lazımi ilkin şərtlər yaradır".
Buradakı əsas ifadə "ədalətli əsas" idi. Yəni, öz ədalət ideyalarını rəhbər tuturdu: 30 il əvvəl işğal edilən qaytarılmalı idi.
"Ermənistan və Azərbaycan tərəflərinin istəyi ilə, Dağlıq Qarabağdakı təmas xəttində və Laçın dəhlizi boyunca atəşkəsə əməl olunmasına nəzarət üçün bir Rusiya sülhməramlı kontingenti yerləşdirildi. Atəşkəsin effektiv şəkildə həyata keçirilməsi üçün bir sistem quruldu. Rus sülhməramlılarının məsuliyyət zonasında 23 müşahidə postu var. Dörd əlavə post koridor boyunca hərəkət təhlükəsizliyinə məsuldur. İndi bölgədə vəziyyət sakitdir. Məcburi köçkünlərin və qaçqınların təhlükəsiz qayıtması üçün çox şey edirik. 14 noyabrdan bəri artıq 48 mindən çox insan Qarabağa qayıtdı. Rusiyanın vasitəçiliyi ilə məhbus və ölü cəsədləri mübadiləsi həyata keçirildi".
Sonuncu cümlə daha sonra Rusiya tərəfinin fikrincə mübadilənin başa çatması kimi şərh edilə bilər.
Əslində, hələ də kifayət qədər hərbi əsir var və Nikol Paşinyan təxminən dörd saat davam edəcək danışıqlarda yeni mübadilələrdə israr edəcək.
Rusiya prezidenti dolayısı ilə bu mövqeyi təsdiqlədi:
"Düşünürəm ki, bu gün, ilk növbədə, ötən ilin 9 noyabr tarixli birgə bəyanatında göstərilən əsas həll sahələrində növbəti addımları müəyyənləşdirmək vacib olardı. Rusiya sülhməramlı kontingentinin fəaliyyəti, sərhəd xətlərinin dəqiqləşdirilməsi, humanitar problemlərin həlli və mədəni irs sahələrinin qorunması ilə bağlı məsələləri nəzərdə tuturam".
Yəni, gündəmi təsdiqləyərək hərbi əsirlərin mübadiləsi barədə bir şey demədi.
Dörd saat davam edən qapalı danışıqlardan sonra üç iştirakçı... Mətbuat nümayəndələrinin qarşısına çıxdı yazmaq istədim, amma orada mətbuat yox idi. Yəni mikrofonlara yaxınlaşdılar və bu maraqlı idi. Axı "Kommersant"ın verdiyi məlumata görə, erməni tərəfi danışıqlar başlamazdan əvvəl hər hansı bir açıqlama verməkdən və sənəd imzalamaqdan qəti şəkildə imtina etdi. İndi isə aydınlaşdı ki, sənəd də imzalanacaq.
Bu, Moskvada Nikol Paşinyanın öhdəsindən gəlməyin o qədər də çətin olmadığını göstərirdi.
İndi isə görüş iştirakçıları mikrofonların yanında dayandılar, artıq heç bir məsafə saxlamadılar və yenə də cənab Putin əvvəlcə danışdı (cənab Paşinyan isə öz çıxışına hazırlaşırdı və, görünür, əsəbi olaraq, özünü hər iki tərəfdən ciblərini fəal şəkildə sığallayırdı):
- Əvvəla, həmkarlarıma - həm Azərbaycan Prezidentinə, həm də Ermənistanın Baş nazirinə - bu gün Moskvaya gəlməyi, keçən il 9 noyabr tarixli sülh müqaviləmizin şərtlərinin icrası ilə bağlı məsələləri müzakirə etmək üçün görüşməyi qəbul etdikləri üçün təşəkkür edirəm. Bugünkü görüşü son dərəcə vacib və faydalı hesab edirəm, çünki razılığa gələ bildik və bölgədəki vəziyyətin inkişafına dair ortaq bir bəyanat imzaladıq.
Putin üçün belə bir bəyanatın imzalanacağı da qaranlıq idi.
"İqtisadi əlaqələrin qurulması, infrastruktur layihələrinin inkişaf etdirilməsi üçün konkret addımlar nəzərdə tuturam" dedi. "Bu məqsədlə üç hökumətin - Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya baş nazir müavinlərinin rəhbərlik etdiyi bir işçi qrupu yaradılacaq. Yaxın gələcəkdə işləyən mütəxəssis alt qruplar yaradacaq, nəqliyyat infrastrukturunun və bölgə iqtisadiyyatının inkişafı üçün konkret planlar təqdim edəcəklər.
İlham Əliyevin çıxışı sülh çıxışı idi. Erməni qüruruna qarşı mənalı eyhamları ehtiva edə bilərdi, lakin bunların olmadığını düşünün.
- Bu gün imzalanmış bəyanat bizim niyyətlərimizə dəlalət edir, ona görə ki, hərbi əməliyyatların dayandırılmasının yekunlarına dair bəyanatın bir bəndi nəqliyyat kommunikasiyalarının bərpasına aid idi.
Onun üçün nəqliyyat kommunikasiyası mövzusu bu açıqlamada əsas idi.
Və yalnız bir dəfə İlham Əliyev özünü saxlaya bilmədi:
- Bütün bunlar belə əminlik yaradır ki, Vladimir Vladimiroviçin dediyi kimi, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi keçmişdə qalıb...
Bu sözlərdən sonra Nikol Paşinyan hətta başını geriyə döndərdi və gözlərini aşağı saldı. Bu ideya xoşuna gəlmirdi. O hesab etmirdi ki, hər şey, hətta özü belə keçmişdədir,
Və Ermənistanın Baş naziri danışmağa başlamazdan əvvəl dərindən və ağır bir ah çəkdi.
- ... Təəssüf ki, bu münaqişə hələ həll olunmayıb ... Əlbəttə qalır... m-m... Atəşkəsin təmin edilməsini bacardıq ... - Ermənistan Baş naziri tərəddüd edirdi. - Hələ həll edilməli çox məsələ var. Bu məsələlərdən biri də statusdur ... Dağlıq Qarabağın statusu məsələsi...
İlham Əliyev üçün belə bir sual yoxdur. Və Nikol Paşinyan istəyirdi ki, desin, ölkəsi üçün heç bir şey bitməyib, sadəcə, atəş dayandırılıb, o da bir müddətə.
Ancaq bunlar daxili istifadə üçün, yəni Ermənistan üçün sözlərdi. Əslində isə bu gün onu başqa iştirakçıların istədikləri bütün maddələr üzrə yenidən razı saldılar.
"Və biz əlbəttə ki... Ermənistan danışıqları ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrliyi çərçivəsində, xüsusən də bu mövzuda davam etdirməyə hazırdır" deyən baş nazir əlavə edib: "Təəssüf ki, bu gün hərbi əsirlər məsələsini həll edə bilmədik və bu, ən həssas və ağrılı məsələdir. Çünki bu, humanitar bir məsələdir və bu istiqamətdə çalışmağa davam edəcəyimizə (bu məqamda o, nəhayət, İlham Əliyevə baxdı - K.) razılaşdıq. Xüsusilə, birgə bəyanatımızın səkkizinci bəndinin, təəssüf ki, tam yerinə yetirilmədiyinə inanırıq (bu, əsir və ölənlərin cəsədlərin mübadiləsi maddəsidir - K.). Ümid edirəm ki, ən qısa müddətdə konkret bir qərara gələcəyik. Ancaq deməliyəm ki, bu gün imzaladığımız bəyanat, həqiqətən, çox vacibdir və bu bəyanatdakı razılaşmaların həyata keçirilməsinin, sadəcə, bölgəmizin iqtisadi imicini və görünüşünü dəyişdirə biləcəyini gizlətməyəcəyəm (qonaqların hər biri "bölgəmiz" deyirdi, amma yenə də, göründüyü kimi, Dağlıq Qarabağ nəzərdə tutulmurdu - K.) və iqtisadi yeniliklər daha etibarlı təhlükəsizlik zəmanətlərinə də səbəb ola bilər və əlbəttə ki, bu istiqamətdə konstruktiv işləməyə hazırıq, amma dediyim kimi, bir görüş ərzində bütün məsələləri həll etmək mümkün deyil. Ümid edirəm ki, irəliləməyə davam edəcəyik, bir daha vurğulamaq istəyirəm ki, hazırda əsas məsələ humanitar məsələlər və əsirlərin dəyişdirilməsidir, 9 və ya 10 noyabr tarixli (Moskva və Erməni-Azərbaycan vaxtı bu vəziyyətdə bir gün fərqlənir. - K.) birgə bəyanatımızın 8-ci bəndidir.
Bunu söyləyərək həmvətənlərinin gözündə və öz gözlərində hərbi əsirlərin uğrunda vuruşan Nikol Paşinyan hava limanına getdi, İlham Əliyev isə Kremldə qaldı.
Və Vladimir Putinlə təkbətək görüşdü (bu, Kommersant-ın verdiyi məlumata görə əvvəlcədən razılaşdırılmışdı). Tələsəcək yeri yox idi.
İlham Əliyev imzalanmış bəyanatın təfərrüatlarından danışdı:
- Bu Bəyanat bizim regionda tamamilə yeni vəziyyət yaranmasına - nəqliyyat kommunikasiyalarının bərpasına yönəlib. Bizim üçün bu, böyük əhəmiyyət kəsb edir, çünki beləliklə, 30 ildən artıq müddətdən sonra Azərbaycan Ermənistan ərazisindən keçən nəqliyyat kommunikasiyaları vasitəsilə Azərbaycan Respublikasının Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə əlaqə imkanına, Ermənistan da Azərbaycan ərazisindən keçməklə Rusiyaya, İrana dəmir yolu çıxışı imkanına malik olacaq. Biz, həmçinin Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisindən keçməklə Türkiyə bazarına çıxış əldə edəcəyik, Türkiyənin və Rusiyanın dəmir yolu arteriyaları birləşəcək. Yəni, bu Bəyanat çox böyük perspektivlər açır!
Yəni o və Vladimir Putin bu açıqlama ilə əvvəlki 9-10 noyabr tarixlərində imzalanan Sazişin möhkəmləndirdiklərini hesab edirlər.
Ondan sonra müharibədən söhbət gedə bilməz, müharibə olmayacaq. 30 il əvvəl mövcud olan nəqliyyat arteriyalarının blokadadan çıxarılması və yenilərinin tikilməsindən faydalanmaq lazımdır.
"Ermənistan ilə Azərbaycan arasındakı vəziyyət uzun illər boyu yaranıb və nəticə etibarilə həll edilib. Mən əminəm ki, erməni tərəfi 9 noyabr tarixli Bəyanatı təftiş etmək üçün heç bir cəhd göstərməyəcək, hər iki xalq gələcək barədə və barışıq haqqında fikirləşmək üçün özündə iradə və müdriklik tapacaq", - İlham Əliyev dedi.
Aslan Məmmədov
Milli.Az