Tikanlıqda "bitən" qadın: göy-göyərti var-dövlət gətirərmiş...

17 Mart 2011 10:12
"Bizan" - zərif qadın barmaqlarının amansız qənimi

Həyat özünün zəncirvari prinsiplərilə nə qədər al-əlvanlıq, gözəllik yaratsa da, bətnində hər an öz məqamını gözləyən bir "vəhşini" də bəsləyir. Çox vaxt onunla qarşılaşan insan övladı bunu taleyinin ona bəxş etdiyi ağrılı, dərdli tərəfi kimi qəbul edir. Ümid edir ki, gözəl günlər üçün apardığı çarpışmada nə vaxtsa ədalət qalib gələcək. Bu proseslərdə daha çox qadınların əziyyət çəkməsi də təsadüfi deyil. Çünki cəmiyyətdə qadınlara münasibət hər zaman ağılla ölçülmür. Məsələn, hansısa varlı-hallı, tanınan, yaxud sadəcə bahalı geyinən elə zərif məxluqlar var ki, tərbiyəli ailənin qurulmasına çalışmır, amma cəmiyyət onu hörmətlə qarşılayır. Elə qadınlar da var ki, fəhləlik edir, yaxud, göy-göyərti satır, amma evində keyfiyyətli insan böyüdür. Amma nədənsə, cəmiyyət belələrinə hörmətlə yanaşmaqda xəsislik edir. Görünür, bu paradoksial yanaşmanın fəlsəfəsini də bəşəri zamanla ölçməyə ehtiyac var.

Peşəsindən asılı olmayaraq çörək pulu qazanmaq üçün min-bir əziyyət içində çabalayan qadının - ananın dəyərini anlamaq üçün nə vaxtsa bütöv cəmiyyətin kamilləşəcəyini gözləmək də sadəlövhlük olar. Gəlin, başqa cəhd edək. Cəmiyyətin ən sadə zümrəsinin, göy satan bir qadının həyata baxışlarını öyrənib, bəlkə də həmin insanlara qarşı ictimai baxışların aydınlaşacağına ümid edək.

Ərim yoxdursa, yaşamamalıyam?!

Milli.Az xəbər portalının qəhrəmanı, 27 yaşlı bir qız övladı olan ərsiz qadındır. Demək olar ki, hər gün göy-göyərti dolu həsir səbətilə qapıları döyüb "göy var, almırsan?" deyir. Adı Sonadır. Onunla söhbət etmək istəyim qışın bu soyuq günlərindən birində yol qırağında kol-kos, tikan içərisindən nə isə yığdığını görəndən sonra yarandı. Kənardan müşahidə apardım və sonradan məlum oldu ki, "bu tikanı yığıb neyləyəcəksən" sualını ona təkcə mən verməmişəm. Hətta yoldan ötən sürücülər belə maşınlarını saxlayıb ondan tikanların arasında nə axtardığını soruşublar. Siz qalın göy dəstəsinə bağlanmış ipə bənzər otu görmüsünüzmü? Bax, qadının yığdığı həmin o bitkidir. Onunla göy dəstəsini bağlayırlar. Qadın həmin tikanlı bitkiləri yığıb, başını kəsir və dəstə bağlayaraq göy satan alverçilərinə təhvil verir. Deyir ki, bu iş ustalıq tələb edir, həm də yaman çətindir. Ən çətini bitkini kəsməkdir. Çünki o bitki iynə ucu kimi adamın əlinə batır və elə bil ki, ilan sancır. Qadın deyir ki, tikan batan yerə elə bil zəhər tökülür, neçə gün yeri göynəyir, şişir, qızarmış vəziyyətdə olur. Bakılılar ona "bizan" deyirlər. O, formaca kola bənzəyir, nazik uzun saplaqlı, ucunda qotazlı çiçəkləri, arasında da tikanı var.

Hər 100 adamdan 3-4 nəfər təmizi qalıb...

Sonanın kimlərinsə hiyləgər, kimlərinsə kinayəli baxışlarından yayınmaq, qorunmaq, qadınlığına, ailəsinə söz gəlməməsi üçün nəyə qatlandığını siz də biləcəksiniz.

- Sona, çox qapılar döyürsən, daha çox qarşılaşdığın nədir?

- Camaat elə pis olub ki... bəlkə də əvvəldən belə idilər, deyə bilmərəm. Daha çox bir-birinin arxasınca danışırlar, biri artıq qazanc edəndə, o birisi başlayır onun pulunu sayıb, qeybətini qırmağa. İnsanlar danışıqlarını itiriblər. Bir dəfə bazara göy aparanda, avtobus sürcüsü, məndən soruşur ki, sənin ərin yoxdur, sən niyə belə əziyyət çəkirsən? Adam bilmir beləsinə nə desin, amma cavabını da verirəm, dedim ki, səni nə maraqlandırır ki, mənim ərim var, yoxdur. Qadınlar da, kişilər də adama elə ağılsız sözlər deyirlər ki, adam bilmir nə cavab versin. Bir dəfə də bir qadın, həmişə məndən göy alır, üzümə deyir ki, bəxtəvərsən, sənə nə var ey, ərin yoxdur, "svabodnısan", hara ürəyin istəyir gedirsən. Mən də dedim, nə olar sən də ərindən boşan ol "svabodnı". Eləsi var, geyinib-kecinir, sənnən danışanda deyir, "burda mənəm, Bağdadda kor xəlifə". Eləsi də var ki, qeyrətdən, namusdan danışır, amma əslində bunların heç biri onda yoxdur. Elə bil adamların həm cibləri yox, ağılları yoxsullaşıb. Bəxtiyarın bir şeiri var ey, deyir: insanlıq ölübdür, insanlar qalıb. İndi insanlıq ölüb. Elə bilirəm, 100 adamdan 3-4 nəfər təmizi qalıb. Hərəkətini bilməyənlər çoxdur. Çoxları deyir ki, əri yoxdur alver edir, adama başqa cür baxırlar. Guya mənim ərim yoxdursa, yaşamamalıyam. Eləsi var geyinib-kecinir, yeri gələndə heç kəsi bəyənmir, amma göyərtini məndən nisyə almaq istəyir. Deyəndə sərf eləmir, deyirlər nə vecinə, qazanırsan. İnsanlar var ki, özünü yekə tutur, insanlar da var ki, əziyyətimizə qiymət verir. Deyirlər, halal olsun sənə, zülümlə, halal zəhmətlə çörək qazanırsan. Eləsi də var ki, deyir, buna bax ey, gör nə cür əziyyət çəkir, ondansa gedib evdə oturmur. Bəzi adamlar da ağızlarının sözünü bilməsələr də, namus barədə yaxşıdılar. Ona görə də deyirəm ki, mərdi qova-qova namərd edirlər.

- Namərdlik etmisən?

- Namərdlik etməmişəm. Amma onların pis hərəkətlərini görəndə nə yaxşılıq etmək istəyirəm, nə də pislik. Hamısını özləri edir. (Sona sanki, belə qəddarlaşmasına görə də insanlardan inciyir). Biri var ki, yıxılanı durquzmaq üçün ürəyin yoxdur, biri də var ki, yıxılanı qaldırmaq istəyirsən, amma özünü məcbur edirsən ki, bunu etməyəsən. Ürəyin ağrıyır amma etmirsən, ürəyin daşlaşır. İndi kimsə mənə deyirsə ki, sən yaxşısan, inanmıram. Çünki bilirəm ki, üzümə yaxşı deyib, arxamca yüz söz danışır. İnsanlara qarşı istər-istəməz nifrət yaranır. Amma yaxşı insan görəndə sevinirsən. Deyirsən nə yaxşı ki, belə insanlar var.


"Allaha gülürlər ki, onun mənim kimi bəndəsi var"


- Səncə qadın üçün "pis yol" niyə yaranır?

- Məsələn, mən bu paltarı qəbul edib geyinirəm. Görürsən, hava yağışlıdır, amma mən "tapışka"da çölə çıxmışam. Amma bunu qəbul etməyənlər də var. Onlar tamahları ucbatından pis yola düşürlər. Dünənə qədər sapaşkim yox idi, tufliylə gedib-gəlirdim. Qoy lağa qoysunlar, qəbul edirəm, qoy gülsünlər, Allaha gülürlər, mənə gülmürlər ki. Allaha gülürlər ki, onun mənim kimi bəndəsi var. Gülsünlər, amma sabahısı günü mənim barəmdə deməsinlər ki, tamahı ucbatından getdi "pis yola" düşdü. Elə insanlar tanıyıram ki, imkansızlıqdan o yola düşür, eləsi var tamahkarlığından. Eləsi də var ki, əri içki düşkünüdür, nə içkidən əl çəkir, nə də arvadından, o qadın da belə edir.

- Başqa bir iş tapıb işləməyi düşünmüsən?

- Mənə iki-üç qəpik verən hansısa müdirin qarşısında minnət götürmək istəmirəm. İndi özüm özümə ağayam da, nökərəm də. Küçəyə çıxanda heç kəs deyə bilməz ki, mən bizan (tikanlı bitki) kəsirəm. Kimsənin əlinin altında işləyib günümə 2 manat almaqdansa, bu yaxşıdır. Bu 1-2 manat, lap beş manat nə puldur ki, ay bacım, ona heç yarım kilo ət də düşmür. Bunun kartofu var, soğanı var, yağı, şəkəri-qəndi var. O pula mən hansını alım ki, uşağımı saxlayım? Allah alanların canını sağ eləsin, göyümü satıb, ailəmi dolandırıram.

- Bir şey qazana bilirsən? Məsələn, gündəlik qazancın nə qədər olur?

- Allaha şükür, yaxşıdı. Mənim atam da öz zəhmətilə yaşayan adam olub, heç vaxt da əlinin altında kimisə işlətməyib. Mən də öz əlimin zəhmətilə qazanıram. Göy-göyərti satıram, zeytun bağlayıram. Allaha şükür, 3 kiloqram zeytun verib 2 manat yarım pulumu aldım. Düzdür, əziyyətdir, gedib o çöllərdə bizan tikanını yığıb alverçiyə verirəm, nağdı pulumu alıram. Əziyyət çəkirəm, amma 15 dəqiqəyə 6 manat alıram. Yoxsa gedib, kiminsə əlinin altında neçə saatımı hədər edim, axırda da heç nə.

- Bizanı necə yığırsan?

- Bizan yağış yağanda quruyur, günəş vuranda yumşalır, çox nəm olanda da qırılır. Ona görə də onu kəsəndə seçirik. Qışda yığıb gətirib peçin yanına tökürük ki, bir növ quluncu çıxsın (gülür). Baxanda bu, kiminsə yanında işləməkdən 100 dəfə yaxşıdır. Allaha şükür, hər dəfə də qazancımız olur.

- Onu özünüz əkmədiyinizə görə də sərfəli olar yəqin ki.

- Yox, istər-istəməz əziyyət çəkirsən. Onu kəsən zaman, elə tikanın əlinə dəyməsi bəsdir. Yeri üç gün qızarıb şişir. Onu yığmaq, dəstələmək, başını kəsmək, sarısını artlamaq, hamısı işdir. Onu sən deyən kimi necə gəldi yığıb, bir ucdan da bağlasan nə vardı ki...

- Sizi bizanlıqda görənlər nə deyirlər?

- Hə, çoxları maraqlanır. Bizan kəsməyi irəvanlı bir qadın mənə öyrətdi. Bəlkə də bu işə başlayandan hamı soruşur ki, tikanı neyirsiniz. Bir dəfə yolu keçən zaman bir ot aparan böyük maşının sürücüsü maşını saxlayıb soruşdu ki, ay bacı, bunu neynəyirsiniz? Elələri də var, fikirləşirlər ki, yaman qazanırıq. Mən də deyirəm ki, fərəsətiniz varsa siz də qazanın. Özləri bacarmayanlar bacaranlara pis baxırlar. Üzümüzə deyiblər ki, ağdamlılar heç vaxt sınmır, qürurlarını yerə vermirlər. Elələri də var ki, adama bəxtəvərlik oxuyur. Hərə öz düşüncə tərzinə görə danışır.

- Bizanı neçəyə satırsan?

- Bizim öz müştərilərimz var, 4-5 nəfərdir. Bir dəstəsini 70 qəpikdən veririk. Eləsi var ki, 50 ədəd, eləsi var 70 ədəd alır.

- 1 manatdan verin də...

- Yox, sərf eləməz. İnsaf da dinin yarısıdır. Mən ona 1 manatdan versəm, satana nə qalar?! Məsələn, dünən 50-60 qom apardılar, bu gün getmədilər, sabah yenə də aparacaqlar. Bizanı başqa yerlərdən də gətirirlər. Elə adam var ki, bazara göy gətirir, bizanı da yığıb yanına qoyur. Hər şeydən pul çıxarmaq lazımdır. Kiməsə möhtac olmaqdansa, iki əlinə möhtac olmaq daha yaxşıdır. Dünən kimsə deyir ki, maşallah qazanırsan, dedim ki, yox, bu, məni qane etmir. Yəni, istədiyim kimi yaşaya bilmirəm. Amma rayon yerində olsaq, iki heyvan saxlasam, toyuq-cücə saxlasam, ürəyim istəyən kimi yaşayaram.

- Fikirləşirsən ki, nə vaxtsa, varlana bilərsən?

- Hə, varlana bilərəm. Çünki, biz əziyyətlə olsa da, pul qazana bilirik. Mən əziyyətlə yeri qazıram, belim ağrıya-ağrıya düzəldib göy səpirəm ki, sabahısı günü gedib kimdənsə pul istəməyim. Lazım olanda gedib yığıram. Eləsi var ki, üzünə pamada-pudra çəkir, deyir, nə vecimə, evdən çölə çıxmıram. Amma məndən göy alanda, deyir nisyə ver.

- Göysatanlar arasında münasibətlər necədir?

- Əlbəttə ki, hamısı eyni fikirləşmir. Çoxları elə bu işlə məşğuldur. Amma mən düşünürəm ki, bu cür alver etməkdənsə, özümün torpağım olar və mən göyü əkərəm, alverçi gəlib həyətimdən yığıb aparar. Bu, daha sərfəli olar. Göysatanların da içərisində elələri var ki, danışıqlarını, hərəkətlərini bilmirlər, elələri də var ki, neçə illərdir göy satır, amma çox mərifətlidir.


"Valideyn uşaqları ilə birgə tərbiyəsiz seriala baxırsa, uşaq da həmin mühitə alışacaq"


- Heç televizora baxanda ürəyindən keçibmi ki, kaş sən də o müğənnilər kimi olaydın, göy satmağın daşını ataydın?

- Belə söz var: "ac ol, kişi ol, qeyrətsiz olma". Pis yollarla vara-dövlətə çatmaqdansa, bir parça çörək yeyərəm, o daha yaxşıdır. Guya elə müğənnilərin hörməti çoxdur? Onları elə öz səviyyələrində olan insanlar çox istəyir, bir də yeniyetmələr, uşaqlar. Çünki hələ başa düşmürlər. Hansı ağsaqqal onlara qulaq asır? Amma Qədir Rüstəmov, Arif Babayev, Sara Qədimovaya qulaq asırlar. Bu da ailənin tərbiyəsindən asılıdır. İndi 6 yaşlı qızım televizorda Röya kimi müğənniləri görəndə, deyir, mama dəlilər başladı, keçir başqa kanala. Çünki o, evdə başqa tərbiyəni görüb. Amma uşaq "fereçitanı" oxuyanlara qulaq asır. Əgər kimsə yarıçılpaq müğənnilərə baxırsa, deməli, valideynləri onlar üçün bu şəraiti yaradıb. Valideyn ki, uşaqlarını yanına çəkib hansısa tərbiyəsiz seriala baxırsa, uşaq da həmin mühitə alışacaq. Deyir, yəqin yaxşıdır ki, anam da baxır. Ata-ana özünə müəyyən qadağalar qoysa, uşaq da o tərbiyəni götürər. Bizim vaxtımızda Zeynəb Xanlarovaya baxardıq, başqa şeyə qoymazdılar...

... Bu da göysatan Sonanın həyat aləmi. Onunla bu mövzu ətrafında daha geniş danışmaq olardı. İnanıram ki, Qarabağdan didərgin düşən bu qadının erməni vandallarının əməlləri ilə bağlı xüsusi fikirləri, təklifləri vardı. O, lazım gələrsə, döyüşməyə də hazırdı.
Şəkillərini çəkməyimizi isə istəmədi. Deyir, işimdən utanmıram, amma camaat məni niyə belə görsün axı? Bəlkə də toplum hələ o səviyyəyə çatmayıb ki, sonalar öz şəkillərinin yayılmasının, insanlara tanıdılmasının yaradacağı reaksiyaya ehtiyatla, qorxaraq yanaşmasınlar... Ola bilər... 
Amma ehtimalsız-filansız, bircə reallıq var, o qadın çörəyini tikanlıqdan çıxarır, amma buna heyfislənmir, qadın qürurunu hər şeydən yüksəkdə tutur, o, şikayətlənmir, əksinə nikbindir və inanır ki, çəkdiyi əziyyət öz bəhrəsini verəcək.

Tahirə Qafarlı
Milli.Az