Qadınlar və kişilər üz-üzə: Etika kişiləri unudub?

21 Dekabr 2013 16:28
Əməl etməyən kişilər, narazı qalan qadınlar
Etik qaydalar insanlar tərəfindən bir-birinə edilməsi lazım olan hərəkətlərdir. Məhz bu qaydalarla insanlar bir-birinə qarşı daha nəzakətli olur, münasibətlər daha yaxşı formalaşır. Etik qaydalardan bixəbər olanlar isə birmənalı şəkildə "kobud" insan olaraq qiymətləndirilir.

Ümumiyyətlə, etik qaydaların bir qismi insanlar tərəfindən daimi olaraq yerinə yetirilir və vərdiş halını aldığı üçün etik qayda olaraq qəbul edilmir. Bir qisim qaydalar isə məhz nəzakət xatirinə edilir, edilmək üçün səy göstərilir, əksər vaxtlarda isə unudulur. Bütün hallarda nəzakət qaydaları və etik davranışlar bütün ölkələr üçün eynidir və bu qaydalara əməl edənlar ətrafdakı insanlar tərəfindən də xoş qarşılanır.

İnsanlar arasında apardığımız soğunun nəticəsi onu göstərir ki, hazırda etik qaydalar arasında ən məşhuru avtobusda xanımlara və yaşlılara yer vermək, avtobusa minərkən qadınlara yol vermək və s-dir. Digər etik qaydalardan isə istifadə edilmir və ya qayda kimi qəbul edilmir. Bakı sakini Cəlal Qurbansoy hesab edir ki, etik qaydaları öyrənmək lazım deyil. İnsan daxilən özünü necə hiss edirsə, ətrafındakı insanlara qarşı da elə davranmalıdır:

"Etik qaydalar sırasına xanımlara yer vermək daxildirsə, əyləşən xanımın da təşəkkür etməsi daxil edilməlidir. Etik qaydalara görə, kişi xanımı gözlətməməlidirsə, qaydanın qarşılığı da qadın gecikməməlidir. Ümumiyyətlə, bu qaydaların əksəriyyəti ilə razı deyiləm. Çünki qaydaların 90%-i kişiləri nəzərə almır. Arada mənə elə gəlir ki, bu qaydaları elə qadınlar özləri yaradıb".

Ülkər Əkbərova isə etik qaydaların vacibliyini və azərbaycanlılar üçün xüsusən önəmli olduğunu bildirir. Cəmiyyətdə aqressiyanın səbəbi də elə etik qaydaların azlığıdır: "Çox vaxt yolda görürəm ki, qadınla kişi yan-yana gedir, qadının bir çiynində öz çantası, digər çiynində uşaq çantası, qucağında körpəsi, kişi isə əlləri cibində gedir. Yaxud, qadın çox çətinliklə avtobusa minir, arxadan yoldaşı "tez elə" deyib onu tələsdirir. Belə adamlar hansı etikadan danışa bilər? Mən hələ dayanacaqlarda avtobusa minmək üstündə dava-qırğından danışmıram. Kişilər minib gedir, qadınlar qaranlıqda qalır dayanacaqlarda. Siqaret çəkmək isə lap dəhşətlidir. Qapalı məkanlarda siqaret çəkməkləri bir yana, üstəlik, "bəyənməyən çıxa bilər" deməkləri də mədəniyyətsizlikdir. Məncə, bizdə etik qaydalara riayət yox dərəcəsindədir. Hər kəs öz rahatlığını düşündüyü üçün qaydaların işlək hala gəlməsi çətin məsələdir".

Etiket normaları cəmiyyətdə insanların düzgün davranış qaydaları deməkdir. Görüşən zaman tərəflər bir-birinə əl verirsə, onda birinci xanım əlini uzatmalıdır, kişi xanımın əlini sıxmalı deyil, nə də çox boşda tutmalı deyil. Əgər bəy və xanım taksi ilə harasa gedirlərsə, onda bəy maşına yaxınlaşaraq sağ arxa qapını açır. Birinci xanım əyləşir, bəy xanımın yanında oturur. Əgər qapı özünə tərəf açılırsa və özü örtüləndirsə, onda bəy birinci qapını açaraq saxlayır ki, xanım içəri keçsin, sonra özü keçir. Əgər qapı içəri açılırsa və özü örtüləndirsə, onda bəy birinci daxil olub içəri tərəfdən qapını saxlayır ki, xanım içəri keçsin. İstənilən halda qadınların və uşaqların olduğu məkanda siqaret çəkmək, yüksək səslə danışmaq, etik normalara uyğun olmayan kəlimələrdən istifadə etmək düzgün deyil. Etik qaydaların siyahısı uzundur. Lakin bu qaydalar elə yazılanlarla kifayətlənmir.

Psixoloq Emil Behrudinin sözlərinə görə, xanımlara yer vermək, onlarla nəzakətli davranmaqla etik qaydalara əməl etmiş olmuruq. Bir sıra hərəkətlər var ki, məhz həmin hərəkətlərin edilməməsi də etik davranışlar çərçivəsində olmalıdır. Bura qadınlara qarşı mehriban olmaq, onlara əl qaldırmamaq, insanlar arasında ayrıseçkilik salmamaq, rüşvət almamaq və verməmək, işgəncə tətbiq etməmək, unutqan olmamaq, eqoizmdən uzaq durmaq daxildir:

"Kişinin qadına və ya qadının kişiyə fiziki, yaxud psixoloji zərbə vurması, basqı altında saxlaması etik normalara aid deyil. Əgər kişi evdə xanımını incidib, avtobusda ona yer verəcək, qapını ona açacaqsa, o adama etik davranış sahibi demək düzgündürmü? Etik davranışların təməlini insan düşüncəsi qoyur. Hər nə qədər ətrafdakı insanlara qarşı nəzakətli, hissiyyatlı olunursa, davranışlar da özlüyündən formalaşır. Yoxsa bunu göstəriş xatirinə etmək və bir müddət sonra əvvəlki davranışlara qayıtmaq insanı gülünc vəziyyətə sala bilər. Mən deməzdim ki, Azərbaycanda etik qaydalara əməl edilmir, yaxud digər ölkələrlə müqayisədə etik davranış baxımından geriyik. Bunu avtobus davranışları, qadın-kişi münasibətləri ilə də məhdudlaşdırmaq olmaz. Örnək olmaq lazımdır. İnsanlara kobudcasına hər hansı bir davranışı tənqid etmək yerinə etik davranışı edərək ona örnək olmaq ən yaxşı üsuldur".

Bir sözlə, etik davranışlar ailədən və valideyndən övladına aşılanan, eyni zamanda insanın da ətrafdakı insanlardan təsirlənərək yerinə yetirdiyi müsbət davranışlardır. Uşaqlara isə kiçik yaşlarından etik qaydaları aşılamaq lazımdır ki, böyüdükcə onlar vərdiş etdikləri üçün bu qaydalardan istifadə etsinlər, məcbur olduqları üçün deyil.

Ekspress.az