Suriyada kürd məsələsi niyə beynəlxalq hərbi, diplomatik və institusional müdaxilənin on ildən artıq davam etməsinə baxmayaraq yenidən strateji dalana dirənib və suveren dövlət konsepsiyası, proksi-aktorlar və xarici təhlükəsizlik zəmanətçiləri arasındakı sistemli ziddiyyətlər mövcud formatda inteqrasiyanı niyə mümkünsüz edir?
Milli.Az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:
Bu sual çoxdan Dəməşqlə kürd silahlı birləşmələri arasındakı lokal qarşıdurma çərçivəsindən çıxıb. Söhbət Yaxın Şərqdə postmünaqişə idarəçiliyinin öz memarlığının böhranından gedir. Burada məhdud suverenlik, xarici hərbi mövcudluq və qeyri-dövlət silahlı aktorlarının legitimləşdirilməsi kombinasiyası getdikcə dayanıqlığını itirir.
Suriya nümunəsi nadir hallardan biridir ki, eyni vaxtda üç fərqli məntiq toqquşur: mərkəzləşdirilmiş dövlətin bərpası məntiqi, Türkiyənin regional təhlükəsizlik məntiqi və rəsmi olaraq müttəfiq sayılan, amma faktiki olaraq struktur baxımından muxtar və siyasi baxımdan sabitləşmə məqsədlərinə uyğun olmayan qeyri-dövlət hərbi subyekti üzərində məhdud Amerika protektoratı məntiqi.
Türkiyə nümayəndə heyətinin Dəməşqə səfəri kontekstində: diplomatiya təzyiq aləti kimi
22 dekabr tarixində Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidanın, müdafiə naziri Yaşar Gülərin və Milli Kəşfiyyat Təşkilatının direktoru İbrahim Kalının Dəməşqə səfəri açıq şəkildə institusional və sektor xarakteri daşıyırdı. Bu nə normallaşma jesti idi, nə də regional yaxınlaşmanın simvolik aktı. Bu, Ankaranın və Dəməşqin Suriyanın şimalında kürd silahlı birləşmələrinin kvazi-dövlət hərbi strukturunun sökülməsi məsələsində mövqelərini uzlaşdırmaq cəhdi idi.
Hakan Fidanın Suriya xarici işlər naziri Əsəd Şeybani ilə birgə mətbuat konfransında verdiyi açıqlamalar məzmun baxımından son dərəcə aydın, ton baxımından isə soyuq idi. Türkiyə əslində açıq şəkildə kürd tərəfinin real inteqrasiyaya siyasi iradə göstərmədiyini qeyd etdi. "Yolun mühüm hissəsini keçməyə hazır olmamaq" kimi diplomatik yumşaq ifadə mahiyyət etibarilə mövcud dialoq formatının iflasının etirafı idi.
Türkiyə mövqeyinin əsas elementlərindən biri kürd strukturlarının müəyyən fəaliyyətlərinin İsraillə koordinasiyada aparılması ilə bağlı ittiham oldu. Bu iddiaların açıq sübut bazasından asılı olmayaraq, onların səsləndirilməsi strateji məna daşıyır. Ankara bununla kürd məsələsini daxili Suriya tənzimləməsi müstəvisindən çıxarıb regional təhlükəsizlik və çoxtərəfli qarşıdurma kontekstinə keçirir. Bu isə istənilən muxtar qurumun legitimliyini avtomatik olaraq sual altına salır.
Dəməşqin mövqeyi: federallaşma olmadan suverenliyin bərpası
Əsəd Şeybaninin çıxışı göstərdi ki, kürd məsələsində Suriya mövqeyi, Ankara ilə digər sahələrdə mövcud ziddiyyətlərə baxmayaraq, böyük ölçüdə Türkiyə mövqeyi ilə üst-üstə düşür.
Suriya rəhbərliyi fundamental prinsipdən çıxış edir: inteqrasiya yalnız vahid hərbi və inzibati idarəetmə vertikalına malik unitar dövlət çərçivəsində mümkündür. Komanda müstəqilliyinin, əraziyə ayrıca nəzarətin və xüsusi siyasi statusun qorunduğu istənilən model Dəməşqdə dövlətin institusionallaşmış parçalanması kimi qiymətləndirilir.
Cəzirə regionunda dövlət mövcudluğunun gücləndirilməsi ilə bağlı bəyanat sosial-iqtisadi deyil, daha çox simvolik-siyasi xarakter daşıyır. Burada məqsəd suverenliyin nümayişi, fiskal və güc nəzarətinin bərpası, eləcə də kürd elitlərinə açıq mesajdır: güc mövqeyindən ticarət üçün pəncərə bağlanır.
Diqqətçəkən məqam odur ki, Suriya tərəfi Müdafiə Nazirliyinin inteqrasiya ilə bağlı təklifinə cavab aldığını təsdiqləsə də, onun detallarını açıqlamaqdan yayınır. Bu isə mövqelər arasındakı dərin uçurumu və Dəməşqin faktiki muxtariyyəti legitimləşdirən danışıqlar prosesini rəsmiləşdirmək istəmədiyini göstərir.
İnteqrasiya illüziyası: "üç diviziya" modeli niyə əvvəldən iflasa məhkum idi
Kürd qüvvələrinin guya Suriya ordusunun tərkibində üç diviziya şəklində fəaliyyət göstərəcəyi barədə yayılan məlumatlar başlanğıcdan daxili ziddiyyət daşıyırdı. Formal olaraq inteqrasiyadan söhbət gedirdi, əslində isə mövcud silahlı birləşmələrin kadr heyəti, komandanlığı və ərazi nəzarəti saxlanılmaqla sadəcə rebrendinq təklif olunurdu.
Türkiyə üçün bu format bir neçə səbəbə görə qəbuledilməz idi. Birincisi, sərhəddə terror təşkilatı kimi tanınan Kürdüstan Fəhlə Partiyası ilə əlaqəli təşkilatlanmış hərbi struktur problemini həll etmirdi. İkincisi, silahlı muxtariyyətin institusional tanınması presedenti yaradırdı ki, bu da Ankaranın son illərdəki təhlükəsizlik siyasətinin bütün məntiqinə ziddir.
Dəməşq üçün isə bu model strateji məğlubiyyət demək olardı. On ildən artıq ərazi bütövlüyü uğrunda müharibə aparmış dövlət xarici təzyiq altında, xüsusilə hərbi sahədə federallaşmaya gedə bilməz. Muxtar diviziyaların tanınması hüquqi baza və ictimai konsensus olmadan faktiki konstitusiya dəyişiklikləri anlamına gələrdi.
Hələbdən hərbi siqnal: taktiki toqquşmalar strateji xəbərdarlıq kimi
Türkiyə nümayəndə heyətinin səfəri günü Hələbdə iki nəfərin ölümü ilə nəticələnən toqquşmaları təsadüfi insident kimi qiymətləndirmək olmaz. Suriyada xarici və daxili aktorların sıx cəmləşdiyi şəraitdə hətta lokal silahlı epizodlar da siqnal xarakteri daşıyır.
Atəşkəsin ABŞ vasitəçiliyi ilə əldə olunması əsas problemi bir daha qabardır: Suriyada kürd məsələsi çoxdan Dəməşq ilə yerli qüvvələr arasındakı ikitərəfli formatdan çıxıb. İstənilən eskalasiya avtomatik olaraq xarici zəmanətçini prosesə cəlb edir və bu da suveren həlli struktur baxımından mümkünsüz edir.
Ankara üçün bu, sərhədləri yaxınlığında daimi qeyri-sabitlik ocağının qalması deməkdir. Dəməşq üçün öz ərazisində güc və inzibati alətlərdən istifadənin məhdudlaşdırılması anlamına gəlir. ABŞ üçün isə Suriyanın ərazi bütövlüyünə dəstək bəyanatları ilə silahlı qeyri-dövlət aktoruna faktiki himayədarlıq arasında incə balans saxlamaq zərurəti yaradır.
Amerika faktoru: proksi-sabilləşdirmə - uzunmüddətli qeyri-sabitliyin mənbəyi kimi
Şimali Suriyaya davam edən silah tədarükü, o cümlədən Haseke vilayətindəki Xarəb əl-Cir aviabazasına raketlərlə və ağır silahlarla dolu hərbi-nəqliyyat təyyarələrinin göndərilməsi, Vaşinqtonun ritorikası ilə real siyasəti arasındakı əsas ziddiyyəti bir daha üzə çıxarır.
Rəsmi izahda ABŞ öz hərbi iştirakını İŞİD-lə mübarizə və bazalarının müdafiəsi zərurəti ilə əsaslandırır. Amma silahların bir hissəsinin Ankaranın və Dəməşqin terrorçu strukturlarla əlaqəli saydığı kürd birləşmələrinə ötürülməsi, postmüharibə sabitləşmə konsepsiyasını kökündən sarsıdır.
Beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsi baxımından bu, klassik "proksi-modelin uğursuzluğu" nümunəsidir. Dövlət olmayan müttəfiq, hərbi resurs, institusional dəstək və beynəlxalq legitimlik qazandıqdan sonra artıq patronun maraqları ilə deyil, özünün sağ qalmaq və avtonomiyasını genişləndirmək məntiqi ilə hərəkət etməyə başlayır.
Suriyadakı vəziyyət bu modeli bütün çılpaqlığı ilə göstərir. Kürd strukturları yalnız o halda inteqrasiyaya razıdırlar ki, öz komanda zəncirlərini saxlasınlar, Suriya hökumət qüvvələrinin nəzarət etdikləri ərazilərə girişinə imkan verilməsin və Kobani paytaxt olmaqla de-fakto avtonomiya tanınsın. Bu tələblər nə Suriya suverenliyi, nə də Türkiyənin təhlükəsizlik maraqları ilə uzlaşır.
Kürd məsələsi Suriyada danışıqların yoxluğundan deyil, əsas aktorların maraqlarının struktur uyğunsuzluğundan çıxılmaz vəziyyətə düşüb. Türkiyə sərhədləri boyunca hər hansı kürd silahlı qurumunun mövcudluğunu milli təhlükəsizlik riski kimi görür. Dəməşq ölkə suverenliyini tam bərpa etmək niyyətindədir. ABŞ isə minimum itki ilə hərbi varlığını qorumağa çalışır. Kürd qüvvələri isə xarici təminatlarla avtonom statusun hüquqi təsdiqinə yönəlib.
Belə bir şəraitdə inteqrasiya anlayışının mövcud formada reallaşması mümkün deyil.
Türkiyənin strateji dilemması: təmkin və eskalasiya arasında
Ankara üçün Suriyadakı kürd məsələsi artıq regional siyasətin kənar mövzusu deyil, milli təhlükəsizlik doktrinasının mərkəzinə çevrilib. Türkiyə cənub sərhədləri boyunca PKK ilə əlaqəli avtonom qurumların zəncirvari şəkildə formalaşmasını strateji cəhətdən yolverilməz sayır.
Türkiyənin strateji planlaşdırma baxımından Suriyanın şimalı sadəcə risk zonası deyil, həm də dövlətə qarşı asimmetrik təzyiq üçün potensial tramplindir. Buna görə Ankara kürd silahlı birləşmələrinin müstəqil komanda strukturunu, onun formal statusundan və bəyan edilən məqsədlərindən asılı olmayaraq, varoluşsal təhlükə kimi qəbul edir.
Xarici işlər naziri Hakan Fidanın "Türkiyə yeni hərbi əməliyyata can atmır, amma səbrimiz tükənmək üzrədir" bəyanatı emosional xəbərdarlıqdan çox, idarə olunan strateji təzyiq alətidir. Ankara həm Dəməşqə, həm Vaşinqtona, həm də kürd strukturlarına eyni anda siqnal göndərir: lazım gələrsə, hərbi variant masadadır, amma hələ qayıdış nöqtəsi keçilməyib.
Türkiyənin əsas dilemması da məhz buradadır: hərbi əməliyyatlar taktiki baxımdan kürd qüvvələrini zəiflədə bilər, amma strateji planda ABŞ-ın bölgədəki mövqelərini və beynəlxalq diqqəti daha da gücləndirər. Gücdən imtina isə əksinə, avtonomiyanın tədricən qanuniləşməsinə və Suriya ərazisinin faktiki bölünməsinin legitimləşməsinə gətirər.
Dəməşq: dövlətin bərpası ilə məhdud suverenlik arasında
Suriya rəhbərliyi üçün kürd məsələsi təkcə regional təhlükəsizlik deyil, dövlət idarəetmə modelinin bərpası problemidir. Müharibə illərində formalaşmış parçalanmış idarə sistemi hələ də qalır. Dəməşq nominal nəzarəti bərpa etsə də, təhlükəsizlik sahəsində əsas qərarlar hələ də xarici aktorların təsir dairəsindədir.
Suriya dövlətçiliyi baxımından hərbi struktur üzərində qurulmuş hər hansı avtonomiya gecikdirilmiş münaqişə ocağıdır. Yaxın Şərq təcrübəsi - Livandan İraqa qədər - göstərir ki, silahlı avtonomiyalar ya etno-konfessional federallaşmaya, ya da dövri zorakılıq böhranlarına aparır.
Bu səbəbdən Dəməşq kürdlərin silah və ərazi üzərində nəzarəti saxlamaq tələblərini ardıcıl şəkildə rədd edir. Onun baxışına görə, inteqrasiya koordinasiya deyil, tabeçilik deməkdir. Birgə idarəetmə yox, mərkəzləşdirilmiş hakimiyyətin tam bərpası nəzərdə tutulur.
Dəməşqin Cəzirə bölgəsində dövlət mövcudluğunu gücləndirmə niyyəti bu baxımdan siyasi mesaj xarakteri daşıyır: Suriya rəhbərliyi xarici himayə altında "dondurulmuş konflikt" formatına boyun əymək fikrində deyil.
ABŞ strategiyası: münaqişənin həlli deyil, qeyri-müəyyənliyin idarəsi
Vaşinqtonun Suriyanın şimalındakı siyasəti qeyri-müəyyənliyi idarə etməyə yönəlmiş klassik strategiyadır. ABŞ üçün kürd məsələsinin qəti həlli nə siyasi, nə də hüquqi baxımdan sərfəlidir. Çünki bu, ya Dəməşqin və müttəfiqlərinin mövqelərini möhkəmləndirər, ya da kürd avtonomiyasına birbaşa təminat öhdəliyi yaradaraq Vaşinqtonu yeni məsuliyyətlər altına salardı.
Kürdləri yarımlegitim müttəfiq kimi saxlamaq ABŞ-a üç əsas üstünlük verir:
Birincisi, formal mandat olmadan hərbi iştirakını qoruyur.
İkincisi, Dəməşq, Tehran və Moskva üzərində təzyiq aləti saxlayır.
Üçüncüsü, İŞİD-in yenidən dirçəlməsi halında çevik reaksiya infrastrukturunu əlində tutur.
Lakin bu modelin daxili paradoksu da buradadır: ABŞ kürdlərə silah və siyasi himayə verdikcə, onların avtonomiya iddiasını gücləndirir. Bu isə Suriyanın suveren sisteminə inteqrasiyanı faktiki qeyri-mümkün edir və konfliktin təkrar istehsalına gətirir.
Vaşinqtonun "silahlar yalnız İŞİD-lə mübarizə və bazaların müdafiəsi üçün verilir" izahı əsas sualı aradan qaldırmır: ağır silahlarla təchiz edilmiş qeyri-dövlət aktoru Suriyanın uzunmüddətli sabitliyinə necə xidmət edə bilər? Beynəlxalq hüquq baxımından bu praktika ərazi bütövlüyü prinsipini bulanıqlaşdırır və silahlı qrupların seçici tanınması üçün təhlükəli presedent yaradır.
Kürd strategiyası: faktiki avtonomiyanın institusionallaşdırılması
Kürd birləşmələri mövcud stimullar sisteminə uyğun olaraq rasional davranır. Onların əsas məqsədi müharibə dövründə formalaşmış hərbi nəzarəti davamlı siyasi-administrativ statusa çevirməkdir - heç olmasa de-fakto, əgər de-yure mümkün deyilsə.
Komanda strukturunun qorunması, Dəməşq qoşunlarının girişinə qadağa və Kobani paytaxt olmaqla avtonomiyanın tanınması bu strategiyanın tərkib hissəsidir. Əks variant, yəni mərkəzləşdirilmiş dövlətə tabe inteqrasiya, kürdlər üçün təsir imkanlarının itirilməsi demək olardı.
Amma bu strategiya sərt geosiyasi məhdudiyyətlərlə toqquşur: Türkiyənin maraqlarına ziddir, Suriya suverenliyini pozur və beynəlxalq hüquqi baza baxımından dayanıqlı deyil. Bu model yalnız xarici himayə davam etdiyi müddətcə mümkündür. Deməli, kürd avtonomiyası əslində regional güclərin balansından asılı "şərti status" olaraq qalır.
Beləliklə, Suriyada kürd layihəsi institusional legitimlikdən çox, xarici faktorların tarazlığına söykənir və bu da onu kövrək və dəyişkən edir.
Ssenari analizi: prosesin üç mümkün trayektoriyası
Birinci ssenari: idarə olunan eskalasiya.
Türkiyə məhdud hərbi əməliyyata başlayır, məqsəd kürd birləşmələrini avtonom strukturu ləğv etməyə məcbur etməkdir. ABŞ hərbi varlığını artırır, diplomatik təzyiq yüksəlir, münaqişə yeni gərginlik səviyyəsində "dondurulur". Suriyanın suverenliyi isə parçalanmış şəkildə qalır.
İkinci ssenari: məcburi inteqrasiya.
Ankaranın təzyiqi və Vaşinqtonun səssiz razılığı fonunda kürd strukturları formal olaraq Dəməşqə tabe olur, avtonomiya qismən itir. Bu variant yalnız təhlükəsizlik və resurs bölgüsü üzrə sərt təminatlar daxilində mümkündür, lakin uzunmüddətli sabitlik baxımından ən real istiqamət sayılır.
Üçüncü ssenari: institusionallaşmış çıxılmazlıq.
Hazırkı status-kvo qorunur. Kürd avtonomiyası de-fakto mövcuddur, amma de-yure tanınmır. ABŞ hərbi dəstəyi davam etdirir, Türkiyə vaxtaşırı təzyiqi artırır. Münaqişə həll olunmur, sadəcə idarə olunur.
Suriya kürd problemi artıq diplomatik danışıqların predmeti deyil, regional düzənin dayanıqlılığı üçün real sınağa çevrilib. Bu situasiya "proksi-sabilləşdirmə" modelinin həddini, məhdud suverenlik konsepsiyasının böhranını və xarici aktorların institusional davamlılıq yaratmaq iqtidarsızlığını açıq şəkildə göstərir.
Uzunmüddətli nəticələr: kürd məsələsi - regional düzənin stres sınağı kimi
Suriyada kürd düyününü tək bir münaqişə kimi deyil, soyuq müharibədən sonrakı dövrdə formalaşmış, 2011-ci ildən etibarən isə tamamilə deformasiyaya uğramış regional təhlükəsizlik arxitekturasının daha dərin böhranının əlaməti kimi dəyərləndirmək lazımdır. Bu vəziyyət dövlətlərin ərazi bütövlüyü prinsipi ilə xarici patronaj altında fəaliyyət göstərən qeyri-dövlət silahlı aktorlar arasında sistemli ziddiyyəti üzə çıxarır.
Bu kontekstdə Suriya nümunəsi presedent xarakteri daşıyır. Xarici dəstəyə söykənən avtonom hərbi struktur mərkəzləşdirilmiş dövlət çərçivəsindən kənarda yaşamaqda davam edirsə, bu, beynəlxalq münasibətlər sisteminin əsas anlayışı olan suverenliyin universallığını sarsıdır. Beləliklə, dövlət öz ərazisində yeganə hakimiyyət sahibi deyil, sadəcə aktorlardan birinə çevrilir.
Yaxın Şərq üçün bu, "parçalanmış suverenlik" modelinin bərqərar olması deməkdir: sərhədlər nominal olaraq qalır, amma hakimiyyətin məzmunu daim xarici və daxili oyunçular arasında alver predmetinə çevrilir. Belə bir sistem sabitliyə yox, əksinə, zorakılıq həddinin enməsinə gətirir, çünki artıq heç bir tərəf məcburetmə monopoliyasına sahib deyil.
Türkiyə: uzanan çıxılmazlığın strateji riskləri
Türkiyə üçün Suriyada kürd avtonomiyasının, hətta de-fakto formada belə, institusionallaşması uzunmüddətli və çoxşaxəli təhlükələr yaradır. Bu model digər kürd əhalisinin yaşadığı bölgələrdə də təkrarlana biləcək presedent formalaşdırır və transsərhəd siyasi səfərbərlik məntiqini dərinləşdirir.
Bundan başqa, sərhəd boyunca avtonom hərbi strukturun mövcudluğu Türkiyəni daimi hərbi hazırlıq, kəşfiyyat nəzarəti və diplomatik manevrlərlə yaşamağa məcbur edir. Bu, təhlükəsizlik xərclərini artırır və Ankaranın strateji çevikliyini - Aralıq dənizinin şərqindən Cənubi Qafqaza qədər - əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırır.
Uzunmüddətli planlaşdırma nöqteyi-nəzərindən Türkiyə üçün ən təhlükəli ssenari silahlı qarşıdurma yox, məhz uzanan qeyri-müəyyənlikdir. "İdarə olunan qeyri-sabitlik" müəyyən mərhələdən sonra idarəolunmaz olur, xüsusən də ABŞ-ın xarici siyasət prioritetləri dəyişəndə və regionda yeni böhranlar meydana çıxanda.
Suriya: dövlətin bərpası - zamanla yarış
Dəməşq üçün kürd məsələsi təkcə ərazi nəzarətinin yox, unitar idarəetmə məntiqinin bərpası baxımından da imtahan rolunu oynayır. Avtonom hərbi strukturun saxlanıldığı hər hansı kompromis variant, mahiyyət etibarilə, dövlətin postmüharibə dövründəki əsas məqsədində - hakimiyyətin tam bərpasında - uğursuzluq deməkdir.
Lakin Suriya dövlətinin resursları son dərəcə məhduddur. İqtisadi geriləmə, sanksiyaların təzyiqi, demoqrafik itkilər və dağıdılmış infrastruktur güc tətbiqini baha başa gətirir. Buna görə də Dəməşq "strateji səbir" siyasətinə üstünlük verir, beynəlxalq şəraitin dəyişməsini gözləyir.
Bu taktika rasional olsa da, eyni zamanda risklidir. Şimal bölgəsində avtonom idarəetmə rejimi nə qədər uzunmüddətli olarsa, onu dağıtmaq bir o qədər çətinləşəcək. Zaman bu halda mərkəzləşmiş dövlətin əleyhinə işləyir.
ABŞ: normativ liderliyin eroziyası
ABŞ-ın Suriyanın şimalındakı siyasəti regional sərhədləri aşan nəticələr doğurur. Dövlətlərin ərazi bütövlüyünə sədaqət bəyan etməklə yanaşı, qeyri-dövlət silahlı aktorlarını dəstəkləmək Vaşinqtonun xarici siyasətində normativ tutarlılığı zədələyir.
Bu, ABŞ müttəfiqləri üçün strateji qeyri-müəyyənlik yaradır: Vaşinqtonun dəstəyi institusional deyil, situativ xarakter daşıyır. Rəqiblər üçün isə bu, "alternativ təhlükəsizlik modelləri"nə - güc balansına və regional ittifaqlara əsaslanan yanaşmalara haqq qazandıran arqumentə çevrilir.
Uzunmüddətli perspektivdə bu yanaşma ABŞ-ın dayanıqlı koalisiyalar qurmaq və "oyunun qaydalarını" diktə etmək imkanlarını zəiflədir. Çünki həmin qaydaların özləri seçici və siyasi şərtlərə tabe görünür.
Kürd faktoru: avtonomiya layihəsinin sərhədləri
Suriyadakı kürd layihəsi öz struktur tavanına çatıb. O, yalnız xarici hərbi himayə və regional güclərin passivliyi şəraitində yaşaya bilər. Güc balansında baş verəcək istənilən dəyişiklik - ABŞ hərbi iştirakının azalması, Türkiyənin taktikasının dəyişməsi və ya Suriya dövlətinin bərpası - bu modelin dayanıqlığını dərhal sual altına qoyacaq.
Beynəlxalq hüquqi legitimlikdən, iqtisadi müstəqillikdən və etibarlı təhlükəsizlik təminatlarından məhrum bu avtonomiya xarici siyasi konjonkturanın törəməsidir. Bu, dövlət layihəsi deyil, geosiyasi mühitin dəyişkənliyinə birbaşa bağlı olan müvəqqəti quruluşdur.
Strateji nəticələr
Suriyadakı kürd məsələsi identiklik yox, suverenlik və xarici idarəetmə problemidir.
Kürd silahlı birləşmələrinin inteqrasiyası yalnız onların avtonom hərbi strukturunun ləğvi ilə mümkündür.
ABŞ-ın tətbiq etdiyi "proksi-sabitləşdirmə" siyasəti münaqişəni həll etmir, əksinə, təkrarlayır.
Türkiyə "idarə olunan eskalasiya" ilə "təhlükəsizlik tükənməsi" arasında seçim qarşısındadır.
Dəməşq resurs baxımından məhdud olsa da, beynəlxalq hüququn tanıdığı yeganə legitim aktor olaraq institusional üstünlüyə malikdir.
Hər hansı uzunmüddətli həll yalnız Ankara ilə Dəməşqin maraqlarının sinxronizasiyası və xarici patronajın zəifləməsi halında mümkündür.
Nəticə
Suriyadakı kürd çıxılmazlığı nə diplomatiyanın uğursuzluğu, nə də kompromislərin azlığı ilə izah olunur. Bu, xarici aktorların zidd anlayışları - dövlət suverenliyi ilə silahlı proksi-avtonomiyanı - birləşdirməyə çalışdığı modelin sistem böhranıdır. Bu məntiq dəyişmədiyi müddətcə münaqişə həll olunmayacaq, sadəcə formasını və intensivliyini dəyişəcək.
Suriya bu mənada gələcək beynəlxalq böhranların sınaq laboratoriyasına çevrilir.
Milli.Az