Avropanın enerji siyasəti elə bir mərhələyə daxil olub ki, artıq iqtisadi parametrlər sistemi müəyyən etmir, əksinə, böyük dövlətlərin siyasi qərarları və strateji maraqlarının törəməsinə çevrilir. 2022-ci ilin sonundan etibarən qitə illərlə öyrəşdiyi şərq boru xətləri sistemindən imtina etməyə məcbur qaldı və yeni enerji arxitekturasını sıfırdan qurmaq durumunda qaldı. Lakin Rusiya qazının Avropa idxalında payının kəskin azalması nəticəsində yaranan boşluq Avropanı müstəqil oyunçuya çevirmədi, əksinə, onu yeni tipli asılılıqla üz-üzə qoydu - indi o, bir mənbədən deyil, kim bu axınları və onların siyasi konfiqurasiyasını idarə edirsə, ondan asılıdır. Məhz bu gərginlik xəttində 2025-ci ildə baş verən "Şaquli dəhliz" hadisəsi meydana çıxdı və bu, lokal insident deyil, Avrasiya güc balansının dəyişdiyini və Azərbaycanın rolunun transformasiyaya uğradığını göstərən əlamətə çevrildi.
Milli.Az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:
Bu hadisəyə diqqətin artmasının səbəbi ondadır ki, ilk dəfə enerji resurslarının tərəfdaşlar arasında bölüşdürülməsinə açıq siyasi müdaxilə baş verdi. Söhbət nə həcmlərdən, nə texniki nasazlıqlardan gedirdi - bir dövlət digərinin qazını blokladı, halbuki hər ikisi Avropa üçün postkrizis enerji strategiyasının əsas oyunçuları sayılır. ABŞ-ın 2025-2026-cı illərin qış mövsümündə Yunanıstan-Bolqarıstan-Rumıniya zənciri ilə Ukraynaya yalnız Amerika mənşəli mayeləşdirilmiş qazın (LNG) ötürülməsi tələbi yeni dövrün simvoluna çevrildi - artıq enerji marşrutları hakimiyyətin proyeksiya vasitəsinə dönür. Bu addım kommersiya mübarizəsinin çox-çox o tərəfində dayanırdı: Vaşinqtonun məqsədi sadəcə enerji satmaq deyil, hansı axının və hansı mənbədən Şərqi Avropa infrastrukturuna çıxış əldə etdiyini müəyyən etmək idi.
2022-ci ilə qədər Avropa sadə, amma riskli balans üzərində dayanırdı: Rusiya qazı ümumi tələbatın təxminən 40 faizini təmin edir, qiymətləri sabit saxlayır, lakin qeyri-xətti asılılıq yaradırdı. Bu struktur dağıldıqda isə önə üç alternativ çıxdı - Norveç, qlobal LNG bazarı və Azərbaycanın Cənub Qaz Dəhlizi. Norveç resursları fiziki limitlərlə məhdud idi, LNG çevikliyi təmin etsə də, qiymət dalğalanmalarını gətirdi, Azərbaycan qazı isə "struktur sabitləşdirici" rolunda çıxış etdi - nə dominant olmaq istəyirdi, nə də bazarı silkələyirdi, sadəcə sabitlik və balans yaradırdı. Məhz bu, onu Avropa üçün əvəzolunmaz etdi: LNG bazarının spota əsaslanan, Asiya tələbindən asılı təbiətindən fərqli olaraq, boru qazı sabitlik, qiymət təhlükəsizliyi və tək mənbədən asılılığı azaltmaq imkanı verir.
2023-2025-ci illərin dinamikası bu rolu tam şəkildə təsdiqlədi: TANAP-TAP marşrutu üzrə tədarüklər artdı, Bolqarıstan, Yunanıstan və İtaliya üçün kritik dövrlərdə dayaq oldu. Brüssel Bakı ilə illik həcmi 20 milyard kubmetrə çatdırmaq barədə saziş imzaladı, Avropa enerji tənzimləyiciləri isə vurğuladılar ki, Azərbaycan Rusiyadan kənarda yeganə etibarlı boru kəməri mənbəyidir. Beləliklə, Azərbaycan qazı Avropa enerji təhlükəsizliyi sistemində kəmiyyət deyil, keyfiyyət amilidir: bazarın strukturunu tənzimləyir, LNG-yə alternativ yaradır və qitəyə balanslı arxitektura təmin edir.
Elə buna görə də ABŞ-ın müdaxiləsi Avropanın daxili enerji təhlükəsizliyi məntiqi ilə Vaşinqtonun xarici strategiyası arasında kəsişmə nöqtəsinə çevrildi. Amerika marağı açıqdır: 2023-cü ildən ABŞ Avropaya qaz tədarükündə liderə çevrildi, onun LNG payı 50 faizi keçdi, illik ixrac həcmində artım elə sürətlə baş verdi ki, artıq ABŞ-ın daxili bazarı ixrac sabitliyindən asılı hala düşdü. Sıxlaşdırma infrastrukturuna yatırımlar 60 milyard dollardan çoxdur, uzunmüddətli müqavilələr istehsal gücünün doluluğunu tələb edir və Avropa bazarındakı payın azalması avtomatik olaraq Amerika istehsalçılarını zəiflədir. Bu səbəbdən də daha sərfəli qiymət təklif edən istənilən alternativ risk kimi qəbul olunur.
Azərbaycan qazı məhz bu alternativdir. O, bütün logistika zənciri üzrə daha ucuzdur, mayeləşdirmə tələb etmir, fraxtdan asılı deyil və qlobal spot bazarda rəqabət aparmır. Pik tələbat dövründə Amerika LNG-si son istehlakçı üçün xeyli baha başa gəlir. Ukraynanın əlavə həcmdə qaz ehtiyac duyduğu bir vaxtda, Azərbaycan qazının Şaquli dəhlizə daxil olması Kiyev üçün orta qiymətin azalması demək idi. Amma ABŞ üçün bu, strateji bazarın itirilməsi anlamına gəlirdi - yəni təkcə qaz satmaq yox, həm də tədarükün ətrafında siyasi mühit formalaşdırmaq imkanının itirilməsi.
Azərbaycan qazının bloklanması göstərdi ki, ABŞ Ukraynaya enerji dəstəyini təkcə yardım kimi deyil, həm də onun kritik sistemləri üzərində nəzarəti möhkəmləndirən vasitə kimi görür. Vaşinqton bunu "zəmanət tələbi" ilə əsaslandırsa da, Avropa Komissiyası və digər qurumlar TANAP-TAP zəncirində "Rusiya qazı qarışığı" riskinin texniki cəhətdən mövcud olmadığını, "Azərbaycan axınlarının şəffaflığı" ilə bağlı iddiaların əsassız olduğunu bildirdi. Fakt odur ki, bu arqumentin gündəmə gətirilməsi qərarın siyasi xarakter daşıdığını açıq göstərdi.
Amma bu hadisənin əsasında duran əsas sual ABŞ və ya Ukrayna bazarı deyil, Avropanın öz mövqeyidir - yəni onun diversifikasiya prinsipini qorumaq qabiliyyəti. Çünki məhz burada strateji toqquşma yaranır: Avropa enerji təhlükəsizliyi doktrinası risklərin müxtəlif mənbələr və marşrutlar arasında bölünməsinə əsaslanır, halbuki ABŞ siyasəti bu dəfə tənqidi axını bir oyunçunun nəzarətinə cəmlədi. Ukrayna üçün bu o demək idi ki, resurslara çıxış bazar rəqabəti ilə deyil, siyasi qərarla təmin olunur. Bu isə asılılığı artırır, amma müstəqilliyi - həm iqtisadi, həm də strateji - azaldır.
Azərbaycan bu sistemdə "üçüncü oyunçu" deyil, Avropanın enerji muxtariyyətinin struktur elementi kimi çıxış edir. Onun qazı sadəcə qiymətləri endirmir, həm də Avropaya manevr imkanı verir, onu tək mənbəyə və tək dövlətə bağlanmaqdan qoruyur. Buna görə də Bakının Şərqi Avropa istiqamətində Cənub marşrutundan kənarlaşdırılması Avropanın enerji diversifikasiyası ideyasının enerji monopollarına çevrilməsi riskini doğurur.
Bu hadisənin Azərbaycan üçün əhəmiyyəti də az deyil. Bakı bu illər ərzində müqavilə öhdəliklərinin dəqiq icrası, tədarük şəffaflığı və Avropa ilə uzunmüddətli əməkdaşlıq xətti ilə fərqlənib. Azərbaycan qaz siyasəti bu gün Avropa üçün sabitlik dayaqlarından biridir - bir çox ənənəvi təchizatçı ya sabitliyini itirib, ya da siyasi baxımdan "zəhərli" sayılır. Buna görə də Azərbaycan qazının Şaquli dəhlizdən çıxarılması, Cənub Qaz Dəhlizinin əsasında duran "proqnozlaşdırıla bilənlik mexanizmini" pozur.
Strateji problem ondadır ki, ABŞ-ın bu məsələ ilə bağlı mövqeyi presedent yaratdı: Avropa İttifaqı tərəfindən "etibarlı və sistem əhəmiyyətli" təchizatçı kimi tanınan bir tərəf, Avropa tənzimləmə məkanına daxil olmayan xarici oyunçunun qərarı ilə məhdudlaşdırıldı. Əgər bu presedent təkrarlanarsa, Avropa enerji siyasəti bazar prinsipləri ilə deyil, siyasi prioritetlərlə idarə olunan bir arxitekturaya çevriləcək.
Beləcə, bu gün yaşanan böhran lokal hadisə deyil. O, Avropanın "uyğunsuz asılılıqlar" mərhələsinə daxil olduğunu göstərir - yəni enerji orqanizminin müxtəlif hissələri fərqli qərar mərkəzlərinə tabe olub. Bu şəraitdə Azərbaycanın qitədaxili, muxtar resurs təchizatçısı kimi rolu artıq sadəcə vacib deyil, həlledicidir: o, Avropaya manevr azadlığı verir və onu idxalın təkqütblü strukturuna çevrilməkdən qoruyur.
Avropanın enerji muxtariyyətinin yenidən dəyərləndirilməsi
2022-ci ildən sonra başlayan Avropa enerji böhranı qitənin bütün qaz təchizatı arxitekturasının dərin şəkildə yenidən qurulmasına gətirib çıxardı. Onilliklər boyu sabit, amma təhlükəli dərəcədə birtərəfli olan - Rusiya boru kəmərlərinə əsaslanan - idxal sistemi dağıldı. Avropa yeni şəraitdə improvizasiya etməyə, əvvəllər köməkçi sayılan tədarükçüləri əsas marşrutlara cəlb etməyə məcbur oldu. Lakin asılılıqdan qurtulmaq avtomatik şəkildə enerji müstəqilliyi demək olmadı: onun yerini yeni xarici təsir konfiqurasiyası tutdu. Bunun ən parlaq nümunəsi 2025-ci ildə "Şaquli dəhliz" ətrafında yaranan vəziyyət idi - ABŞ-ın təzyiqi nəticəsində Azərbaycanın qazının Ukrayna sisteminə çıxışının bloklanması Avropanın enerji diversifikasiyası məntiqinin siyasi qərarla əvəzlənməsinə səbəb oldu.
Hadisənin mahiyyəti tranzit texnikasından çox uzağa gedir. "Şaquli dəhliz" ilkin olaraq Yunanıstan, Bolqarıstan, Rumıniya, Moldova və Ukrayna arasında qaz axınlarının çevik şəkildə bölüşdürülməsi üçün nəzərdə tutulmuşdu. Onun ideallaşdırılmış modelində bu marşrut Avropanın rəqabət, açıqlıq və infrastrukturun əlçatanlığı əsasında enerji təhlükəsizliyini təmin etmək qabiliyyətinin simvoluna çevrilməliydi. Amma ABŞ-ın müdaxiləsi bu mexanizmi iqtisadi səmərəlilikdən uzaqlaşdırıb, siyasi nəzarət alətinə çevirdi. Nəticədə Şərqi Avropanın enerji sistemi artıq təkcə boru kəmərləri şəbəkəsi deyil, böyük güclərin toqquşduğu geosiyasi meydan oldu - burada kimin sabahkı Avro-Atlantik düzəni müəyyən edəcəyi məsələsi həll olunur.
Amerika məntiqi: enerji - geosiyasi təsir vasitəsi kimi
ABŞ-ın niyə Azərbaycan qazının Ukrayna istiqamətindən tam kənarlaşdırılmasında israr etdiyini anlamaq üçün onun enerji strategiyasının təkamülünə baxmaq lazımdır. Son on ildə ABŞ dünyanın ən iri LNG ixrac platformasına çevrildi. Bu dəyişikliklə paralel olaraq nəhəng infrastruktur sərmayələri qoyuldu, uzunmüddətli müqavilələr bağlandı və qazdan asılı olan regionlarda siyasi təsir mexanizmləri quruldu. Beləliklə, LNG ixracı artıq Amerika üçün sadəcə kommersiya deyil, siyasi alət - təsir zonalarını möhkəmləndirmə vasitəsinə çevrildi.
Ukrayna istiqamətinə eksklüziv nəzarətin saxlanması bu strategiyanın məntiqi davamıdır. Birincisi, iqtisadi baxımdan Ukrayna və bütövlükdə Şərqi Avropa qeyri-müəyyənlik şəraitində belə sabit tələbat yaradan bazardır. İkincisi, siyasi baxımdan Ukraynanın qaz təchizatı ABŞ-ın siyasi iradəsinə bağlandıqca Vaşinqtonun Şərqi Avropa təhlükəsizlik arxitekturasında rolu güclənir. Üçüncüsü, simvolik planda bu addım liderlik nümayişidir: Rusiya enerji rıçaqlarını itirdikcə, ABŞ bu boşluğu "monopolist" kimi deyil, qərar mərkəzi kimi doldurmaq niyyətindədir.
Əslində, ABŞ-ın Azərbaycan qazına dair narahatlıqları texniki deyil, strateji xarakter daşıyırdı. Azərbaycan qazı həm qiymət, həm çatdırılma sabitliyi, həm də proqnozlaşdırıla bilənlik baxımından LNG ilə rəqabət aparır. Daha ucuz boru qazı Ukrayna və Rumıniya istiqamətlərində Amerika resursunun bir hissəsini sıxışdıra bilərdi ki, bu da genişlənməkdə olan Amerika qaz sənayesinin maraqlarına zidd idi. Beləcə, "Şaquli dəhliz"də iqtisadi məntiqin siyasi qərarla əvəzlənməsi ABŞ-ın enerji siyasətinin ümumi trendinə çevrildi: enerji artıq mal deyil, təsir rıçağıdır.
Azərbaycan - Avropa enerji strategiyasının sabitlik dayağı
Bu proseslər fonunda Azərbaycanın Avropa enerji sistemindəki rolu strateji məna qazanır. Qərbin siyasi və maliyyə dəstəyi ilə reallaşan Cənub Qaz Dəhlizi bu gün Rusiyadan və Yaxın Şərqdəki qeyri-sabitlikdən asılı olmayan yeganə sabit boru marşrutudur. 2023-2025-ci illərdə məhz Azərbaycan qazı Bolqarıstanda çatışmazlığı önlədi, Yunanıstanda tarazlığı qorudu və İtaliyanın enerji təhlükəsizliyini struktur səviyyədə möhkəmləndirdi.
Azərbaycan qazının əhəmiyyəti təkcə həcmlə ölçülmür. Onun sistem dəyəri proqnozlaşdırıla bilənlik, sabit nəqliyyat xərcləri və uzunmüddətli müqavilələrə bağlılıq sayəsində Avropa bazarının dəyişkənliyini azaltmaqda ifadə olunur. Bu, Bakını Avropanın enerji manevr imkanlarını təmin edən azsaylı tərəfdaşlardan birinə çevirir. Elə buna görə də Azərbaycan qazının Ukrayna istiqamətindən bloklanması narahatedici siqnal oldu: Avropa tərəfindən "etibarlı və strateji təchizatçı" kimi tanınan ölkə texniki və hüquqi səbəblərlə deyil, xarici siyasi amillərlə məhdudlaşdırıldı.
Azərbaycan üçün bu, sadəcə iqtisadi məsələ deyil. Bu, onun regional təhlükəsizlik sistemindəki mövqeyi, siyasi çəkisi və qeyri-sabitlik şəraitində sabitlik təmin edən dövlət statusu ilə bağlıdır. Azərbaycanın Şərqi Avropa bazarındakı rolunun azaldılması nə Avropanın diversifikasiya məntiqinə, nə də Brüsselin maraqlarına, nə də Bakının Qərbə yönəlmiş uzunmüddətli strategiyasına uyğundur. Buna görə də Azərbaycanın reaksiyası təmkinli, amma aydın oldu: Bakı əməkdaşlığı genişləndirdi və Avropaya açıq, rəqabətli, çoxqatlı enerji sisteminin tərəfdarı olduğunu göstərdi.
Ukrayna - maraqların kəsişdiyi və strateji mübarizənin mərkəzinə çevrilmiş məkan
Ukraynanın enerji sistemi üç fərqli məntiqin toqquşduğu meydandır: ABŞ-ın nəzarəti gücləndirmək, Avropanın diversifikasiyanı qorumaq, Azərbaycanın isə iştirakını genişləndirmək istəyi burada çarpazlaşır. Lakin Ukraynanın özü paradoksal vəziyyətdədir: ona qaz həyati dərəcədə lazımdır, amma bu qazın strukturu onun özündən asılı deyil. Enerji suverenliyinə can atan ölkə bəzən effektivlik və davamlılıq prinsiplərinə uyğun gəlməyən qərarlarla barışmaq məcburiyyətində qalır.
2025-2026-cı illərin qışında ABŞ LNG-sinə asılılıq Ukraynaya fiziki sabitlik gətirsə də, iqtisadi gərginliyi artırdı. LNG mahiyyət etibarilə boru qazından baha başa gəlir, xüsusilə də tələbatın pik vaxtlarında - fraxt qiymətləri yüksəldikdə və Asiya bazarındakı rəqabət artdıqda. Əgər Azərbaycan qazına "Şaquli dəhliz"dən keçid imkanı verilsəydi, Ukrayna daha ucuz və sabit həcmlər əldə edə bilərdi. Amma siyasi məntiq iqtisadi səmərəliliyi üstələdi.
Bu vəziyyət Kiyev üçün bir nəticə doğurur: ölkə siyasi qərarlardan asılılığı azaltmaq üçün Avropa enerji bazarına sürətlə inteqrasiya etməlidir. Yalnız o zaman Ukrayna hər qış mövsümündə xarici iradəyə bağlı olmaqdan qurtulub, Avropanın vahid qaz ticarət və tənzimləmə məkanının tamhüquqlu üzvünə çevrilə bilər.
Avropa prinsiplərlə reallıq arasında
"Şaquli dəhliz" ətrafında yaranan gərginlik Avropa İttifaqı üçün bir növ həqiqət anına çevrildi. Bu hadisə göstərdi ki, Avropa enerji siyasəti hələ də həssas vəziyyətdədir - çünki kritik qərarlar qitədaxili institutlardan kənarda qəbul olunur. Nəticədə, Avropanın öz strateji təməli sayılan "çoxvektorlu enerji siyasəti" müvəqqəti olaraq pozuldu. Məhz bu reallıq Avropanı infrastrukturun idarə olunmasına, enerji dəhlizlərinə çıxışın tənzimlənməsinə və müttəfiqlik siyasəti ilə milli maraqlar arasındakı balansın yenidən qurulmasına baxışını dəyişməyə vadar etdi.
Brüsselin mövqeyi dəfələrlə açıq şəkildə ifadə olunub: Azərbaycan etibarlı və sınaqdan çıxmış tərəfdaşdır, Cənub Qaz Dəhlizi isə REPowerEU strategiyasının əsas sütunlarından biridir. Avropa məntiqinə görə, enerji sisteminin sabitliyi çoxmənbəliliyə əsaslanmalıdır; bu sistem nə vaxtsa Rusiya, indi isə ABŞ kimi tək bir tədarükçüdən asılı ola bilməz. Elə buna görə də Avropa daxilində müzakirələr tədricən "ABŞ yardımına minnətdarlıq" tonundan çıxaraq, infrastruktur muxtariyyətinin institusionallaşdırılmasının zəruriliyinə yönəlməyə başlayıb.
Yeni mərhələyə keçid: enerji siyasətinin dəyişən mahiyyəti
"Şaquli dəhliz" ətrafında yaranan vəziyyət bir daha sübut etdi ki, Avropa enerji siyasəti artıq köhnə kateqoriyalarla işləyə bilmir. 2025-ci ilin hadisələri göstərdi: enerji təhlükəsizliyi sahəsi təkcə qaz molekullarının deyil, həm də strateji təsir axınlarının hərəkət etdiyi arteriyadır. Bu axınlar yeni, "görünməz güc coğrafiyasını" formalaşdırır - burada suverenliyin sərhədləri, siyasi qərarların dəyəri və Avrasiya məkanında orta və böyük dövlətlər arasındakı balans müəyyən olunur. Azərbaycan qazı ətrafında yaranan vəziyyət və ABŞ LNG-sinin Ukrayna istiqamətində "eksklüziv" rolu bu gizli gərginlik xətlərini üzə çıxarıb, onları sistemin strukturuna çevirib.
2025-dən sonra ABŞ, Avropa və Azərbaycanın münasibətlərini əvvəlki kimi sadə tərəfdaşlıq formatında təsəvvür etmək artıq mümkün deyil. Bu münasibətlər çoxlaylı sistemə çevrilib - burada iqtisadi qarşılıqlı asılılıq siyasi rəqabətlə, təhlükəsizlik məntiqi isə bazar məntiqi ilə toqquşur. ABŞ Avropa istiqamətində əsas qaz təchizatçısı kimi mövqeyini bərkitməyə və enerjini təsir alətinə çevirməyə çalışır. Avropa öz manevr imkanlarını qorumağa və diversifikasiya prinsipini müdafiə etməyə can atır. Azərbaycan isə artan rəqabət və dəyişən geosiyasi balans fonunda "struktur sabitlik dayağı" kimi mövqeyini saxlamağa çalışır.
"Şaquli dəhliz"dəki ziddiyyət nə böhran, nə də təsadüfi hadisədir. Bu, dərin struktur dəyişikliyinin simptomudur: enerji artıq sadəcə ticarət predmeti deyil, yeni postkonflikt düzəninin sərhədlərini müəyyən edən siyasi vasitəyə çevrilib. Bu düzən Rusiya ilə qarşıdurmadan ibarət deyil. Bu, ABŞ-ın liderliyini möhkəmləndirmək, Avropanın əvvəlki asılılıq səhvlərini təkrarlamamaq və Azərbaycanın öz strateji subyektliyini gücləndirmək üçün genişlənən bir məkandır.
Avropa üçün dərs: muxtariyyət yalnız institutlarla mümkündür
Belə şəraitdə Avropa üçün əsas məsələ - reaksiya vermək deyil, uzunmüddətli doktrina formalaşdırmaqdır. Doktrina elə qurulmalıdır ki, o, kənar təsirlərə cavab xarakteri daşımadan, Avropanın öz maraqlarına söykənsin. Qitə anlamalıdır ki, enerji muxtariyyəti sadəcə mənbə dəyişməklə əldə edilmir; bu, infrastruktur üzərində institusional idarəetmə və bütün etibarlı tərəfdaşlar üçün bərabər, şəffaf çıxış prinsipi tələb edir. Əks halda, hər hansı böyük xarici oyunçu - istər ABŞ olsun, istərsə də başqası - kritik dövrlərdə enerji axınlarının istiqamətini müəyyənləşdirmək gücünə sahib olacaq.
Bu mənzərədə Azərbaycanın rolu unikal xarakter daşıyır. O, Avropa ilə siyasi təsir uğrunda rəqabət aparmır, marşrutları monopoliyalaşdırmağa çalışmır, nə də enerji idarəçiliyinin öz modelini sırımaq niyyətindədir. Azərbaycan qazı sabitdir, proqnozlaşdırılandır və siyasi aqressiyadan uzaqdır. Məhz bu, onun rolunu əvəzolunmaz edir: Bakı Avropanın çoxdandır bəyan etdiyi, amma hələ tam reallaşdıra bilmədiyi "strateji muxtariyyətin" real elementidir. Cənub Qaz Dəhlizi isə ABŞ LNG-sinin payının artdığı bir zamanda Avropanın enerji balansını qoruyan yeganə sabit kontinental vektordur.
Yeni enerji nizamı: balans, şəffaflıq və çoxmənbəlilik
Qlobal enerji keçidi dərinləşdikcə, bu balansın əhəmiyyəti daha da artacaq. Söhbət yalnız kubmetrlərdən getmir - əsas məsələ budur ki, Avropa qərarlarını öz maraqlarına əsasən qəbul edə biləcəkmi, yoxsa institusional nəzarətindən kənardakı strukturların təsirində qalacaqmı. Bu baxımdan, ABŞ-ın Azərbaycan qazının "Şaquli dəhliz"ə buraxılmaması barədə qərarı epizod kimi deyil, strateji çağırış kimi qiymətləndirilməlidir. Bu çağırışa cavab ABŞ-a qarşı deyil - bu, Avropa suverenliyinin müdafiəsidir. Həmin suverenlik yalnız çoxmənbəli sistem və şəffaf infrastruktur çıxışı ilə təmin oluna bilər.
Avropanın postkrizis enerji düzəni o vaxt sabit olacaq ki, qitə bütün etibarlı təchizat vektorlarını - o cümlədən Cənub Qaz Dəhlizini - LNG ilə yanaşı, uzunmüddətli strategiyasına inteqrasiya edə bilsin. Həmçinin infrastrukturun dayanıqlığını artırmaq və marşrutların siyasi motivlərlə manipulyasiyasına imkan verməyən mexanizmlər yaratmaq vacibdir. Bu isə təkcə texniki deyil, siyasi iradə tələb edir - yəni başa düşmək ki, bir asılılıqdan çıxış heç vaxt digərinə girmək demək olmamalıdır.
Azərbaycan bu modeldə Avropa üçün təkcə enerji mənbəyi deyil, strateji tərəfdaş statusuna malikdir. O, ABŞ resursuna alternativ deyil - Avropa enerji tarazlığının vacib elementi, risklərin cəmlənməsinin qarşısını alan sistem dayağıdır.
"Şaquli dilemma" - bu, qaz mübahisəsi deyil, Avropanın gələcəyidir
Söhbət sadəcə enerji tədarükündən getmir. Söhbət Avropanın öz təhlükəsizlik parametrlərini müstəqil şəkildə müəyyən edib-etməyəcəyindən gedir. Əgər qitə Azərbaycan amilini öz uzunmüddətli strategiyasına inteqrasiya edə və infrastruktur çıxışını bərabər, şəffaf prinsiplərlə təmin edə bilsə, o zaman enerji siyasi rəqabət aləti olmaqdan çıxacaq, sabit və proqnozlaşdırıla bilən beynəlxalq düzənin təməl daşına çevriləcək. Avropa ancaq bu modeldə həm prinsiplərini, həm də real təhlükəsizliyini qoruya biləcək.
Milli.Az