2025-ci ilin avqustu azərbaycanlıların media istehlakında ciddi dəyişikliklərin bariz göstəricisinə çevrildi. Analitik platformaların hesabatına görə, istifadəçilərin Instagram aktivliyi iyulla müqayisədə 8,69 faiz bəndi artaraq 42,7 faizə çatıb. Bu o deməkdir ki, bu gün ölkədə hər iki internet istifadəçisindən biri əsas ünsiyyət, xəbər və əyləncə meydançası kimi məhz Instagram-dan yararlanır. Müqayisə üçün, 2023-cü ilin yayında Instagram-ın payı 28-30 faiz arasında dəyişirdi, liderliyi isə Facebook saxlayırdı.
Milli.Az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:
Facebook-un geriləməsi və tarixi dönüş
Facebook-un dinamikası isə tərsinə olub. Avqustda onun payı 30,76 faiz təşkil edib ki, bu da iyul göstəricisindən 0,97 faiz bəndi aşağıdır. Beləliklə, 2015-ci ildən bəri ilk dəfə Facebook qəti şəkildə ikinci yerə çəkilib, təkcə gənclər deyil, yaşlı nəsildən də bir qismini Instagram-a uduzub.
YouTube-un geriləməsi
Uzun müddət Azərbaycanın əsas video platforması hesab olunan YouTube isə kəskin eniş nümayiş etdirib - cəmi 10,27 faiz, yəni əvvəlki aydan 5,04 bənd az. Ekspertlər bunu Instagram Reels və TikTok-un yüksəlişi ilə, həmçinin YouTube-un region ölkələrində tətbiq etdiyi monetizasiya məhdudiyyətləri ilə izah edirlər.
Digər platformalar
Pinterest hələlik dördüncü mövqeyini qoruyub: 6,15 faiz, amma bu da ötən aydan 0,91 faiz bəndi azdır. X (əvvəlki Twitter) cüzi artım göstərib - 0,1 bənd, 7,2 faiz. Azərbaycanda bu platforma hələ də əsasən jurnalistlər, siyasətçilər, ekspertlər və beynəlxalq diskussiyalara meylli gənclər tərəfindən istifadə olunur. LinkedIn də maraqlı artım göstərib - 0,47 bənd, 1,65 faiz. Ölkədə IT sektorunun böyüməsi və beynəlxalq iqtisadi layihələrə inteqrasiyanın dərinləşməsi fonunda bu, təbii sayılır. Qalan sosial şəbəkələrin payı isə ümumilikdə cəmi 1,28 faizdir, yəni bazar beş-altı böyük platformada cəmlənib.
İstifadəçi davranışlarının dəyişməsi
Instagram-ın bir ayda demək olar doqquz bənd artması təkcə texnoloji yox, sosial dəyişikliklərin də göstəricisidir. On il əvvəl sadəcə fotoşəkillər üçün nəzərdə tutulan vizual platforma bu gün tammiqyaslı media mühitinə çevrilib. Burada təkcə blogerlər deyil, dövlət qurumlarının, beynəlxalq təşkilatların rəsmi səhifələri də toplanıb.
DataReportal-ın 2025-ci ilin avqust hesabatına görə, azərbaycanlı sosial şəbəkə istifadəçisi gündə orta hesabla 3 saat 14 dəqiqə vaxtını bu platformalara sərf edir. Bunun 65 faizi isə məhz Instagram-a düşür. Bu göstərici dünya ortalamasından (təxminən 56 faiz) daha yüksəkdir.
Dəyişimin səbəbləri
Əsas səbəblərdən biri Reels mexanizminin reklam xərci olmadan geniş auditoriya qazanmaq imkanını təmin etməsidir. Gəncə, Sumqayıt və Xaçmaz kimi bölgələrdən olan gənc blogerlərin on minlərlə baxış alması artıq paytaxt mərkəzli modelin sındığını göstərir.
Digər səbəb isə Instagram-ın qeyri-rəsmi xəbər kanalına çevrilməsidir. Televiziya hələ də ənənəvi auditoriyasını qorusa da, xəbər saytlarının birbaşa trafiki azalır. MediaPulse-un araşdırmasına görə, Azərbaycanda 30 yaşına qədər gənclərin 71 faizi xəbərləri məhz Instagram vasitəsilə izləyir.
Pinterest və X: təsirli platformalar
Pinterest-in 6,15 faizlik, X-in isə 7,2 faizlik payı onları özəl mövqedə saxlayır. Azərbaycanda Pinterest daha çox qadın auditoriyası və dizayn çevrələri arasında populyardır. Moda, interyer, mətbəx və yaradıcılıqla bağlı mövzulara yönəlmiş bu platforma, payını bir bənd itirsə də, özünəməxsus izləyici bazası ilə digər şəbəkələrlə kəsişməyən bir seqment formalaşdırır.
X isə tam başqa bir funksiyanı daşıyır - siyasi diskussiyaların, beynəlxalq əlaqələrin və transsərhəd şəbəkələrin meydanıdır. Azərbaycanlı istifadəçilər burada Türkiyə, ABŞ və Avropa siyasətçiləri, jurnalistləri və aktivistləri ilə birbaşa ünsiyyət qururlar. 2025-ci ilin avqustunda X-də Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsi, Xəzərin enerji siyasəti və Türkiyənin diplomatik fəallığı barədə müzakirələrdə ölkədən olan hesabların sayı ciddi artıb.
X həm də "ikinci səviyyəli diplomatiya"nın alətinə çevrilib. Məsələn, ABŞ-ın 2025-ci ilin iyulunda Rusiya neft ixracına qarşı yeni sanksiyalar tətbiqi təşəbbüsü zamanı azərbaycanlı ekspertlər bu mövzunu məhz X üzərindən şərh edir, qlobal həmkarlarına Cənubi Qafqaz üçün nəticələrini izah edirdilər.
LinkedIn: iqtisadi dəyişikliklərin aynası
LinkedIn-in 1,65 faizə yüksəlməsi ölkənin iqtisadi strukturunda baş verən dərin dəyişiklikləri əks etdirir. Son bir ildə Azərbaycandan IT sektoru üzrə LinkedIn-də yerləşdirilən vakansiyaların sayı 21 faiz artıb. Bunu xüsusilə Bakı və Sumqayıtda filiallar açan beynəlxalq şirkətlərin fəallığında görmək olar. 2025-ci ilin avqustunda LinkedIn-də azərbaycanlıların aktiv profillərinin sayı 110 min həddini keçib, bu isə 2023-cü illə müqayisədə 40 faizə yaxın artım deməkdir.
Bu dinamika Azərbaycanın enerji və logistika qovşağı kimi artan rolunun nəticəsidir. Nəqliyyat, neft-kimya və bərpa olunan enerji sahəsində çalışan beynəlxalq korporasiyalar regionda mütəxəssis axtarışını getdikcə daha çox LinkedIn üzərindən aparır. Rəqəmlər kiçik görünsə də, 1,65 faizlik göstərici belə platformanın strateji əhəmiyyətini göstərir.
Sosial şəbəkələr: siyasi meydan
2024-2025-ci illərin dönəmində sosial şəbəkələr Azərbaycanda tamamilə siyasi arenaya çevrildi. Əvvəllər müzakirələr kulis xarakteri daşıyırdısa, bu gün Instagram və X ictimai gündəmin formalaşdırılmasında mühüm vasitədir.
Buna bariz nümunə Ermənistan baş nazirinin iyul ayında səsləndirdiyi "beynəlxalq təhlükəsizlik zəmanətləri" açıqlamasına Azərbaycanda verilən ictimai reaksiyadır. İnstagram və X-də bu mövzu dalğa-dalğa yayılıb, memlər, analitik yazılar, şərhlər, postlar bolluğu yaranıb. SocialBaku-nun məlumatına görə, yerli blogerlərin başladığı #peacewithoutoccupation həştəqi cəmi bir sutkada 4,8 milyon baxış toplayıb.
Facebook isə hələ də siyasi müzakirələrin mühüm meydanıdır, amma auditoriya daha çox yaşlı nəsil və uzun mətnli debatlara üstünlük verən seqmentə yönəlib.
Geosiyasi ölçü və informasiya təhlükəsizliyi
Instagram və X-in payının artması ilə Azərbaycanda yeni təhlükə gündəmə gəlib: informasiya təhlükəsizliyi. Milli Kibertəhlükəsizlik Agentliyinin avqust hesabatında qeyd olunub ki, 2025-ci ilin ilk yarısında antiislam və anti-Azərbaycan təbliğatı aparan saxta hesabların sayı 27 faiz artıb.
Xüsusilə xarici müdaxilə diqqət mərkəzindədir. Analitiklər Ermənistanla bağlı və prorus şəbəkələrin həm X, həm də Facebook vasitəsilə Qarabağ mövzusunda qərəzli gündəm yaratmağa çalışdığını bildirirlər. 2025-ci ilin iyulunda təkcə Facebook-da Cənubi Qafqaz barədə sistemli dezinformasiya yayan 1500-dən çox səhifə aşkarlanıb.
Azərbaycan buna cavab olaraq beynəlxalq IT şirkətləri ilə əməkdaşlığı gücləndirib. 2025-ci ilin avqustunda Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi Meta ilə azərbaycanca kontentin daha çevik moderasiyası barədə saziş imzalayıb.
Gənclər mədəniyyəti və Instagram-ın "yeni siyasət"i
Instagram-ın avqustda 42,7 faizə yüksəlməsi təkcə media göstəricisi deyil, həm də ictimai həyatın dərin transformasiyasıdır. Əhalinin 40 faizdən çoxunu təşkil edən gənclər üçün Instagram təbii ünsiyyət mühiti kimi qəbul olunur.
Facebook-da uzun mətinli müzakirələr adətkardırsa, Instagram vizual obrazlar, qısa videolar və storilər üzərindən işləyir. Burada yeni siyasi mədəniyyət formalaşır: memlər plakatları əvəz edir, qısa Reels-lər televiziya tok-şoularını üstələyir. Ənənəvi mediaya çıxışı olmayan gənc fikir liderləri məhz Reels vasitəsilə auditoriya toplayır. Təkcə 2025-ci ilin iyul-avqust aylarında azərbaycanlı blogerlərin siyasi və ictimai mövzulu paylaşımları 280 milyon baxış əldə edib.
Global Digital 2025-in araşdırmasına görə, 18-25 yaşlı azərbaycanlıların 72 faizi xəbərlərə ənənəvi mediadan çox Instagram vasitəsilə inanır. Bu isə platformanın gücünü göstərməklə yanaşı, risklərini də üzə çıxarır: çünki manipulyasiya Instagram-da televiziya təbliğatından qat-qat təsirli ola bilər.
TikTok: kölgədəki populyarlıq
Rəsmi statistika TikTok-u liderlər sırasında göstərmir, amma gənclər üzərində təsiri danılmazdır. Müstəqil araşdırmalara görə, 2025-ci ilin avqustunda TikTok Azərbaycanda 11-13 faizlik auditoriyanı əhatə edib. Bu rəqəmlər hər zaman açıq hesabatlara düşmür, çünki istifadəçilərin əksəriyyəti platformaya VPN və ya alternativ yollarla qoşulur.
TikTok təkcə əyləncə üçün deyil, maarifləndirici məzmun üçün də istifadə olunur. 2025-ci ilin əvvəlindən etibarən çoxlu azərbaycanlı hesab təhsil, miqrasiya, karyera imkanları ilə bağlı mövzuları işıqlandırmağa başlayıb. Üstəlik, gənclərin hüquqları, əmək miqrasiyası, gender bərabərliyi kimi həssas mövzuların geniş müzakirəsi də məhz TikTok-da baş tutur.
Ona görə də TikTok-un rəsmi reytinqlərdə olmamasına baxmayaraq, faktiki olaraq YouTube və Pinterest ilə auditoriya uğrunda rəqabət apardığı görünür. Uzunmüddətli perspektivdə isə bu platformanın 15-17 faizlik paya qədər yüksəlməsi gözlənilir.
Rəqəmsal dövrdə jurnalistika
Sosial şəbəkələr jurnalistikanı kökündən dəyişib. Əvvəllər xəbər saytları müstəqil informasiya mənbəyi idisə, bu gün onlar əsasən Instagram və Facebook-dan asılı vəziyyətə düşüblər. 2025-ci ilin avqustunda Azərbaycan xəbər portallarının birbaşa trafiki 2022-ci illə müqayisədə 19 faiz azalıb, əvəzində sosial şəbəkələrdən gələn keçidlər 37 faiz artıb.
Bu isə redaksiyaları məcbur edir ki, materialların formatını dəyişsinlər: qısa mətnlər, infoqrafikalar, bir dəqiqəyə qədər videolar. Əks halda xəbər kütləyə çıxmır, gündəmdə qalmaq imkanı itir.
Bununla yanaşı, dezinformasiya riski də artır. Avqust 2025 tarixli Avropa Rəqəmsal Media Müşahidə Mərkəzinin hesabatında qeyd olunur ki, regionla bağlı saxta xəbərlərin əsas yayılma kanalları məhz Instagram və X-dir.
Sosial şəbəkələr və xarici siyasət
Azərbaycan üçün sosial şəbəkələr təkcə daxili ünsiyyət vasitəsi deyil, həm də beynəlxalq kommunikasiya alətinə çevrilib. Xüsusən də Qarabağ və regional diplomatiya ilə bağlı mövzularda. Rəsmi şəxslər X üzərindən xarici auditoriyaya mövqelərini izah etməyə üstünlük verirlər.
Məsələn, 2025-ci ilin avqustunda Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi X və Instagram vasitəsilə sülh danışıqları prosesini izah edən 50-dən çox infoqrafika və video yayımladı. Bu materiallar 12 milyondan çox baxış topladı, onların üçdə biri isə ölkə xaricindən gəldi. Beləliklə, sosial şəbəkələr artıq yalnız daxili mobilizasiya vasitəsi yox, həm də açıq diplomatiyanın mühüm elementi kimi çıxış edir.
Rəqəmsal mühitin riskləri: kibertəhlükələr və xarici müdaxilə
Sosial şəbəkələrin, xüsusən də Instagram və X-in Azərbaycanda sürətlə güclənməsi informasiya təhlükəsizliyi ilə bağlı riskləri də artırıb. Kibertəhlükəsizlik üzrə Milli Agentliyin 2025-ci ilin avqust hesabatında bir neçə əsas tendensiya göstərilib.
Birincisi, xarici mərkəzlərlə əlaqəli saxta səhifələrin sayı kəskin artıb. Təkcə 2025-ci ilin iyul-avqust aylarında Instagram-da Qarabağla bağlı dezinformasiya yayan 3200-dən çox hesab bloklanıb. Agentliyin məlumatına görə, bu səhifələrin bir hissəsi Ermənistandan və Rusiyadan idarə olunurdu.
İkincisi, jurnalistlər və ictimai fəallar hədəfə çevrilib. Avqust ayında onların hesablarına qarşı 400-dən çox sındırma cəhdi qeydə alınıb ki, bu da iyunla müqayisədə 35 faiz çoxdur. Ekspertlər bunu Azərbaycan-Ermənistan sülh danışıqları ətrafında beynəlxalq polemikanın qızışması ilə əlaqələndirirlər.
Üçüncüsü, dezinformasiyanın yeni texnologiyaları dövriyyəyə buraxılıb: deepfake və sintetik kontent. 2025-ci ilin iyulunda X-də yayılan saxta videoda guya azərbaycanlı məmur təxribatçı bəyanatlar verirdi. Video bir sutkada 250 min baxış topladı, sonra isə ifşa olundu.
İctimai reaksiya və dövlət addımları
Azərbaycanda cəmiyyət dezinformasiya problemində getdikcə daha həssaslaşır. MediaPulse-un 2025-ci ilin avqust sorğusuna görə, istifadəçilərin 61 faizi son üç ayda ən azı bir dəfə sosial şəbəkələrdə saxta xəbərlə qarşılaşdığını etiraf edib.
Dövlət də bu istiqamətdə fəaliyyətini gücləndirir. Avqust ayında Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi Meta ilə memorandum imzalayıb. Sənəd çərçivəsində azərbaycanca bilən yerli moderator komandası yaradılır. Məqsəd feyklərə və nifrət dolu kontentə daha operativ reaksiya verməkdir.
Bununla yanaşı, mediaya savadlı yanaşmaya ehtiyac artır. 2025-ci ilin sentyabrından etibarən Bakının məktəblərində "rəqəmsal mədəniyyət" adlı sınaq fənni tətbiq olunur. Burada yeniyetmələrə manipulyasiya ilə doğru informasiyanı ayırd etməyin yolları öyrədiləcək.
2026-cı il üçün proqnozlar: ehtimal olunan ssenarilər
Analitiklər qarşıdakı dövr üçün bir neçə ssenarini ehtimal edirlər:
Instagram-ın mövqelərinin möhkəmlənməsi. Əgər cari dinamika davam edərsə, 2026-cı ilin ortalarınadək Instagram 45-47 faiz həddini aşa bilər. Bu, xüsusən Reels-ə maraq qorunduğu və e-commerce imkanları artdığı təqdirdə real görünür.
Facebook-un sabitləşməsi. Geriləməsinə baxmayaraq, platforma yox olmayacaq. Auditoriyası 28-30 faiz civarında qalacaq, amma funksiyası daralacaq: əsasən valideyn qrupları, lokal icmalar və peşəkar çatlar.
TikTok-un yüksəlişi. Əgər bloklama olmazsa, gizli artımın fonunda TikTok 2026-cı ilin sonuna qədər 15 faizə çata bilər və YouTube-la rəqabət apara bilər.
LinkedIn və X-in niş mövqeyi. LinkedIn iqtisadiyyatın peşəkarlaşması sayəsində artacaq, X isə beynəlxalq və siyasi müzakirələrin əsas arenası kimi qalacaq.
Müqayisəli təhlil: Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstan
Azərbaycanın mənzərəsi qonşu ölkələrlə həm oxşar, həm də fərqli cəhətlər daşıyır.
Türkiyə. 2025-ci ilin avqustunda Instagram Türkiyədə 50 faizdən çox bazar payına sahib idi. Facebook burada da zəifləyir, amma siyasətdə və yerli kommunikasiya sahəsində əhəmiyyətini saxlayır. TikTok-un auditoriyası bir ildə 22 faiz artaraq ən sürətli böyüyən platformaya çevrilib. Əsas fərq isə siyasətçilərin və jurnalistlərin X-dən kütləvi istifadəsidir: siyasi həştəqlər tez-tez dünya trendinə çıxır.
Gürcüstan. Burada Facebook hələ də liderdir - təxminən 44 faiz. İkinci yerdə Instagram (38 faiz), üçüncü isə daha sabit mövqedə olan YouTube (12 faiz). TikTok-un payı 10-11 faizdir. Gürcüstanda uzun mətnli müzakirələrə inam daha güclüdür, halbuki Azərbaycanda gənclər vizual formata üstünlük verir.
Azərbaycan. Beləliklə, Azərbaycan Instagram-ın üstünlüyü və X-in beynəlxalq gündəmdə fəal istifadəsi ilə Türkiyəyə bənzəyir, amma Facebook-un hələ də mühüm rolu baxımından Gürcüstana yaxındır. Fərqləndirici xüsusiyyət isə YouTube-un Azərbaycanda rekord həddə enməsi, qonşularda isə bu prosesin o qədər də kəskin olmamasıdır.
Region üçün əhəmiyyəti
Sosial şəbəkələr artıq geosiyasi rəqabət faktoruna çevrilir. Milli çərçivələrlə məhdud olan ənənəvi medianın əksinə olaraq, Instagram, TikTok və X transsərhəd kommunikasiya mühitləri yaradır. Azərbaycan üçün bu o deməkdir ki, ölkədaxili auditoriya uğrunda mübarizə eyni zamanda beynəlxalq imic uğrunda mübarizədir.
Azərbaycanda Instagram sıçrayışının arxasında nə dayanır
StatCounter-in qlobal paneli göstərir ki, 2025-ci ilin avqustunda Instagram 42,7 faizlə Azərbaycanda birinci yeri tutub, Facebook-u (30,76 faiz) geridə qoyaraq YouTube-dan (10,27 faiz) açıq fərqlənib. Bu, "lokal anomaliya" deyil - paralel göstəricilər də bunu təsdiqləyir: X (7,2 faiz), Pinterest (6,1-6,2 faiz) və LinkedIn (1,6 faiz) niş, amma sabit oyunçulardır.
Əlavə siqnal - üç ayın kəskin dinamizmi. Avqustun sonunda yerli mediada yayılan xəbərlərə görə, YouTube cəmi bir rübdə 72 faiz pay itirib, Instagram isə təkcə avqustda 8,69 faiz bənd artaraq 42,7 faizə yüksəlib. Bu isə auditoriyanın diqqətinin qısa vertikal videolara və yerli influenserlərə keçdiyinin sübutudur.
Bu dəyişimin əsas dayağı - ölkənin rəqəmsal auditoriyasının həcmi və yetkinliyidir. 2025-ci ilin əvvəlində Azərbaycanda 9,23 milyon internet istifadəçisi (əhalinin 89 faizi) və 6,73 milyon sosial şəbəkə hesabı (əhalinin 64,9 faizi, DataReportal metodologiyası ilə) qeydə alınmışdı. Yəni bazar artıq doymaya yaxındır, artım isə əsasən platformalararası vaxt bölgüsü və istifadəçi aktivliyinin yüksəlməsi hesabına baş verir.
Nəhayət, davranış dəyişikliyini gücləndirən başqa faktor - "ekranın mobilizasiyası"dır. 2025-ci ilin avqustunda mobil veb-trafik sistemli şəkildə desktopu üstələyib. StatCounter məlumatına görə, həmin dövrdə trafikin üçdə ikisi mobil cihazların payına düşüb. Bu isə izah edir ki, niyə "qısa vertikal" videolar uzun "desktop" formatlı materialları üstələyir.
Risklər: dezinformasiya, koordinasiyalı manipulyasiya və hədəf hücumları
Sosial platformaların payı mediada nə qədər böyüyürsə, risklər də o qədər kəskinləşir. 2025-ci ilin birinci rübündə Meta açıq şəkildə bir sıra gizli təsir şəbəkələrinin fəaliyyətini (İran/Çin/Rumıniya əməliyyatları) ifşa edib və onları bloklayıb. Bu presedent təkcə AB və ABŞ üçün deyil, həm də X və Instagram-ın siyasi ünsiyyətin başlıca kanallarına çevrildiyi Azərbaycan kimi ölkələr üçün ciddi xəbərdarlıqdır. Hesabatın nəticəsi aydındır: feyk personajların "ağacvari" şəbəkələri, avtomatik generasiya olunmuş kontent və kross-platforma sinxronizasiyası artıq "yeni norma"dır və institutlar buna hazır olmalıdır.
Burada vacib məqam odur ki, artıq "viral" effekt yaratmaq üçün geniş şəbəkələrə ehtiyac yoxdur: bir neçə hesabın koordinasiyalı fəaliyyəti belə "hədəfə dəyən zərbə" effekti yaradır. Son ayların təcrübəsi regionda bunu göstərdi. Məhz bu səbəbdən platformalarla birbaşa operativ əlaqələr, yerli dil moderasiyası və sürətli reaksiya - strateji prioritetə çevrilib. 2025-ci ildə Azərbaycan Rəqəmsal İnkişaf Nazirliyi məhz bu istiqamətdə tərəfdaşlıqları genişləndirib, rəqəmsal siyasəti 2025-2028-ci illər üçün milli süni intellekt strategiyası ilə sinxronlaşdırıb (sentyabrda Presight ilə imzalanmış MoU həmin konturun tərkib hissəsidir).
Sosial şəbəkələr "yumşaq güc" kimi: daxili gündəmdən xarici auditoriyaya
Mövcud strukturun güclü tərəfləri aydındır:
Instagram "default media" kimi. Kartlar, storilər, Reels-lər, mikroinfoqrafika və qısa "izah videoları" mürəkkəb mövzuları (energetika, logistika, sülh prosesi) geniş kütləyə tez və maneəsiz çatdırır. Ən önəmli üstünlüyü isə 18-34 yaş aralığında güclü təsiridir.
X - "ikinci səviyyə diplomatiya" kimi. Burada beynəlxalq jurnalistlərlə, analitiklərlə, keçmiş və hazırkı məmurlarla, QHT və ekspert icmaları ilə birbaşa təmas mümkündür. Energetika və tranzit gündəmi olan ölkə üçün bu pəncərə həyati önəmlidir.
Amma "yumşaq güc" təkcə siyasi kommunikasiya ilə məhdudlaşmır. Buraya biznes-diplomatiya da daxildir: İKT-dən tutmuş kreativ sənayelərə qədər. 2025-ci ildə LinkedIn-də Azərbaycana aid İKT və logistika sahəsində vakansiyaların və işə qəbul proseslərinin artması da bunu sübut edir. Platformanın ölkədə payı kiçik görünsə də, beynəlxalq işəgötürənlər və podratçılar üçün vitrin rolunu oynayır. Bunun arxasında duran struktur isə dövlətin rəqəmsal idarəetmədə yetkinlik siqnalı verən AI gündəmidir (Presight ilə MoU məhz bu mesajı daşıyır).
Jurnalistika və reklam bazarı: "instagramlaşma"nın nəticələri
2025-ci ildə xəbər yayımı modeli platforma-asılı hala gəlib. Qlobal miqyasda rəqəmsal reklam bütün büdcələrin üçdə dördə yaxınını təşkil edir. Yay ortası konsensusuna görə, böyük agentliklərdə illik reklam gəlirləri 6 faiz böyüyüb. Əsas üstünlük UGC mühitlərindədir: video-platformalar, sosial feed-lər və süni intellektin hədəfləmə və kreativ sahəsində sürətli inteqrasiyası.
Bakı üçün nəticə açıqdır: brendlər və media qurumları kontenti qısa, vertikal formatlarda təqdim etməyə məcburdur. Beləliklə, redaksiyalar "qısa mətn + kart + şaquli video" paketinə keçir. Auditoriya üçün isə bu, mediaya savadlı yanaşma zərurəti yaradır: mənbəni və konteksti oxumağı öyrənmək artıq həyati bacarıqdır.
Diqqət iqtisadiyyatı və KOB-lar: birbaşa qazanc
Praktiki baxımdan sosial şəbəkələrin struktur payı biznes üçün çox konkret üstünlüklər yaradır:
Instagram-da satış və müştəri cəlbi. 42,7 faizlə bu, moda, gözəllik, qida və xidmət sahələri üçün əsas vitrindir. KOB-lar üçün "vitrin + chat + çatdırılma" bir kanalda toplanır və çox vaxt vebsaytı əvəz edir.
E-commerce və marketpleyslər. Azərbaycanda e-commerce hələ də on milyonlarla dollar ölçüsündədir, amma illik artım tempi 5-10 faizdir. Bu isə sosial şəbəkələrin ucuz trafik və satış mənbəyi olaraq daha uzun müddət əsas rol oynayacağını göstərir.
Mobil üstünlük. "Mobil ilk ekran" ssenarisi artıq sabitləşib: trafikin böyük hissəsi mobil cihazların payına düşür. Bu isə qısametrajlı, storis və shorts tipli formatların qalib gələcəyini təsdiqləyir.
Diaspora və "xarici kontur"
Azərbaycan diasporası sosial şəbəkələrdə həm çoxaldıcı, həm də xarici auditoriyaya "tərcüməçi" rolunu oynayır. Bu, praktik olaraq belə işləyir:
X - ingiliscə və türkcə kommunikasiya üçün: operativ treader, ilkin mənbələrə linklər, xəritələr, rəqəmlər və beynəlxalq jurnalistlərə birbaşa cavablar.
Instagram - "xalq diplomatiyası" üçün: vizual seriyalar, mikrohekayələr və insan yönümlü süjetlər. Bu, Avropa və ABŞ-da soyuq rəqəmlərdən daha çox təsir edir.
Bu iki rejim eyni vaxtda işlədikdə, dil və mədəni baryerlər aradan qaldırılır, ölkənin mövqeyi daha anlaşıqlı və balanslı formada izah olunur.
Siyasi ölçü: dövlət və institutlar üçün dərslər
Lokal moderasiya və platformalarla operativ eskalasiya. Azərbaycan dilində müraciətlərin prioritetləşdirilməsi və qısa zamanda işlənməsi milli rəqəmsal davamlılığın açarıdır. Meta-nın 2025-ci ilin birinci rüb hesabatı göstərir ki, gizli təsir əməliyyatlarına qarşı platforma-dövlət əməkdaşlığı güclənir. Azərbaycan da bu prosesdə həm texniki, həm də siyasi səviyyədə aktiv qalmalıdır.
Faktçekinq və mediaya savadlı yanaşmanın institusionallaşdırılması. Məktəbdən universitetə, dövlət xidmətinə qədər geniş tədris modullarının tətbiqi daha ucuz və effektlidir, nəinki reputasiya böhranlarını söndürmək.
Açıq panellərin məlumatları üzrə ictimai analitika. Dövri bülletenlərdə platformaların payı, mövzu sıçrayışları, feyk mənbələri barədə quru rəqəmlərin açıqlanması ictimai etimadı gücləndirəcək və manipulyasiya imkanlarını daraldacaq.
2026-cı il üçün realist ssenarilər
Instagram: 45-47%. Reels trendi və platforma daxilində ticarətin inteqrasiyası davam edərsə.
Facebook: 28-30%. Daha çox lokal icmalar, uzun müzakirələr və peer-to-peer xidmətlər platforması kimi.
TikTok: 13-15%. Rəsmi hesabatlarda rəqəm dəyişsə də, gənclik seqmentində çəkisi artıq YouTube və Pinterest ilə müqayisə olunur.
LinkedIn: 2%+, X: 7-9%. LinkedIn peşəkar bazarda, X isə siyasət və ekspert müzakirələrində böyüməyə davam edəcək.
E-commerce: illik 5-10% artım. Performans büdcələrinin sosial "vertikallar"a daşınması davam edəcək.
İndi nə etmək lazımdır: dövlət, media və biznes üçün praktik addımlar
Dövlət kommunikasiya orqanları üçün.
- Vahid vizual dil qaydaları (infoqrafika, şriftlər, rəng kodları), standart "izahçı" paketləri (energetika, nəqliyyat dəhlizləri, humanitar mövzular), deepfake-lərə qarşı "redteaming" prosedurları və sürətli "şəkillə təkzib" ssenariləri.
- Platformalarda üçsəviyyəli eskalasiya mexanizmi (yerli moderasiya → regional komandalar → qlobal siyasət) + cəmiyyət üçün müraciətlər və nəticələr barədə şəffaf aylıq hesabatlar.
Redaksiyalar üçün.
- Hər xəbərin "iki yolla" təqdimatı: 1) məlumatın alt-mətnini daşıyan qısa şaquli video; 2) sənədlərlə və linklərlə zəngin uzun məqalə.
- Etibar alətləri: açıq məlumat mənbələri (StatCounter, DataReportal və s.), geribildirim üçün botlar, səhvlərin düzəldilməsi ilə bağlı ictimai redaksiya siyasətləri.
Kiçik və orta biznes (KOB) üçün.
- Performans-miks: "Reels/Stories + lead-formalar + mikro-landing" mobil trafikə hədəflənməklə; vurğu UGC-kreativlərdə (2025-ci ilin qlobal trendi - reklam büdcələrinin artan hissəsinin UGC-mühitlərə yönəlməsi).
- E-commerce ikinci "kassa" kimi: hətta orta bazar şəraitində də müştərini abunə və ya messencer/sosial şəbəkə üzərindən ödənişlə saxlamaq, bahalı trafik xərclərini artırmaqdan daha sərfəlidir.
Regional çərçivə: Azərbaycan Qafqaz və daha geniş miqyasda harada dayanır
İstifadə strukturuna görə Azərbaycan Türkiyəyə daha yaxındır (Instagram üstünlüyü, X-in siyasətdə yüksək rolu) və Gürcüstandan uzaqdır (orada Facebook ənənəvi olaraq daha güclüdür). Bu bizim üçün üstünlükdür: "mobil şaqulilərə" daha tez uyğunlaşırıq və mürəkkəb mövzuları xarici auditoriyaya vizual izahla çatdırmaq bacarığımız daha yüksəkdir. Bu isə diqqət uğrunda mübarizədə rəqabət üstünlüyü deməkdir.
Avqust mənzərəsi sadəcə diaqramdakı "partlayış" deyil, bazarın yeni konfiqurasiyasıdır: Instagram - "media standartı", X - "xarici səs" və ekspert diskussiyalarının meydanı, Facebook - icmaların "yerli toxuması", YouTube isə "uzun diqqət" platforması olaraq payını qısavideolara uduzsa da, sənədli formatlar və arxivlər üçün dəyərini qoruyacaq. Bu konfiqurasiyanın milli maraqlara işləməsi üçün Azərbaycan platformaları "tutmaq" yox, onları strateji çərçivə ilə əhatə etmək yolunu seçməlidir: yerli moderasiya və platformalarla qarşılıqlı protokollar; institusional faktçekinq və təhsil; gündəmin sistemli şəkildə vizual formata salınması; və rəqəmsal dövlət idarəçiliyində texnoloji yetkinlik (AI-infrastruktur və tərəfdaşlıqlar daxil olmaqla). Belə olan halda statistika sadəcə "kim kimi ötüb keçdi" deyə göstərməyəcək, həm media, həm biznes, həm cəmiyyət, həm də dövlət üçün alətə çevriləcək.
Əgər lazım olsa, nazirliklər, dövlət agentlikləri, redaksiyalar və KOB-lar üçün ayrıca "best practices" əlavəsi də hazırlaya bilərəm (kontent strukturu, dərc vaxtı, KPI, infoqrafika şablonları) və Azərbaycan bazarında ən yaxşı "saxlama" və konversiya nümunələrini ayrıca bloklarla təqdim edə bilərəm.
Milli.Az