Suriyanın mürəkkəb dini və etno-konfessional mənzərəsində hər bir icma, sözün əsl mənasında, əsrlərlə öz mövcudluğu ilə mərkəzi hakimiyyətə sədaqət arasında incə bir tarazlıq qurmağa çalışıb. Bu mənzərədə şeyx Hikmət Hicrinin fiquru, sözün bütün mənalarında, qeyri-adi və ziddiyyətli yer tutur. Dürzilərin ali dini rəhbəri olan bu adam - özü də Suriyadan deyil, minlərlə kilometr uzaqda - Latın Amerikasında doğulmuş bir şəxs - son illər Suriyanın siyasi səhnəsində ən gözlənilməz fiqurlardan birinə çevrilib.
Milli.Az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:
Onun keçdiyi yol - Bəşşar Əsədin açıq dəstəkçisindən onun barışmaz tənqidçisinə çevrilməsi - əslində bir şəxsin dəyişimi deyil. Bu, daha dərin və sistemli böhranın - Suriyadakı dürzi icmasının kimlik və siyasi iradə böhranının - əlamətidir.
1965-ci ildə Venesuelada doğulması sadəcə bir bioqrafik detal deyil. Bu, Hikmət Hicrinin çoxqatlı şəxsiyyətini anlamaq üçün əsas açardır. Atası - şeyx Salman Əhməd Hicri - orada diasporla bağlı fəaliyyət göstərirdi, necə ki, XIX əsrin sonlarından bəri Suriya və Livandan Latın Amerikasına köç edən dürzilərin böyük hissəsi. Venesuelada dürzi icmaları təkcə diaspor həyatında deyil, tarixi vətənlə əlaqələrin qurulmasında da mühüm rol oynayıblar.
Yeniyetmə yaşlarında Suriyaya qayıdan Hikmət, Dəməşq Universitetində hüquq təhsili alıb. Amma 1993-cü ildə yenidən Latın Amerikasına - bu dəfə iş üçün - üz tutdu. Onun Suriyaya tam qayıdışı 1998-ci ildə baş verdi və o, Suveyda vilayətində yerləşən, dürzilər üçün mühüm dini mərkəzlərdən biri olan Kanavata yerləşdi. Bu dönüş, əslində onun dini iyerarxiyadakı yüksəlişinin başlanğıcı oldu.
2012-ci ildə böyük qardaşının qəfil və müəmmalı ölümü ona "şeyx əl-aqil" - dürzi icmasında ən ali dini rütbə - titulunun yolunu açdı. Həmin il eyni zamanda Suriyada dövləti parçalanma həddinə gətirən vətəndaş müharibəsinin də başlanğıcı idi. Bəşşar Əsəd rejimi, dağılma təhlükəsi qarşısında bütün azlıqların, o cümlədən dürzilərin sədaqətini qorumağa can atırdı. Şeyx Hicri isə bu sədaqəti açıq-aşkar ifadə edənlər sırasında idi.
O dövrdə dediyi sözlər təmkinli neytrallıqdan çox, avtoritar rejimə sədaqət andını xatırladırdı: "Bəşşar, sən bu ölkənin, ərəb birliyinin və bütün ərəb dünyasının ümidsən." O, tərəfdarlarını rejimin silahlı müdafiəsinə çağıraraq, illərlə neytral mövqe tutan dürzi icmasını birbaşa vətəndaş müharibəsinin tərəfinə çevirdi.
Amma təxminən on il sonra - 2021-ci ildə - hər şey dəyişdi. Hər şeyi alt-üst edən səbəb, Suriya ordusunun yüksək rütbəli generalı ilə baş tutan telefon danışığı oldu. Həmin söhbət zamanı generaldan şeyxə qarşı açıq təhqiredici ifadələr səsləndi. Bu alçaldılma, şeyx üçün qırılma nöqtəsi oldu: o, rejimlə açıq şəkildə məsafə saxladı və ardınca Suveydədə minlərlə tərəfdarı küçələrə çıxdı. Etirazlar isə Əsəd rejiminə xas olan üsulla - qəddarlıqla, güzəştsiz və repressiv metodlarla yatırıldı.
Şeyx Hicrinin ritorikası həmin vaxtdan bəri köklü şəkildə dəyişdi. Artıq o, Əsəd hökumətini "ifratçı" adlandırır, orduya qarşı isə "İŞİD-lə bir tutulası vəhşiliklər törədirlər" deyə sərt ittihamlar səsləndirirdi. İlk dəfə açıq şəkildə bəyan etdi ki, Dəməşqlə heç bir barış mümkün deyil. Bu bəyanatla o, faktiki şəkildə açıq müxalif mövqeyə keçdi - özü də təkcə dini nüfuzunu deyil, həyatını belə riskə ataraq.
Keçmişlə gələcəyin arasında
Şeyx Hikmət Hicrinin obrazı sadəcə dini liderin bioqrafiyası deyil. O, bütöv bir icmanın kimlik axtarışı, yaşamaq uğrunda mübarizəsi və siyasi transformasiyasını özündə əks etdirən güzgüdür. Hicri bu gün keçid dövrünün simvoludur - ortodoks şeyxlər üçün artıq dərəcədə dünyəvi, qapalı sistemli siyasətçilər üçün həddindən artıq açıq sözlü, mövcud rejim üçünsə dözülməz dərəcədə təhlükəli.
Bu gün Hikmət Hicri siyasi mənada yolayrıcındadır. Onun səsi yalnız Suveydada deyil, həm də Latın Amerikasında və beynəlxalq aləmdə getdikcə daha ucadan eşidilir. Onun bioqrafiyası - Şərqlə Qərbi, sürgünlə dönüşü, susqunluqla sözün gücünü birləşdirən bir körpü təsiri bağışlayır.
Söhbət artıq onun lider kimi sağ qalmasından getmir. Əsas məsələ budur: o, bu gün malik olduğu dini nüfuzu siyasi kapitala çevirə biləcəkmi? Və bunu edərkən onu söz sahibi edən ən dəyərli faktoru - sadə insanların inamını - itirməyəcəkmi?
Dürzilərin Venesuelaya köçü - tarixi yox, geosiyasi hadisə
Dürzilərin Venesuelaya kütləvi köçü ərəb diasporası tarixində sıradan bir epizod deyil. Bu, siyasi və sosial baxımdan tamamilə fərqli bir fenomen kimi dəyərləndirilməlidir. Söhbət təkcə iqtisadi sabitlik arzusundan yox, həm də Yaxın Şərqlə Cənubi Amerika arasında formalaşmış müstəqil bir mədəni-siyasi körpüdən gedir. Bu əlaqə zamanla sivilizasiya dərinliyində bir xəttə çevrilib - həm Suriyanın daxili dinamikasına, həm də Venesuela siyasətinə birbaşa təsir göstərib.
Bu gün həmin unikal transokean bağın öz adı belə var: "Suveydasuela" - yəni Suveyda və Venesuelanın vəhdəti.
1950-ci illərdə Suriya təlatümlü bir mərhələdən keçirdi. Bir-birini əvəz edən hərbi çevrilişlər, dağılmış kənd təsərrüfatı, çökmüş iqtisadiyyat və dərinləşən məzhəblərarası qarşıdurma. Bu fonda Venesuela əsl neft Eldoradosu kimi görünürdü - sürətlə inkişaf edən iqtisadiyyat, sabit idarəçilik və açıq cəmiyyət.
Venesuelanın Birləşmiş Sosialist Partiyasından sabiq millət vəkili, özü də dürzi mənşəli olan Adil əz-Zuqayir belə xatırlayır:
"Atam 1950-ci illərdə iqtisadi səbəblərlə Venesuelaya köçdü. Sadə bir kəndli idi, amma Suriya həmin dövrdə stabillik baxımından tamamilə çöküş içindəydi. Venesuela isə əksinə - inkişaf edirdi və dünyadan gələn mühacirlərə - italyanlara, portuqaliyalılara, ərəblərə - qucaq açmışdı. Bizi səmimi şəkildə qarşıladılar."
Amma səbəblər təkcə iqtisadi deyildi. Tarix boyu təqib və ayrımçılığa məruz qalan dini azlıq üçün təhlükəsizlik məsələsi heç də az əhəmiyyət daşımırdı.
"Ən əsas faktorlardan biri Venesuelada dini dözümlülüyün olması idi. Biz - dürzilər - Suriyada və Livanda dəfələrlə təzyiqlərə məruz qalmışdıq. Amma Venesuelada məzhəbçilik yox idi. Orada sadəcə insan kimi yaşamaq mümkün idi," - deyə vurğulayır əz-Zuqayir.
Zaman keçdikcə dürzi icması təkcə bu ölkədə yaşamağa yox, hakimiyyətin mərkəzinə daxil olmağa başladı. 1999-cu ildə Uqo Çavesin hakimiyyətə gəlişi və onun "bolivarian sosializmi" çağırışı ərəb və xüsusilə də dürzi diasporasının dövlət idarəçiliyində mühüm yerlərə gəlməsinə yol açdı.
Bu prosesin mərkəzində Əl-Aysəmi ailəsi dayanırdı. Tareq Əl-Aysəmi Çaves dönəmində ölkənin daxili işlər naziri, qubernator, daha sonra isə Nikolas Maduronun dövründə iqtisadiyyat üzrə vitse-prezident və dövlət neft şirkəti PDVSA-nın rəhbəri vəzifələrini tutdu. Onun bacısı Hayfa Əl-Aysəmi isə Venesuelanı Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsində təmsil edirdi.
Bu artıq təkcə uğurlu karyera deyil - bu, ərəb diasporaları içərisində Venesuelada bu dərəcədə yüksək inteqrasiyaya nail olan yeganə nümunədir.
Doğrudur, bu gün Tareq Əl-Aysəmi korrupsiya ittihamı ilə həbsdədir, amma onun keçdiyi yol - dürzi icmasının Venesuela dövlətinin "damarlarına" necə nüfuz etdiyini açıq göstərir.
Suriyada Venesuela
Bəlkə də bu hekayənin ən maraqlı və eyni zamanda paradoksal tərəfi odur ki, Venesuela sanki geriyə - Suriyanın içinə "qayıdıb". Suriyanın dürzilər üçün həm dini, həm də demoqrafik cəhətdən əsas mərkəzi sayılan Suveyda şəhərində, vətəndaş müharibəsindən öncəki dövrdə, müxtəlif hesablamalara görə, Venesuela ilə bağlılığı olan 300 mindən 500 minə qədər insan yaşayırdı.
Elə bu səbəbdən bu şəhərə artıq sadəcə Suveyda yox, "Kiçik Venesuela", yaxud da daha tez-tez işlənən adla - "Suveydasuela" deyilir. Şəhər küçələrində venesuelalı aksentlər eşidilir, dükan vitrinlərində Karakasdan gələn mallar görünür, restoran menyularında isə arepa və kakao yer alır. Yerli əhalinin böyük qismində isə ikili - suriyalı və venesuelalı vətəndaşlıq var.
"Suveydanın əhalisinin təxminən 20 faizi Venesuela köklərinə malikdir. Bu, sadəcə bir statistika deyil - bu, həm mədəni, həm də siyasi fenomendir," - deyə qeyd edir Adil əz-Zuqayir.
2009-cu ildə Suveydaya rəsmi səfəri zamanı Uqo Çavesin dediyi sözlər yaddaşlara həkk olunmuşdu:
"Mən burada özümü evimdəki kimi hiss edirəm. Suveyda - elə Venesuela kimidir. Venesuela isə Suriyanın evi və qardaşıdır."
Beləliklə, unikal bir siyasi-mədəni düstur formalaşdı: dürzilər ərəb Şərqi ilə Latın Amerikası arasında körpüyə çevrildi. Başqa diasporlardan fərqli olaraq bu əlaqə zamanla zəifləməyib, əksinə, ildən-ilə daha da güclənib. Siyasi, ailəvi, hətta hərbi təmaslar - bütün bu faktorlar dürzi icmasını Karakasla Suveyda arasında qeyri-rəsmi, amma təsirli kommunikasiya kanalına çevirib.
Bu kanal, xüsusilə də Suriyada siyasi sistemin çökməsi fonunda həyati əhəmiyyət kəsb edir. Venesuela pasportları və oradakı əlaqələr sayəsində dürzilər ölkədən çıxış, humanitar yardım almaq, biznes imkanlarına çıxış kimi fürsətlər əldə edə biliblər.
Amma bu simbiotik münasibətin tərs üzü də var. Suveydada güclənən "Latın Amerikası faktoru", xüsusilə də Karakasla Dəməşq arasında böyüyən Hikmət Hicrinin radikal çıxışları fonunda, Suriya hakimiyyətinin gözündə getdikcə daha da narahatlıq doğuran amilə çevrilir. Rusiya və İranla yaxınlaşan Dəməşq rejimi Suveydadakı bu "yad" təsiri şübhə ilə izləyir.
Bu gün Suriya dövlətçiliyi iflic vəziyyətdədir, bölgədə İran və Rusiyanın təsiri zəifləyib. Belə bir şəraitdə dürzilərin tarixən sərgilədiyi elastiklik onlara yeni fürsətlər açmaq əvəzinə, bu dəfə yeni bir çağırışa çevrilib. Onlar artıq sadəcə dini azlıq deyil - onlar transmilli siyasi subyektə çevriliblər. Onların kimliyi çoxdan sektarizmin çərçivəsini aşıb və bu yeni yanaşmanın ayrılmaz hissəsinə çevrilən ölkə isə Venesueladır.
"Suveydasuela" - bu, zarafat deyil, bir epoxanın diaqnozudur. Elə bir dövrün göstəricisidir ki, bir xalq eyni anda iki fərqli dünyada - həm Yaxın Şərqdə, həm də Latın Amerikasında özünə ev tapa bilir. Və hər iki məkanda siyasi çəkisi olan gücə çevrilə bilir.
Milli.Az