Milli.Az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:
Cənubi Qafqazda geosiyasi mənzərənin ildırım sürətilə dəyişdiyi bir vaxtda Fransanın Azərbaycandakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Ann Buayonun Qarabağa səfəri sadəcə diplomatik epizod deyil - bu, Parisin Bakı qarşısındakı siyasətində ciddi dönüşün xəbərçisi ola bilər.
İlk baxışda hər şey adi bir protokol səfərinə bənzəyirdi: Azərbaycan tərəfinin təşkil etdiyi tanışlıq turuna diplomatik korpus nümayəndələrinin qatılması. Lakin detallara varıldıqca məlum oldu ki, Buayon bu səfərə rəsmi dəvət olmadan, şəxsi təşəbbüsü ilə çıxıb. Diplomatiyada təsadüf anlayışı demək olar ki, yoxdur, xüsusilə də xarici siyasət kursunu sistemli şəkildə quran Fransa kimi ölkələrdə.
Əsas sensasiyanı isə səfirin səfər zamanı sərgilədiyi davranış yaratdı. Protokol filtrləri olmadan, jurnalistlərlə açıq danışıqda Buayon Qarabağda Azərbaycanın səylərini etiraf etməklə kifayətlənmədi, həm də bərpa prosesini müsbət qiymətləndirdi və Şuşanın Azərbaycan xalqı üçün əhəmiyyətini vurğuladı. Bu açıqlamalar o qədər birbaşa və səmimi səsləndi ki, erməni mediasının dili ilə desək, "şok və çaşqınlıq" doğurdu. Bu da təəccüblü deyil: son illərdə Fransa Ermənistan maraqlarının ən səslı lobbiçilərindən birinə çevrilmişdi, Bakıda fəaliyyət göstərən səfirlik isə davamlı şəkildə Azərbaycanı tənqid edən mövqedə çıxış edirdi.
Bəs bu dəyişiklik nə ilə bağlıdır? Paris niyə bu qədər sürətlə ritorikanı yumşaltdı?
Tirana sınağı: Makronun Bakı ilə təmas cəhdi
2025-ci ilin may ayından etibarən Fransanın Cənubi Qafqaz siyasətində ehtiyatlı bir dəyişiklik hiss olunur. Bu dönüşün katalizatoru isə 16 mayda Tirana şəhərində keçirilən Avropa Siyasi Birliyi Sammiti oldu. Sammitin kuluarlarında Fransa Prezidenti Emmanuel Makronla Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev arasında rəsmi olmasa da, simvolik əhəmiyyətə malik söhbət baş tutdu. Əvvəlki illərdən fərqli olaraq, burada Makronun ritorikası daha neytral idi. "Politico Europe" jurnalistlərindən T. Uolkerin sözlərinə görə, Makron bu dəfə "öyrətmək əvəzinə dinləməyi seçdi" və Əliyevlə dialoqda "yeni səhifəyə hazır olduğunu" nümayiş etdirdi.
Bu yanaşma, 2021-2024-cü illərdə Fransanın sərgilədiyi açıq düşmən ritorikası ilə kəskin ziddiyyət təşkil edir - o dövrdə Paris Avropa İttifaqında birgə bəyanatları bloklayır, BMT Təhlükəsizlik Şurasında anti-islam ritorikasını irəli sürür və Makron "ermənilərin sıxışdırılması" ilə bağlı qalmaqallı ifadələr səsləndirirdi.
Bu dəyişikliklərin arxasında duran əsas səbəbləri aşağıdakı kimi xülasə etmək olar:
1. Ermənistana edilən strateji yatırımların tam fiaskosu. 2023-cü ildən bəri Fransa Ermənistana 80 milyon avrodan çox ikitərəfli yardım ayırıb - hərbi təlimlər, islahat proqramları, humanitar layihələr. Amma 2024-cü il Paris üçün məyusedici oldu: Ermənistan rəhbərliyinin vədlərinə baxmayaraq, böyük müdafiə müqavilələrinin heç biri real həyata keçirilmədi. 2025-ci ilin mayında Direction Générale de l'Armement-in hesabatına əsasən, Ermənistanla bağlanmış müqavilələrin cəmi 12%-i icra mərhələsinə keçib.
2. Azərbaycanın mövqelərinin güclənməsi. 2023-cü ilin sentyabrında Qarabağın tam azad olunması və regionun ölkənin konstitusiya sisteminə inteqrasiyası ilə Azərbaycan nəinki fiziki, həm də hüquqi nəzarəti tam bərpa etdi. 2025-ci ilin mayında Qarabağda bələdiyyə şuralarının formalaşdırılması tamamlandı. Mərkəzi Seçki Komissiyasının məlumatına görə, seçkilərdə qeydiyyatdan keçmiş seçicilərin 78.6%-i iştirak edib. Bu, skeptik dairələrə belə ərazi məsələsinin qapanmış olduğunu göstərdi.
3. Fransanın regional təcridi. Paris əsas danışıqlar formatlarından kənarda qalıb: martda Berlində keçirilən Azərbaycan-Ermənistan-Almaniya üçtərəfli görüşündə və Cenevrə məsləhətləşmələrində (AB-nin moderatorluğu ilə, Almaniya və İsveç) Fransanın iştirakı olmayıb. 2 iyun 2025-ci ildə European Council on Foreign Relations-un hesabatında açıq yazılıb: "Fransa regiondakı tərəflərin etimadını itirib və vasitəçidən siyasi aktivistə çevrilib".
2025-ci il iyunun 18-də Fransanın Ermənistandakı səfiri Ann Buayon Ermənistan parlamentində çıxış edərək, "Cənubi Qafqazda ərazi reallığının dəyişdiyini" etiraf etdi və "Fransa yeni faktlara uyğun öz rolunu yenidən nəzərdən keçirməlidir" dedi. Bu bəyanat təkcə məzmunca deyil, həm də formaca mühüm idi. Le Figaro qəzetinin 20 iyun tarixli məlumatına əsasən, səfirin bu çıxışı əvvəlcədən Yelisey sarayı ilə razılaşdırılmayıb. Bu fakt ya yerli diplomatik missiyalara verilmiş geniş muxtariyyətin, ya da Parisin Bakı və İrəvanın reaksiyasını yoxlamaq məqsədilə atdığı sınaq addımının göstəricisidir.
Buayonun çıxışı Fransa XİN rəhbəri Stefan Sejurnenin martda səsləndirdiyi sərt bəyanatla - "Qarabağa beynəlxalq status verilməlidir" çağırışı ilə müqayisədə tamamilə fərqli ritorikadır. İndi artıq səslənən mesajlarda ambisiyalı şüarların yerini ehtiyatlı realizm və deeskalasiya ritorikası tutur.
Bu diplomatik yumşalmanın fonunda isə Bakıda Fransanın vətəndaşı Martin Rayanla bağlı casusluq işi davam edir. 2025-ci ilin yanvarında saxlanılan Rayan, Azərbaycanın Baş Prokurorluğunun rəsmi açıqlamasına əsasən, Fransanın xüsusi xidmət orqanlarına regiondakı strateji boru kəmərlərin geolokasiyası, hərbi-sənaye kompleksinə aid tender məlumatları və Xəzəryanı bölgədəki fəaliyyətlə bağlı məxfi informasiyalar ötürüb. İttiham aktında (iş №2025-0410) qeyd olunur ki, Rayan bu məlumatları Fransanın Bakıdakı konsulluğunun diplomatik kanalları ilə şifrələnmiş şəkildə ötürüb.
Əgər ittihamlar sübuta yetirilsə (və məhkəmədə şahidlərin ifadələri artıq sistematik sızma sxemini təsdiqləyir), bu hadisə Fransa-Azərbaycan münasibətləri tarixində ən ciddi casus qalmaqalına çevriləcək. Jamestown Foundation analitikləri yazır: "Bu insident Bakı ilə Paris arasında diplomatik memarlığın köklü dəyişməsinə səbəb ola bilər".
Fransa: çıxış yolu axtarışında
Yaranmış vəziyyət - diplomatik təcrid, Ermənistan strategiyasının fiaskosu, regionda nüfuz itkisi və mümkün casus qalmaqalı - Parisin yeni yol axtarmağa məcbur olduğunu göstərir. Prezident Makronun Avropa Siyasi Birliyi formatından istifadə etməsi, əslində, bu strategiyanın test meydançasına çevrilib. Sciences Po universitetinin professoru Jan-Pyer Filyu bu barədə belə deyir: "Fransa səhv Erevana yönəlik stavkasının nəticələrini minimallaşdırmağa və Bakı ilə münasibətləri yenidən başlamağa çalışır - özü də üzünü qorumaq şərti ilə".
Makronun bu niyyətlərini isə strateji tərəfdaşlıq kimi yozmaq sadəlövhlük olardı. Bu addım - tamamilə taktiki, praqmatik və məcburi bir manevrdir. Hətta Avropa İttifaqının daxilində belə, Parisin siyasətinə artan tənqid mövcuddur. Almaniya Bundestaqının Xarici İşlər Komitəsinin 11 iyun 2025-ci il tarixli hesabatında deyilir: "Fransanın Cənubi Qafqaz gündəmini qeyri-proporsional şəkildə siyasiləşdirməsi ümumevropeya maraqlarına zərbə vurur".
Fransa üçün Qarabağla bağlı ritorikanı dəyişmək - sadəcə zəruri taktiki korrektə deyil, həm də reputasiya risklərini minimallaşdırmaq cəhdidir. Amma bu yeni ritorikanın davamlı olub-olmayacağı hələ bəlli deyil. Bakı üçünsə önəmli olan təkcə sözlər deyil, ardınca gələcək praktiki addımlardır. Paris əgər həqiqətən də yeni səhifə açmaq istəyirsə, bu, artıq səfirin "şəxsi təşəbbüsləri" ilə yox, dövlət səviyyəsində rəsmi və birmənalı şəkildə ifadə olunmalıdır. Əks halda, Buayonun səfəri tarixə sadəcə bir "fransız fasiləsi" kimi düşəcək.
Cənubi Qafqazda son bir ayda baş verən geosiyasi hadisələr Fransanın bölgədə sürətlə mövqelərini itirdiyini açıq şəkildə göstərir. Artıq vəziyyət elə həddə çatıb ki, Paris təkcə diplomatik jestlərlə kifayətlənə bilməz - Azərbaycan, Ermənistan və ümumilikdə regiona dair siyasətini kökündən yenidən gözdən keçirməyə məcburdur. Son dövrlərdə Fransız diplomatiyasının atdığı addımlar da bu ayılmanın baş verdiyini təsdiqləyir.
2025-ci ilin iyun ayına olan mənzərə belədir: nə Bakıda, nə Tbilisidə, hətta nə də İrəvanda Fransa artıq müstəqil, konstruktiv və etibarlı oyunçu kimi qəbul edilmir. Bunun bir neçə ciddi səbəbi var:
1. Azərbaycanın etimadını itirməsi. Qarabağ ətrafında 2022-ci ilin payızından başlayan eskalasiya fonunda Fransa açıq şəkildə Ermənistanı dəstəkləyən mövqe tutdu. Fransanın Milli Assambleyasındakı səsvermə zamanı deputatların Azərbaycana qarşı sanksiyalara və Qarabağdakı qeyri-tanıdılmış strukturların "tanınmasına" çağırışı Bakı ilə diplomatik münasibətlərə ağır zərbə vurdu.
2. Ermənilərin belə Fransadan məyusluğu. Makronun "Ermənistanı sarsılmaz dəstəkləyirik" bəyanatlarına baxmayaraq, erməni cəmiyyətində gözləntilər reallıqla üst-üstə düşmədi. 2023-cü ilin sentyabrında Azərbaycanın apardığı antiterror tədbirlərindən sonra Fransanın hərbi dəstək verməməsi İrəvanda xüsusilə acı qarşılandı. "Modus Vivendi" erməni mərkəzinin 2025-ci ilin may-iyun aylarında keçirdiyi sorğuya görə, respondentlərin cəmi 31%-i Fransanı etibarlı müttəfiq hesab edir. Halbuki 2022-ci ilin oktyabrında bu rəqəm 64% idi.
3. Digər istiqamətlərdə diplomatik uğursuzluqlar. Saheldəki missiyanın tam iflası (Fransanın bölgədəki nüfuzu demək olar ki, sıfırlandı), Yeni Kaledoniyada iyunda baş verən aksiyalar zamanı polisin zor tətbiqi, Livandan (6 iyun 2025-ci il, AFP-nin məlumatı ilə) sonuncu fransız təlimatçılarının çıxarılması - bütün bunlar Parisin qlobal siyasi aktor kimi nüfuzuna ağır zərbə vurdu. Bu mənzərədə Cənubi Qafqaz - Fransanın daha bir uğursuzluq yaşadığı arenadır.
Fransanın Bakıya doğru yumşalma cəhdləri
Mayın sonlarından başlayaraq, xüsusilə iyunda Fransa Azərbaycanın etimadını qazanmaq və münasibətləri bərpa etmək üçün bir sıra sınaq xarakterli addımlar atmağa başladı:
1. Üçüncü tərəflər vasitəsilə qeyri-rəsmi siqnallar. "Politico Europe"un 12 iyun tarixli xəbərinə görə, Fransa Avropa İttifaqının strukturuna müraciət edərək, Brüsseldə azərbaycanlı diplomatlarla qeyri-rəsmi məsləhətləşmələr keçirməyi təklif edib. Bu dəfə Fransa əvvəlki illərdəki kimi heç bir ilkin şərt irəli sürməyib - bu, Parisin mövqeyində ciddi dəyişiklikdir.
2. Stefan Sejurnenin müsahibəsi. Fransa xarici işlər naziri "Le Monde" qəzetinə 18 iyun tarixində verdiyi müsahibədə bildirib: "Fransa Cənubi Qafqazda manixeyçi (qara və ağ kateqoriyalarla düşünən) diplomatiyadan qaçmalıdır. Region dəyişir və bizim rolumuz göstəriş vermək deyil, təşviq etmək olmalıdır". Bu, əvvəlki sərt və ittihamçı ritorika ilə müqayisədə kəskin yumşalma deməkdir.
3. "Yaşıl diplomatiya" xətti ilə yeni yanaşma. COP29 ətrafında yaşanan uğursuzluqdan (Fransa Ermənistana dəstək vermiş, Bakının ev sahibliyinə qarşı çıxmışdı) sonra Paris Cənubi Qafqaza ekoloji prizmadan yanaşmağa çalışır. 13 iyunda Cenevrədə keçirilən bioçeşidlilik forumunda fransız nümayəndə heyəti Xəzər florası və faunası üzrə birgə monitorinq layihələrini təklif etdi. CNRS eksperti Jan-Mari Leturno açıq dedi: "Azərbaycan Xəzər regionunun açar tərəfdaşıdır. O olmadan dayanıqlı ekoloji sistem qurmaq mümkün deyil".
Fransanın Cənubi Qafqaz siyasətindəki əsas uğursuzluq səbəbi - bəyan edilən "universal dəyərlər" ilə regionun sərt geosiyasi reallıqları arasında ciddi uyğunsuzluqdur. Azərbaycan Fransa ilə münasibətləri yalnız konkret maraqlar prizmasından - investisiyalar, hərbi balans, energetika və infrastruktur layihələri - qiymətləndirir. Paris isə uzun müddət öz siyasətini əsasən humanitar ritorikaya və erməni diasporasının təzyiqlərinə əsaslandırırdı.
Bu arada regionda real aktivlik göstərən digər aktorlar - Türkiyə, İsrail, Pakistan, Macarıstan və Rusiya - tamamilə fərqli yanaşma sərgiləyir. Bu ölkələr təkcə bəyanatlarla kifayətlənmir, konkret layihələrə sərmayə qoyur, hərbi-texniki əməkdaşlığı genişləndirir və nəqliyyat-logistika marşrutlarına aktiv şəkildə qoşulurlar. Məsələn:
Türkiyə Azərbaycanla siyasi, hərbi və iqtisadi sahələrdə dərin inteqrasiyanı davam etdirir;
İsrail strateji enerji və müdafiə sahəsində Bakının əsas tərəfdaşlarından biridir;
Macarıstan Avropa İttifaqı daxilində Azərbaycanın açıq tərəfdaşı kimi çıxış edir;
Rusiya isə özünü regionun təhlükəsizlik memarı kimi qorumağa çalışır.
Fransa isə bu aktorların fonunda getdikcə daha az nüfuzlu, daha çox simvolik aktyora çevrilir. Cənubi Qafqazda ayaqda qalmaq istəyən hər bir ölkə bu gün konkret nəticə verən diplomatiya aparmalıdır - ritorika yox, real əməkdaşlıq əsasında.
Fransa hazırda Cənubi Qafqazda yalnız ritorikasını dəyişməklə yetinməməli, konkret siyasi davranışını və tərəfdaşlıq modelini də yenidən formatlamalıdır. Əks halda, bu region Paris üçün növbəti strateji iflas meydanına çevriləcək.
Azərbaycan isə öz mövqeyində sabit və prinsipial qalır: qarşılıqlı hörmətə əsaslanan, daxili işlərə müdaxilə etməyən, real maraqlara söykənən münasibətlər. Əgər Fransa bu şərtlərlə oynamağa hazırdırsa - yeni səhifə mümkündür. Yoxsa, autsayder olaraq qalmaq riski daha da böyüyəcək.
Paris indi nə istəyir?
Fransa bu gün Cənubi Qafqazda "reset" düyməsini basmaq niyyətindədir. European Council on Foreign Relations-un məlumatına görə, iyun ayında Strasburqda keçirilən qapalı məsləhətləşmələr zamanı fransız ekspertlər ilk dəfə etiraf ediblər ki, Paris birbaşa Bakı ilə dialoqa başlamalıdır - nə Brüsselin vasitəçiliyi, nə də erməni tərəfin "filtri" olmadan. ECFR-in aparıcı analitiklərindən biri qeyri-rəsmi söhbətdə açıq deyib: "Əgər Fransa Azərbaycanın yeni sərhədlər daxilindəki suverenliyini tanımasa və moralizmdən imtina edib praqmatik dilə keçməsə, bu regionu birdəfəlik itirəcək".
Bu yanaşma Fransa diplomatiyasında daha dərin bir ayılmanı göstərir: Cənubi Qafqaz artıq "dəyərlər deklarasiyası" meydanı deyil - bu, konkret layihələrin, ticarət marşrutlarının, infrastrukturun, hərbi logistikanın və enerji xəritələrinin arenasıdır.
Azərbaycandan isə hələlik Fransaya birmənalı reaksiya verilməyib. Bu da təsadüfi deyil: rəsmi Bakı aydın şəkildə göstərir ki, Fransa hələ partnyor ola bilər, amma əvvəlcə bərabərhüquqlu, ədalətli və qarşılıqlı hörmətə əsaslanan yanaşma ortaya qoymalıdır. Ultimatumlar dövrü artıq geridə qalıb.
2025-ci il iyunun 12-də Fransanın Azərbaycandakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Ann Buayonun Qarabağa səfəri təkcə növbəti protokol səfəri deyildi. Bu, əslində, Parisin regiona baxışında dərin transformasiyanın simptomudur. Neytral ritorika və təmkinli jestlər arxasında Fransa yeni davranış modelini test edir: İrəvanın qeyd-şərtsiz dəstəyindən daha elastik və taktiki yanaşmaya keçid.
2023-cü ildən etibarən Paris ardıcıl şəkildə Ermənistanı dəstəkləyirdi, bəzən bu dəstək öz maraqlarına zidd idi. Amma bu siyasət nəticə etibarilə Fransanı regionda strateji təcrid vəziyyətinə saldı. Nə Türkiyə, nə Gürcüstan, nə də İran Parisin təşəbbüslərini dəstəklədi. Hətta Avropa İttifaqı belə Parisin birtərəfli mövqeyindən məsafə saxladı.
Faktlar özü danışır:
- 2023-cü ilin dekabrından 2025-ci ilin iyununa qədər Avropa İttifaqının əsas üzv dövlətlərindən heç biri Fransanın anti-Rusiya və pro-erməni təşəbbüslərini dəstəkləmədi.
- IFRI-nin 17 may 2025-ci il tarixli hesabatında qeyd olunur: "Fransanın regiona öz gündəmini zorla qəbul etdirməyə cəhdləri, Türkiyə və Azərbaycanın dinamikasını düzgün qiymətləndirmədiyinə görə iflasa uğradı".
- "Ifop"un 10 iyun 2025-ci il tarixli sorğusuna əsasən, fransızların 62%-i hesab edir ki, Parisin Cənubi Qafqazla bağlı nə aydın, nə də effektiv siyasəti var.
Ann Buayon Qarabağa Fransa diplomatik missiyasının rəhbəri kimi, formal olaraq humanitar təmaslar çərçivəsində səfər etsə də, onun davranışları bu çərçivədən kənara çıxırdı. 2020-ci ildən bəri ilk dəfə olaraq, fransız diplomat beynəlxalq hüquqa zidd terminlərdən (xüsusilə "Dağlıq Qarabağ") uzaq durdu - nə çıxışlarda, nə də səfirliyin rəsmi paylaşımlarında bu terminə yer verildi.
Səfər zamanı:
- Azərbaycanı tənqid edən heç bir bəyanat səsləndirmədi - bu, əvvəlki illərlə müqayisədə kəskin kontrast təşkil edir.
- Qarabağda fəaliyyət göstərən, rəsmi akreditasiya almış humanitar təşkilatların nümayəndələri ilə görüşdü.
- "Status məsələsi"nə toxunmadı, əvəzində "regionun davamlı gələcəyinə fokuslanmağın vaxtı çatıb, keçmiş faciələrdən çıxmaq lazımdır" mesajını verdi.
Bu, Parisin - heç olmasa səfirlik səviyyəsində - siyasətini korrektə etməyə başladığının aydın siqnalıdır. Xüsusilə də 2023-2024-cü illərdə eyni səviyyəli səfərlərin Bakıya qarşı ittihamlar və İrəvana yönəlik açıq dəstək bəyanatları ilə müşayiət olunduğunu nəzərə alsaq, bu yumşalma diqqətdən yayınmır.
Fransa indi riskli, lakin məcburi seçim qarşısındadır: ya praqmatizmi əsas tutaraq Bakı ilə etimad quracaq, ya da Cənubi Qafqaz tarixində növbəti strateji məğlubiyyətini rəsmiləşdirəcək.
Fransanın Cənubi Qafqazda yeni regional arxitekturaya uyğunlaşma qərarı bir neçə konkret faktorla şərtlənir:
1. Enerji asılılığı. Avropa Komissiyasının 3 iyun 2025-ci il tarixli hesabatına əsasən, Azərbaycan Norveçdən sonra Avropanın ikinci ən böyük qaz təchizatçısına çevrilib. Fransa bu həcmlərin bir hissəsini İtaliya və İspaniya terminalları vasitəsilə alır. Bakı ilə münasibətlərin pisləşməsi Fransanın enerji təhlükəsizliyini birbaşa təhdid altına qoya bilər.
2. Müdafiə müqavilələrinin pozulması. 2025-ci ilin mayında Pakistan Fransa istehsalı olan Rafale qırıcılarının alınmasından imtina etdi. Səbəb - Azərbaycanla Pakistan arasında hərbi əməkdaşlığın güclənməsi və Bakının İslamabadla aprel ayında imzaladığı müdafiə sazişi. "La Tribune"un 6 iyun tarixli materialında fransız mənbələr açıq etiraf edir: bu müqavilənin qarşısının alınmasında Bakının diplomatik rolu həlledici olub.
3. İslam dünyasında nüfuz itkisi. 2024-cü ildə Makronun sərgilədiyi açıq pro-erməni mövqe Fransanı 2025-ci ildə Ciddədə keçirilən İƏT sammitinə dəvət olunmaq hüququndan məhrum etdi. Eyni tədbirdə Azərbaycan nümayəndəsi Avropada müsəlmanların hüquqları barədə proqram xarakterli çıxış etdi və Fransanın siyasətinə dolayı tənqid yönəltdi.
Ann Buayonun Qarabağa səfəri nə təkcə nəzakət jestidir, nə də təsadüfi hadisə. Bu, Fransanın üzləşdiyi konfrontrasiyadan üzüağ çıxmaq üçün hazırladığı "diplomatik kölgə" strategiyasının parçasıdır. Bu model artıq formalaşmağa başlayıb:
- Ritorikanın yumşaldılması. Fransanın Bakıdakı səfirliyi 2025-ci ilin aprelindən bəri Azərbaycanı birbaşa ittiham edən heç bir bəyanat yayımlamayıb.
- İqtisadi mesajlar. Azərbaycan İnvestisiya Agentliyinin məlumatına əsasən, iki fransız şirkəti (o cümlədən "Veolia") Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda su təchizatı layihələrinə qoşulmaq üçün müraciət edib.
- Diplomatik ehtiyatkarlıq. Buayon, yalnız Azərbaycan tərəfi ilə razılaşdırılmış çərçivədən kənarda heç bir bəyanat verməmək qərarına gəlib. Onun səfəri barədə rəsmi press-reliz isə yalnız Azərbaycan tərəfi tərəfindən yayımlanıb - bu, Fransa diplomatik praktikasında misilsiz haldır.
Fransa siyasi elitasında hələ də parçalanma müşahidə olunur. 14 iyun tarixində senator Natali Qule yenidən "Qarabağın müstəqilliyinin tanınması zərurəti" barədə bəyanat verdi. 16 iyunda isə sabiq səfir Jonatan Lakot "Le Figaro"da yazdı: "Azərbaycan Qafqaz sivilizasiyasını dağıdır". Bu açıqlamalar göstərir ki, peşəkar diplomatlarla diasporaların təsiri altında olan siyasətçilər arasında ciddi fikir ayrılığı qalır.
Fransa artıq başa düşür ki, regionda uduzur. Cənubi Qafqaz Paris üçün diplomatik tələyə çevrilib. Bu tələdən çıxmaq yalnız köklü yanaşma dəyişikliyi ilə mümkündür: diaspor mərkəzli yanaşmalardan imtina, ittiham ritorikasının dayandırılması və real siyasətə - iqtisadiyyat, enerji, infrastruktur mövzusuna - fokuslanmaqla.
Fransa hələ də bu oyuna qayıda bilər. Amma ancaq o halda ki, Bakı ilə dili nostalji təsirlər və keçmiş hegemonluq arzularıyla deyil, real maraqlar müstəvisində quracaq. İndi fürsət pəncərəsi az da olsa açıqdır. Amma bir neçə aya bu pəncərə bağlana bilər. O zaman Fransa Qafqazı birdəfəlik itirəcək - necə ki, vaxtilə Livanı və Saheli itirdi.
May-iyun 2025-ci il hadisələri bir həqiqəti təsdiqləyir: Paris diplomatik korrektəyə başlayıb. Hələlik ehtiyatlı, qeyri-rəsmi və çoxsəviyyəli formada. Amma bu addımlarda artıq açıq şəkildə hiss olunur ki, Fransa emosional reaksiya və birtərəfli mərc siyasətinin iflasa uğradığını anlayıb. Qarabağ Fransanın təsir meydanı olmayacaq. İndi Paris diktə edən yox, razılaşma axtaran tərəfə çevrilir.
Əsas sual budur: Bakı bu yeni kursun səmimiyyətinə inanacaqmı? Yoxsa bunu Makronun Avropa İttifaqında zəifləyən nüfuzu və qarşıdan gələn daxili seçkilər fonunda taktiki manevr kimi qiymətləndirəcək?
Bir şey dəqiqdir: Fransa artıq Azərbaycana düşmən kimi yanaşmaq lüksünə sahib deyil. Ann Buayonun Qarabağa səfəri diplomatik səhv yox, hesablanmış manevrdir - daxili təhlillərin və xarici təzyiqlərin doğurduğu zərurətdir.
Paris üçün indi seçim vaxtıdır:
- ya konfrontrasiyanı davam etdirib təcriddə qalacaq,
- ya da yeni qaydalarla, illüziyaları kənara qoyaraq və Azərbaycanın suverenliyinə hörmətlə, oyuna qayıdacaq.
Cənubi Qafqaz - nəsihət kürsüsü deyil. Burada planlar deyil, reallıqları anlayanlar qalib gəlir. Fransa isə ya bu reallığa uyğunlaşacaq, ya da bu geostrateji mərkəzi birdəfəlik itirəcək.
Milli.Az