Cey-Di Vensin Münhen Təhlükəsizlik Konfransındakı çıxışı sanki aydın səmada guruldayan ildırım kimi təsir bağışladı. ABŞ vitse-prezidentinin təmkinli və məntiqli tonu, sərt ritorika ilə birləşərək zalda toplaşanları dərin çaşqınlıq içində qoydu. Konfrans zalının qübbəsi altında Avropa siyasətçilərinin alışdığı diplomatik dildən əsər-əlamət yox idi - burada Avropanın ən zəif nöqtəsini, onun öz demokratik dəyərlərindən geri çəkilməsini ifşa edən kəskin və amansız ittihamlar səslənirdi.
Milli.Az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:
"Məni ən çox narahat edən təhdid nə Rusiya, nə də Çindir. Bu, daxildən gələn bir təhlükədir", - deyə Vens çıxışına başladı, sanki uzun müddətdir irinlə dolmuş yaraya narkozsuz müdaxilə edən bir cərrah idi. Onun sözlərinə görə, bu təhdid Şərqdən gəlmir. Bu, Avropanın öz ürəyində, hakimiyyət kabinələrində yaranıb, burada seçicilərdən qorxu sağlam düşüncəni boğur və demokratiyanı pərdəarxası manipulyasiyalarla əvəz edir.
Vens Rumıniyada prezident seçkilərinin ləğv edilməsi məsələsinə toxunaraq, məsələləri öz adları ilə çağırmaqdan çəkinmədi. Onun fikrincə, bu addım təkcə "misli görünməmiş hadisə" deyil, həm də demokratik institutlara etimadın dərin aşınmasının simvoludur. Ölkənin Konstitusiya Məhkəməsi, kəşfiyyat məlumatlarına və xarici qüvvələrin təsirinə istinad edərək, səsvermənin birinci turunun nəticələrini ləğv edərək prorusiyaçı namizədi manipulyasiyada ittiham etdi.
"Əgər sizin demokratiyanız bir neçə yüz min dollarlıq reklamla məhv edilə bilirsə, deməli, onun əvvəldən nə qədər dayanıqlı olduğunu düşünməyə dəyər", - deyə ABŞ vitse-prezidenti soyuqqanlı bir ironiya ilə vurğuladı. Onun sözləri Avropada üstünlük təşkil edən bir reallığı üzə çıxardı: "rus müdaxiləsi" ilə bağlı ittihamlar, bu müdaxilələrin sübutları zəif və şübhəli olsa belə, narahatlıq doğuran namizədləri sıradan çıxarmaq üçün universal bir vasitəyə çevrilib.
Amma Vens təkcə Rumıniya ilə kifayətlənmədi. Onun tənqidi, sanki iti bıçaq kimi, daha dərinə nüfuz edərək milyonlarla insanın səsini qazanan "Almaniya üçün Alternativ" (AfD) partiyasını açıq şəkildə boykot edən Almaniyaya qədər uzandı. Vensin fikrincə, bu cür davranış yalnız radikal əhval-ruhiyyəni gücləndirir, cəmiyyəti dialoq və kompromisdən uzaqlaşdırır.
"Medianı bağlamaq, seçkiləri məhdudlaşdırmaq və insanları siyasi prosesdən kənarlaşdırmaq - demokratiyanı qorumağın yolu deyil. Bu, onu məhv etməyin ən yaxşı yoludur", - deyə o, zalda oturanlara ünvanladı. O zalda oturanlar arasında özünü bu sözlərə aid edənlər az deyildi.
Lakin Vensin Avropanın miqrasiya siyasəti ilə bağlı monoloqu ən emosional hissə oldu. O, bu barədə siyasətçi kimi deyil, baş verənləri kənardan izləyən və Avropa liderlərinin qərarlarının cəmiyyətləri necə dağıtdığını görən bir şəxs kimi danışdı. "Bu böhran boş yerdən yaranmayıb. Bu, siyasətçilərin şüurlu seçimidir", - deyə o, vurğuladı.
Konfransdan bir gün əvvəl Münhendə baş verən terror aktı onun üçün bu qərarların nəticələrinin canlı sübutu oldu. "Heç bir seçici milyonlarla miqrant üçün qapıları açmaq üçün səs verməyib", - deyə o, vurğuladı. O, bu böhranın xarici amillərin deyil, Avropa hökumət binalarında oturanların məsuliyyətsizliyinin nəticəsi olduğunu qeyd etdi.
Onun sözləri müxtəlif reaksiyalara səbəb oldu: zalda kiminləsə razılıqla baş sallayanlar da, qaşqabaq tökənlər də vardı. Amma bu mövzuda Vens müttəfiqlərini tapdı. Avropa cəmiyyəti miqrasiya siyasətini sərtləşdirməyi dəstəkləyən partiyalara daha çox səs verdikcə, Vens açıq şəkildə bildirdi ki, ABŞ bu dönüşü dəstəkləyir. "Əgər siz öz seçicilərinizdən qorxursunuzsa, ABŞ sizə kömək etməyəcək", - deyə o, sanki itaətsiz şagirdləri danlayan bir müəllim kimi bildirdi.
Cey-Di Vensin Almaniya kansleri Olaf Şoltsla görüşdən imtinası xüsusilə diqqət çəkdi. "Onun kansler postunda qalmasına az qalıb", - deyə bir amerikalı rəsminin bu addımı şərh etməsi vəziyyəti daha da qızışdırdı. Bu, sadəcə diplomatik bir jest deyil, Vaşinqtonun artıq Berlini etibarlı tərəfdaş hesab etmədiyinə işarə idi.
Vensin fikrincə, Avropada söz azadlığı təhlükə altındadır. Media qurumlarının bağlanması, senzura və fərqli fikirlərin boğulması adi hala çevrilib. O, bu vəziyyəti demokratiyanın əsas prinsipləri ilə müqayisə edərək belə dedi: "Demokratiya gözəl binalar və otellər deyil. Demokratiya xalqın müdrikliyidir, seçicilərin səslərinə hörmətdir." Bu ifadələr Avropa elitalarına ünvanlanmış bir xəbərdarlıq idi.
Vensin çıxışı təkcə Avropa üçün deyil, bütövlükdə transatlantik alyans üçün bir siqnal oldu. Onun sözləri ABŞ-ın artıq müttəfiqlərinin daxili problemlərinə göz yummayacağını bəyan edirdi. Onun çıxışı Vaşinqtonla Brüssel, demokratiya idealları ilə real siyasət arasında artan uçurumu üzə çıxardı.
Çıxışını sərt və qəti şəkildə bitirən Vens belə dedi: "Əgər sizin demokratiyanız öz vətəndaşlarınızdan qorxu üzərində qurulubsa, o, məhvə məhkumdur." Bu, sadəcə bir tənqid deyil, Avropanın sağ qalmaq istəyirsə, qəbul etməli olduğu bir diaqnoz idi.
Cey-Di Vens çıxışını daha da kəskinləşdirərək belə bir cümlə ilə tamamladı: "Əgər öz seçicilərinizdən qorxursunuzsa, ABŞ sizə kömək etməyəcək." Bu sözlər təkcə ittiham deyil, həm də bir xəbərdarlıq idi. Onun səsində məyusluq və narahatlıq qarışığı duyulurdu. Bu, konkret hadisələrə yönəlmiş tənqidlə məhdudlaşmırdı - bu, Avropa siyasətini bürüyən sistemli böhranın diaqnozu idi.
Rumıniyada seçkilərin ləğvi, miqrasiya xaosu, Almaniyada milyonlarla seçicinin rəyini qəbul etmə qorxusu - bütün bunlar Vensin fikrincə, sadəcə səhvlər deyil, Avropa xalqları ilə onların elitaları arasındakı dərin uçurumun sübutudur. On illərlə Avropa demokratiyasını dəstəkləyən ABŞ üçün bu, yanaşmalarını yenidən nəzərdən keçirmək siqnalına çevrilir. Vens açıq şəkildə başa saldı ki, Vaşinqton müttəfiqləri hər hansı bir şərt olmadan dəstəkləmək niyyətində deyil. Amerika köməyi sonsuz deyil və onun davamı Avropa ölkələrinin əsas demokratik prinsiplərə əməl etməyə nə qədər hazır olmasından asılıdır.
Avropa siyasi mənzərəsinin silkələnməsi
Vensin çıxışından sonra Avropanın siyasi mənzərəsi sarsıldı. ABŞ administrasiyasının əsas nümayəndələrindən birinin bu cür kəskin sözlərini eşitmək Avropa liderlərinin çoxuna hazırlıqsız yaxalandı. Miqrasiya böhranı və seçkilər mövzusunun əsas gündəm olduğu Almaniyada reaksiya ziddiyyətli oldu. Hakim koalisiyanın liderləri Vensin bəyanatını qınayaraq, onu ölkənin daxili işlərinə qarışmaqda ittiham etdilər. "Avropa öz problemlərini özü həll edə bilər," - deyə yüksək vəzifəli alman məmuru cavab verdi.
Amma qapalı qapılar arxasında fərqli söhbətlər gedirdi. Vensin adı çəkdiyi "Almaniya üçün Alternativ" (AfD) partiyasının təsir gücü həqiqətən də artır. Böyük partiyalar hələ də onu boykot etməyə davam etsə də, bu partiyaya verilən milyonlarla səs belə yanaşmanın legitimliyi barədə düşündürür. Vensin siyasi prosesdən bütöv qrupları kənarlaşdırmağın radikalizmi daha da gücləndirdiyinə dair sözləri müxalif qüvvələr arasında geniş dəstək tapdı.
Rumıniya: mübahisələrin episentri
Son aylarda Avropa diqqət mərkəzində qalan Rumıniya daha bir mübahisənin mərkəzinə çevrildi. Prezident seçkilərinin Konstitusiya Məhkəməsi tərəfindən ləğv edilməsindən sonra ölkə tənqidlərin hədəfi oldu. Vens açıq şəkildə bəyan etdi ki, ABŞ seçkilərin ləğvini dəstəkləyən Avropa institutlarının qərarından "şoka düşüb". Bir çoxları üçün bu, Brüsselin daha çox öz siyasi maraqlarını qorumaqla məşğul olduğunu, demokratik dəyərlərdən uzaqlaşdığını göstərdi.
Rumıniya müxalifəti Vensin sözlərindən dərhal öz ritorikasında istifadə etdi və hakim koalisiyanı xarici oyunçuların diktəsi ilə hərəkət etməkdə ittiham etdi. Hökumət nümayəndələri isə seçkilərin ləğv edilməsinin milli təhlükəsizliklə bağlı olduğunu və kəşfiyyat məlumatlarına əsaslandığını iddia edərək özlərini müdafiə etməyə çalışdılar. Lakin "rus dezinformasiyası" ilə bağlı şübhəli ittihamlarla möhkəmləndirilmiş bu arqumentlər getdikcə manipulyasiya kimi qəbul edilir.
Miqrasiya: Avropanı bölən siyasət
Lakin Vens Avropa elitasını ən çox miqrasiya böhranından danışarkən narahat etdi. O, yalnız Avropa liderlərini son illərdəki qərarlarına görə qınamadı, həm də onları öz siyasətlərinin nəticələrinə baxmağa məcbur etdi. "Bu böhran boş yerdən yaranmayıb. Bu, siyasətçilərin şüurlu seçimidir," - deyə o qeyd etdi. O, kütləvi miqrasiyanın seçicilərin deyil, kabinetlərin qərarı ilə başladığını vurğuladı.
Şərqi Avropa ölkələri, o cümlədən Polşa və Macarıstan üçün bu sözlər onların mövqelərinin çoxdan gözlənilən təsdiqi kimi səsləndi. Macarıstanın baş naziri Viktor Orban dərhal Vensi dəstəkləyərək dedi: "Nəhayət, Vaşinqton real vəziyyəti başa düşməyə başlayır." Eyni zamanda Qərbi Avropada, xüsusilə Almaniya və Fransada, bu cür sözlər qəzəblə qarşılandı. Fransa prezidenti Makron Vensin çıxışını "şərtləri diktə etməyə cəhd" adlandırdı və Avropanın demokratiya dərslərinə ehtiyac olmadığını vurğuladı.
Vensin Münhendəki çıxışı yalnız AB daxilindəki ziddiyyətləri üzə çıxarmaqla kifayətlənmədi, həm də ABŞ-ın Avropaya münasibətdə dəyişən mövqeyini göstərdi. Vaşinqton artıq AB-nin daxili problemlərinə göz yummayacağını açıq şəkildə bəyan etdi. ABŞ dəstəyi yalnız Avropa ölkələrinin əsas demokratik prinsiplərə əməl etməyə hazır olduğu halda davam edəcək.
Avropa həm daxildən, həm də xaricdən gələn çağırışlarla üzləşərək öz vətəndaşlarının etibarını yenidən qazanmağa qadir olub-olmadığını sübut etməlidir. ABŞ dəstəyinin şərti xarakter alması fonunda Avropanın ABŞ-la gələcək münasibətləri necə olacaq? Bu suala cavab yalnız Avropa liderlərinin növbəti addımlarından asılıdır.
Cey-Di Vensin sözləri sadəcə tənqid deyil. Bu, xəbərdarlıqdır. Demokratiyanın xarici təhdidlər deyil, daxili məsuliyyətsizlik nəticəsində itirilməsi mümkünlüyünə dair xəbərdarlıqdır. Bu reallığı görməməzliyə vurmaq yalnız Avropanı daha böyük təhlükələrə sürükləyəcək.
Şərqlə Qərb arasında dərinləşən uçurum
Cey-Di Vensin çıxışı Avropa İttifaqının Şərq və Qərb hissələri arasında getdikcə artan qarşıdurmanı olduqca dəqiq əks etdirdi. Uzun müddətdir Brüssel ilə gərginlik yaşayan Polşa və Macarıstan, ABŞ vitse-prezidentinin sözlərini öz mövqelərinin təsdiqi kimi qəbul etdilər. Viktor Orban, Brüsselə növbəti zərbəsini vurmaq fürsətini qaçırmayaraq, Vensin çıxışını "Vaşinqtonun ayılması" adlandırdı. Avropa İttifaqını tez-tez "diktə siyasətində" ittiham edən polyak rəsmilər də oxşar mövqedə oldular: hətta Amerika belə, Avropa İttifaqının daxilində yaranan avtoritar meylləri görməyə başlayır.
Lakin Şərqi Avropa Vensin çıxışını dəstək kimi görsə də, Qərbi Avropa bunu daxili işlərə müdaxilə kimi qəbul etdi. Daim pafoslu çıxışları ilə seçilən Emmanuel Makron bəyan etdi ki, "Avropa müvəqqəti çətinliklərin öhdəsindən gələcək qədər güclüdür," sanki Fransa daxilində ölkəni parçalamaqda olan irimiqyaslı etirazları və böhranları unudurdu. Getdikcə tərəddüdlərin simvoluna çevrilən Almaniya isə "ABŞ-ın təlimatlarını" qınamağa tələsdi. Amma Makron və Berlinin səs-küylü bəyanatlarının arxasında böyüyən bir qorxu gizlənir: əgər Vaşinqton doğrudan da Brüsselin qlobalist gündəmindən imtina edən sağçı və mühafizəkar qüvvələrə üstünlük verməyə başlasa, nə olacaq?
Lakin ən qızğın müzakirələrə səbəb olan məsələ miqrasiya siyasəti oldu. Vens Avropa elitalarını sərt şəkildə ittiham edərək miqrasiya böhranının xaricdən gələn bir fəlakət deyil, məhz onların qəbul etdiyi qərarların birbaşa nəticəsi olduğunu bildirdi. Onun "Milyonlarla miqrant üçün qapıları açmaq üçün heç bir seçici səs verməyib" sözləri cəmiyyətlərdə artan narazılıqlara göz yuman siyasətçilər üçün ittiham aktı kimi səsləndi.
Bu sözlər hər keçən gün liderlərinə daha az etibar edən milyonlarla avropalının qəlbində əks-səda doğurdu. Sorğulara əsasən, miqrasiya siyasətindən narazılıq Almaniya və Fransada 40%-ə, İtaliya və İspaniyada isə artıq 50%-dən çoxuna çatıb. Belə bir vəziyyətdə sərhədlərə nəzarətin bərpasını vəd edən sağçı partiyaların dəstəyi artır. Əslində, Vens bir çox siyasətçinin deməkdən qorxduğu fikri səsləndirdi: ABŞ-ın dəstəyi, bu xaosu dayandırmağa hazır olanların tərəfində olacaq.
Macarıstan və Polşa kimi ölkələr üçün Vensin sözləri öz gündəmlərini gücləndirmək üçün siqnal oldu. Fransa və Almaniya kimi Qərb ölkələri üçün isə bu, ciddi bir çağırış idi. Çünki Vaşinqtonun Avropada sağçılara dəstək verməsi onların Avropa İttifaqındakı mövqelərini sarsıda bilər.
Vensin Almaniya kansleri Olaf Şoltsla görüşdən imtinası, görünür ki, ümumi çıxış fonunda kiçik bir epizod kimi görünə bilərdi. Amma bu jestin simvolizmi hər hansı ritorikadan daha güclü oldu. Daxildə və xaricdə sürətlə nüfuzunu itirən Şolts tamamilə görməzdən gəlindi. Bu hərəkətlə Vens qəti şəkildə göstərdi ki, Vaşinqton artıq Berlini Avropaya rəhbərlik edə biləcək mühüm tərəfdaş hesab etmir.
Bir vaxtlar Avropa İttifaqının lokomotivi hesab edilən Almaniya bu gün tənqidlərin əsas obyektinə çevrilir. Müdafiə, miqrasiya və Ukraynaya dəstək məsələlərində qeyri-müəyyənliyi hətta yaxın müttəfiqlərini belə qıcıqlandırır. ABŞ-ın uzun müddət etibar etdiyi Almaniyanın rolunun bu şəkildə azalması, Vaşinqtonun Avropadakı strategiyasını yenidən nəzərdən keçirməsini zəruri edir.
Vensin çıxışı sadəcə bir tənqid deyil, ABŞ-ın Avropaya münasibətdə dəyişən siyasətinin siqnalı oldu. Ənənəvi olaraq mövcud vəziyyəti dəstəkləmək yanaşması yerini yeni bir strategiyaya verir. Vaşinqton artıq öz böhranlarını yaradan və sonra kömək gözləyən passiv bir tərəfdaş görmək istəmir.
Bu yeni xətt, Vensin Avropanın öz dəyərlərinə qayıtmasının zəruriliyini vurğulayan sözlərində aydın görünür. Miqrasiya üzərində nəzarətin bərpasını və daxili problemlərə daha çox diqqət yetirilməsini tələb edən mühafizəkar qüvvələrə dəstək göstərməsi, ABŞ-ın Brüssel siyasətindən narazılığının artdığını göstərir.
Amma Avropa elitaları bu çağırışı qəbul etməyə hazırdırmı? Avropa qlobalist gündəmindən imtina edib yenidən öz vətəndaşlarının maraqlarına yönələ biləcəkmi? Bu, hələ ki, açıq qalan bir sualdır.
Vensin çıxışı Avropa İttifaqının daxili ziddiyyətlərini yalnız ifşa etmədi, həm də transatlantik münasibətlərdə yeni bir mərhələnin başlandığını göstərdi. ABŞ artıq Avropanın daxili böhranlarına göz yummaq niyyətində deyil. Vensin mesajı aydındır: ABŞ dəstəyi şərtsiz deyil və yalnız Avropa ölkələri əsas demokratik prinsiplərə əməl etdikdə davam edəcək.
İndi isə Avropa həm daxili, həm də xarici çağırışlara cavab verməlidir. Vətəndaşlarının etimadını yenidən qazanmaq mümkün olacaqmı? ABŞ-la gələcək münasibətlər hansı məcrada davam edəcək? Bütün bu sualların cavabı, Avropa liderlərinin növbəti addımlarından asılı olacaq.
Cey-Di Vensin çıxışı sadəcə bir tənqid deyil. Bu, ABŞ-ın Avropaya münasibətdə xarici siyasətinin dəyişdiyini göstərən bir siqnal idi. Əvvəllər mövcud nizamı dəstəkləməyə əsaslanan ənənəvi yanaşma, yerini yeni strategiyaya verir. Vaşinqton artıq öz problemlərini yaradan və sonra kömək gözləyən passiv bir tərəfdaş görmək istəmir.
Bu yeni xətt Vensin Avropanın öz dəyərlərinə qayıtmasının vacibliyi ilə bağlı fikirlərində açıq şəkildə özünü göstərdi. Onun miqrasiyaya nəzarət və daxili problemlərə daha çox diqqət yetirməyi tələb edən sağçı və mühafizəkar qüvvələrə dəstək verməsi, ABŞ-ın Brüsselin siyasətindən narazılığının artdığını nümayiş etdirir.
Amma Avropa elitaları bu çağırışı qəbul etməyə hazırdırmı? Avropa qlobalist gündəmindən imtina edib yenidən öz vətəndaşlarının maraqlarına yönələ biləcəkmi? Bu, hələ də cavabı bilinməyən bir sualdır.
Cey-Di Vensin çıxışı sadəcə bir siyasi bəyanat deyil. Bu, Avropaya güzgüyə baxaraq öz səhvlərini etiraf etməyə yönəlmiş bir tələb idi. Bu, çoxdan yetişmiş, lakin Avropa elitalarının hələ də gözardı etdiyi dəyişikliklərə çağırış idi.
Avropa bir dönüm nöqtəsinə gəlib çatıb. Vətəndaşlarının narazılığına göz yummağa davam edərək, o, təkcə insanların etimadını deyil, həm də müttəfiqlərinin dəstəyini itirmək riski ilə üzləşir. Avropa sabitliyinin daim qarantı olmuş ABŞ artıq susqun müşahidəçi olmağa hazır deyil. İndi Avropanın sübut etmə vaxtıdır ki, onun dəyərləri sadəcə boş sözlər deyil.
Avropa öz ambisiyaları ilə reallıqları arasında tarazlıq tapa biləcəkmi? Yoxsa dəyişikliklərdən qorxaraq öz qorxularının əsirinə çevriləcək? Bu sualın cavabını yalnız zaman göstərəcək. Lakin Vensin dediyi kimi: "Əgər sizin demokratiyanız öz vətəndaşlarınızdan qorxu üzərində qurulubsa, o, məhvə məhkumdur." Bu dərsi Avropa mümkün qədər tez öyrənməlidir.
Milli.Az