Milli.Az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:
Dünya mediası şayiələri qızışdırmaqdan yorulmur. Kanadanın anneksiyası? Qrenlandiyanın alınması? Panama kanalına nəzarətin geri qaytarılması? Tramp - işlərdən, yoxsa xəyallardan danışmağa üstünlük verən insan - bu fantaziyaları bir-bir gündəmdən çıxarır. Onun maraqları reallığın mərkəzindədir: Rusiya, Çin, və "Əvvəlcə Amerika" prinsipi ətrafında qurulan dünya düzəni.
Donald Tramp təkcə siyasətçi deyil, həm də düşüncə tərzidir. O, prezident kreslosunda oturmuş baş direktordur. Ağ Ev onun üçün sadəcə iqamətgah deyil, dünyanın ən böyük korporasiyasının qərargahıdır. Və təcrübəli bir biznesmen kimi, o, uğurun sözlərdə deyil, hərəkətlərdə olduğunu başa düşür. Xarici siyasətində Tramp XX əsrin diplomatiyasının zorla qəbul etdirdiyi köhnə klişeləri dağıtmaq niyyətindədir. Başqaları protokolların içində dolaşarkən, o, bürokratik labirintləri keçib birbaşa danışır. Ənənələr jest tələb etdikdə, o, konkretlik təklif edir.
Onun yanaşmasının nümunəsini daha əvvəl görmüşük. Kim Çen Inla, başqalarının heç düşünmədiyi yerlərdə görüşlər keçirib. Vladimir Putinə, əvvəlki prezidentlərin çəkinib uzaq durduğu zamanlarda zəng edib. Tramp, cəsarətli görünməkdən qorxmur - amma fürsətləri itirməkdən qorxur.
Rusiyayla bağlı planı sadədir, amma effektivdir. Dünya bilir ki, Ukraynada silahlı münaqişə təkcə Şərqi Avropanı deyil, həm də ABŞ-ın büdcəsini, siyasi sabitliyini və resurslarını ağır yükləyib. Tramp, bu münaqişəyə Amerika vergi ödəyicilərinin pullarını axıtmağa davam etmək niyyətində deyil. Onun məqsədi - Putinə dəstək verərək, Vaşinqtonun Kiyevə yardımdakı rolunu minimuma endirəcək danışıqlar aparmaqdır. Bu addım Tramp üçün təkcə iqtisadi cəhətdən sərfəli deyil, həm də strateji baxımdan ağıllıdır: daxili gündəmə fokuslanmaq, ABŞ-ın öz resursları üzərindəki nəzarətini qaytarmaq və Amerikanın maraqlarını hər şeydən üstün tutan prezident obrazını formalaşdırmaq.
Amma Tramp üçün əsas çağırış Çindir. Bu iqtisadi supergüc artıq Trampın gözündə nə tərəfdaş, nə də rəqibdir - düşməndir. O, bu mübarizəni bazarını monopolistlərdən qoruyan bir biznesmen dəqiqliyi ilə aparır. Tariflər, məhdudiyyətlər, sənaye casusluğuna qarşı mübarizə - bunlar təkcə təzyiq vasitəsi deyil, həm də qlobal şahmat taxtasında hərəkətlərdir.
Tramp anlayır ki, ABŞ-ın Çin mallarından asılılığı sadəcə iqtisadi zəiflik deyil, strateji təhdiddir. Yarımkeçiricilər, farmasevtika, müdafiə texnologiyaları - Pekin təsirindən çıxarılması vacib olan əsas sahələrdir. O, yeni təchizat zəncirləri quraraq, daxili istehsalı stimullaşdıraraq və Çini qaydalarla oynamadığı təqdirdə iqtisadi fəlakətə sürükləməklə sona qədər getməyə hazırdır.
Bu siyasət təkcə sərtlikdən yox, həm də praqmatizmdən ibarətdir. Tramp bilir ki, sövdələşmələr bağlamağı bacarır, lakin o, sərt danışıqlar aparmağı da unutmur. Onun strategiyası təzyiq və kompromislərə hazırlıq arasında tarazlıqdır. Əsas prioritet isə Amerikadır.
Dünya hələ də səthi, mənasız mövzuları müzakirə edərkən, Donald Tramp öz seçimini edir. Onun məqsədi - müvəqqəti simvollar yox, uzunmüddətli hədəflərdir. Rusiya, Çin, ABŞ-ın dünyadakı güclü mövqeləri. O, təkcə tarixdə iz qoymaq istəmir - oyunun qaydalarını elə dəyişdirmək istəyir ki, Amerika yenidən dünya düzəninin memarına çevrilsin. Kim nə deyirsə desin, bu, dünənin şablonları deyil, sabah haqqında düşünən lider yanaşmasıdır.
Tramp və onun "Əvvəlcə Amerika" strategiyası
Ağ Evə yenidən qayıdan Donald Tramp, qlobal çağırışları dəqiq anlayışı və işgüzar yanaşması ilə xarici siyasətdə ənənəvi şablonları alt-üst edən unikal bir yol göstərir. Onun "Əvvəlcə Amerika" strategiyası praqmatizmə, cəsarətli addımlara və köhnəlmiş diplomatik normalardan imtinaya əsaslanır.
Bu strategiyanın reallaşmasına doğru atılan ilk addım Rusiyayla dialoqun bərpası olacaq. Trampın əsas məqsədi dörd ildir ki, ABŞ-ın və onun müttəfiqlərinin resurslarını tükədən Ukrayna münaqişəsinə son qoymaqdır. Trampın milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri Maykl Uolts da daxil olmaqla komandası, Vladimir Putinlə danışıqların vacibliyini açıq şəkildə bəyan edir. Liderlər arasında telefon danışığının yaxın həftələrdə baş tutması gözlənilir, ardınca isə, çox güman ki, yay aylarına qədər zirvə görüşü təşkil ediləcək.
Trampın yanaşması sadə, lakin effektivdir: Amerika maliyyə resursları başqalarının münaqişələrinə xərclənməməlidir. Onun seçiciləri bu mövqeni bölüşür və Ukraynanı strateji prioritetdən çox, daxili problemlərdən yayınma kimi görürlər. Moskva ilə birbaşa dialoq maliyyə itkilərini azaltmağa və resursları ABŞ-ın daxildən gücləndirilməsinə yönəltməyə imkan verəcək.
Rusiya qlobal geosiyasi şahmat taxtasının yalnız bir tərəfidir. Tramp üçün ikinci və bəlkə də ən ciddi çağırış Çindir. Yeni dövlət katibi Marko Rubio, Pekini artıq ABŞ üçün əsas təhlükə adlandırıb və Çin Kommunist Partiyasının aqressiv siyasətini, korrupsiyasını və repressiyalarını, ölkəni güclü bir supergücə çevirdiyini vurğulayıb.
Trampın Çinlə bağlı strategiyası sərt iqtisadi və hərbi təzyiq üzərində qurulacaq. Prezident Çin idxalına yüksək tariflər tətbiq etmək, sənaye casusluğuna qarşı mübarizəni gücləndirmək və Hind-Sakit okean regionunda Çin aqressiyasını cilovlamaq üçün Yeddinci Donanmanın fəaliyyətini aktivləşdirmək niyyətini bəyan edib. Bununla belə, sərt ritorikaya baxmayaraq, Tramp Çin lideri Si Tzinpini "güclü lider" adlandıraraq, qlobal problemlərin birgə həlli üçün dialoq üçün yer saxlayır.
Trampın bu qərarları və yanaşmaları əsasən "America First Policy Institute" (AFPI) - "Kölgə Ağ Evi" kimi tanınan analitik mərkəzin tövsiyələrinə əsaslanır. 2021-ci ildə təsis edilən AFPI, Trampın ilk administrasiyasının səkkiz keçmiş naziri də daxil olmaqla, 170 mütəxəssisi birləşdirir. Mərkəz, ABŞ-ın Çindən asılılığını azaltmaq, milli təhlükəsizliyi gücləndirmək və Ukrayna böhranı kimi uzunmüddətli münaqişələri həll etmək məqsədilə detallı bir strategiya hazırlayıb.
AFPI Çindən asılılığı ABŞ üçün ən böyük təhdidlərdən biri kimi qiymətləndirir. Bu gün Çin, ABŞ-ın yarımkeçiricilər, farmasevtik məhsullar və milli təhlükəsizlik avadanlıqları kimi əsas sektorlardakı idxalının əhəmiyyətli bir hissəsini təmin edir. ABŞ-dakı aktiv farmasevtik maddələrin 80%-dən çoxu Çində istehsal olunur və yüksək texnologiyalar üçün həyati əhəmiyyətli komponentlər demək olar ki, tamamilə Çin tədarükündən asılıdır.
AFPI-nin Çin üzrə rəhbəri Li Zeldin bu asılılığı ABŞ-ın "strateji zəifliyi" adlandırır. Yeni administrasiyanın əsas məqsədlərindən biri daxili istehsalın inkişaf etdirilməsi və Pekinin Amerikan iqtisadiyyatına təsirini azaltmaq olacaq.
AFPI həmçinin miqrasiya siyasətini sərtləşdirməyi təklif edir. Bu təşəbbüslərə Meksika ilə sərhəddə divarın tikintisinin tamamlanması, viza sisteminə yeni tələblərin tətbiqi və sığınacaq verilməsi qaydalarının daha sərtləşdirilməsi daxildir. Bu tədbirlər ölkə daxilində təhlükəsizliyin və sabitliyin təmin edilməsinə yönəlib.
Trampın yanaşmasının əsas xüsusiyyəti sərtliklə danışıqlara hazırlıq arasında balansın qorunmasındadır. Bu elastiklik ona qlobal qeyri-sabitlik şəraitində təzyiq və kompromis axtarışları arasında effektiv manevrlər etməyə imkan verir.
"Əvvəlcə Amerika" sadəcə bir şüar deyil, konkret bir strategiyadır. Tramp anlayır ki, ABŞ-ın liderliyini qorumaq üçün qəti və praqmatik addımlar atmaq lazımdır. Rusiya və Çin bu arenanın əsas oyunçularıdır və Tramp onlarla onların başa düşdüyü dildə danışmağa hazırdır. Bu, diplomatiya xatirinə diplomatiya deyil, nəticəyə yönəlmiş siyasətdir.
"Kölgə Ağ Evi"nin resurslarından istifadə edən Tramp, güclü, müstəqil və XXI əsrin çağırışlarına hazır bir Amerika qurur. Bu, onun qətiyyəti, üslubu və strateji dahisidir.
Tramp və Kim Çen In: Mürəkkəb diplomatiyanın yeni fəslı
Şimali Koreya bir daha dünya diqqətini cəlb etdi - orta mənzilli hipersəs ballistik raket sınaqları qlobal liderlərə yönəlmiş açıq mesaj oldu. Bu addımlar, çox güman ki, Vaşinqtondakı yeni administrasiyanın diqqətini çəkmək üçün hazırlanmış strateji bir provokasiyadır. Strateji təxribatların ustası olan Kim Çen In, dünya liderlərini onu vacib oyunçu kimi görməyə məcbur etməyə çalışır. Praqmatik diplomatiyası ilə tanınan Donald Tramp üçün Şimali Koreya məsələsi hələ ki, Rusiya və Çin kimi daha əhəmiyyətli çağırışların kölgəsində qalır.
Buna baxmayaraq, Tramp fürsətləri gözardı edən lider deyil. İlk prezidentliyi dövründə o, Kimlə artıq üç dəfə görüşərək, iki ölkə liderləri arasında misli görünməmiş şəxsi dialoq presedenti yaratmışdır. 2018-ci ildə Sinqapurda, 2019-cu ildə Hanoyda və demilitarizasiya zonasında keçirilən görüşlər Koreya yarımadasında gərginliyin azaldılması üçün atılmış addımlar idi. Amma bütün səylərə baxmayaraq, denuklearizasiya məqsədinə nail olunmadı.
2024-cü ilin iyul ayında keçirilmiş Respublikaçılar Partiyasının Milli Qurultayında Tramp bir daha Kimdən danışaraq belə dedi: "Bir zamanlar raket sınaqlarını dayandırmışdı, lakin sonra yenidən başladı. Bəlkə mənim zəngimi gözləyir". Bu sözlər təkcə şərh deyil, həm də dialoqun bərpasına hazırlığın bir siqnalıdır. Tramp üçün çətin şərtlərdə belə, ənənələri pozaraq danışıqlar apara bilmək qabiliyyətini nümayiş etdirmək vacibdir.
Mümkün danışıqlara hazırlıq artıq başlayıb. Xüsusi məsələlər üzrə elçi vəzifəsinə Riçard Qrenel təyin edilib, Şimali Koreya üzrə təcrübəsi ilə tanınan Aleks Vonq isə milli təhlükəsizlik üzrə müşavirin müavini vəzifəsini tutub. Bu təyinatlar KXDR ilə bağlı məsələlərə ciddi yanaşıldığını və düşünülmüş strategiyanın hazırlanmasının zəruriliyini göstərir.
Senatda isə ABŞ-ın Pxenyanın təhdidlərini önləmək siyasətini yenidən nəzərdən keçirməsinin vacibliyi vurğulanıb. Gələcək dövlət katibi Marko Rubio belə deyib: "Şimali Koreyanın nüvə potensialını artırmasına və beynəlxalq normaları gözardı etməsinə icazə verə bilmərik". Gələcək müdafiə naziri Pit Hegset isə daha sərt mövqe tutaraq bildirib ki, "Pxenyanın nüvə silahına malik olması təkcə müttəfiqlərimizə deyil, qlobal təhlükəsizliyə də təhdiddir".
Trampın Şimali Koreya ilə bağlı strategiyası təzyiq və diplomatiya arasında balans yaratmağa əsaslanır. İqtisadi sanksiyalar, ixrac və idxal məhdudiyyətləri - administrasiyanın Pxenyana təzyiq göstərmək üçün istifadə edə biləcəyi alətlərdir. Bununla belə, birbaşa danışıqlara üstünlük verməsi ilə tanınan Tramp, şəxsi əlaqənin əhəmiyyətini başa düşür. Onun Kimlə əvvəlki görüşləri göstərdi ki, o, nəticə əldə etmək üçün qeyri-adi metodlardan istifadə etməyə hazırdır.
Tramp və Kim arasında baş tuta biləcək yeni görüş təkcə diplomatik bir jest olmayacaq, həm də ABŞ prezidentinin mürəkkəb beynəlxalq problemləri həll etmək qətiyyətinin nümayişi olacaq. Tramp üçün bu, mürəkkəb çağırışlardan qorxmayan güclü lider kimi nüfuzunu möhkəmləndirmək üçün bir şansdır.
Danışıqların əsasını nə təşkil edə bilər?
Denuklearizasiya: ABŞ illərdir əsas hədəfi kimi Şimali Koreyanın nüvə proqramını dayandırmağı qarşısına məqsəd qoyub. Bunun əvəzi olaraq Pxenyana qarşı tətbiq olunan sanksiyaların yumşaldılması təklif ediləcək.
Raket sınaqları: Orta və uzun mənzilli raketlərin sınaqlarının tamamilə dayandırılması Vaşinqtonun əsas tələblərindən biri olacaq.
Humanitar məsələlər: Şimali Koreyaya ərzaq, dərman və digər yardım formaları Pxenyanın mövqeyini yumşaltmaq üçün təsir aləti kimi istifadə oluna bilər.
Risklərə, o cümlədən Şimali Koreyanın mümkün provokasiyalarına baxmayaraq, Tramp Kimlə dialoqu xarici siyasət gündəmini möhkəmləndirmək üçün vasitə kimi görür. Bu strategiya ABŞ-ın Asiya regionunda əsas vasitəçi kimi rolunu bərpa etməklə yanaşı, liderliyini nümayiş etdirməyə də imkan verir.
Bu siyasətin uğuru Vaşinqtonun təhdidlər və təkliflər arasında tarazlığı qorumaq, təzyiq və kompromislərə hazırlığı birləşdirmək bacarığından asılıdır. Tramp administrasiyası bu mürəkkəb yola hazırdır, bu yolda yalnız böhranı həll etməklə kifayətlənməyib, həm də Amerikanın liderlik modelini yenidən təsdiqləməyi məqsəd qoyur.
Tramp həmişə çətinlikləri fürsətə çevirməyi bacarıb. Onun diplomatiyası praqmatizm, ambisiya və siyasi instinktlərin qarışığıdır. Ola bilsin ki, məhz bu yanaşma Koreya yarımadasının tarixini dəyişdirə biləcək.
Amerika-Yaponiya münasibətləri: Trampın praqmatizmi
Donald Tramp Oval kabinetə qayıtdıqdan sonra dərhal xarici siyasət prioritetlərini müəyyən etdi. Bu prioritetlərdən biri Yaponiya ilə əməkdaşlıqdır. Lakin Tramp bu münasibətlərə hər zaman olduğu kimi praqmatik yanaşır: daha az simvolizm, daha çox konkret qərarlar, əsas məqsəd isə Amerikanın maraqlarını gücləndirməkdir.
Yeni administrasiya üçün mühüm addımlardan biri 21 yanvar tarixinə planlaşdırılmış QUAD formatında ilk görüş olacaq. Dövlət katibi Marko Rubio Yaponiya, Avstraliya və Hindistandan olan həmkarları ilə birlikdə Hind-Sakit okean regionunda təhlükəsizlik məsələlərini müzakirə edəcək. Çin təsirinin artması bu bölgədə əsas çağırış kimi qəbul edilir. Yaponiyanın xarici işlər naziri Takesi İvaya Trampın inaqurasiyasında iştirak edəcək. Lakin Yaponiyanın baş naziri Fumio İşibanın prezident vəzifəsinə keçməsindən dərhal sonra Trampla şəxsi görüş arzusu rədd edilib. Tramp üçün formalizm əhəmiyyətsizdir, əvəzində detallı razılaşdırılmış gündəm prioritetdir.
Amerika-Yaponiya münasibətlərinin gündəmində üç əsas məsələ var: müdafiə əməkdaşlığı, ABŞ hərbi qüvvələrinin yerləşdirilməsi və ticarət balansı. Siyasəti biznesə çevirmə bacarığı ilə tanınan Trampın Tokiodan müdafiə xərclərini artırmağı bir daha tələb edəcəyi ehtimal olunur. Yaponiyanın 2027-ci ilə qədər ÜDM-in 2%-nə çatmaq planları olsa da, bu, Tramp üçün kifayət etməyə bilər. Tramp müdafiə ittifaqını qarşılıqlı öhdəliklərə əsaslanan tərəfdaşlıq kimi görür. Onun səkkiz il əvvəl Şinzo Abeyə söylədiyi sözlər bu gün də aktuallığını qoruyur: "Yaponiya ilə ittifaq pozulmaz olmalıdır, çünki bu, hər iki ölkənin maraqlarına uyğundur".
Tramp üçün Yaponiya-Amerika münasibətləri təkcə təhlükəsizlikdən ibarət deyil. İqtisadiyyat, ticarət balansı, texnoloji əməkdaşlıq kimi məsələlər prezidentin ABŞ-ın mövqelərini gücləndirmək üçün yeni imkanlar kimi gördüyü digər əhəmiyyətli aspektlərdir.
Dünya mediasının Kanada anneksiyası, Panam kanalına nəzarətin qaytarılması və ya Qrenlandiyanın alınması kimi hipotetik planlar ətrafında apardığı spekulyasiyalar fonunda, Donald Tramp diqqətini konkret strateji hədəflərə yönəldir. Onun xarici siyasət gündəmi iki əsas istiqamətə söykənir:
1. Rusiya ilə danışıqlar. Tramp administrasiyası Moskva ilə dialoqu bərpa etməyə can atır ki, Ukraynaya hərbi yardımı dayandıra bilsin. Tramp üçün bu, yalnız büdcə xərclərini azaltmaq üçün deyil, həm də ABŞ-ın beynəlxalq münaqişələrdəki iştirakını minimuma endirmək üçün bir addımdır. Onun seçiciləri Ukrayna böhranını ikinci dərəcəli məsələ hesab edirlər. Putinlə birbaşa dialoq güzəşt yox, geosiyasi düyünlərdən birini açmaq üçün rasional cəhddir.
2. Çinə qarşı mübarizə. Çin ABŞ üçün əsas iqtisadi və strateji çağırış olaraq qalır. Çin idxalına məhdudiyyətlər qoymaq, kibertəhlükələr və casusluq fəaliyyətlərinə qarşı mübarizə aparmaq, strateji əhəmiyyətli məhsulların daxili istehsalını inkişaf etdirmək Trampın əsas hədəflərindəndir. Yarımkeçiricilər, farmasevtika və digər kritik məhsullar Pekindən asılı olmamalıdır.
"Əvvəlcə Amerika" siyasətinin təcəssümü
Trampın siyasəti onun əsas şüarını - "Əvvəlcə Amerika" prinsipini əks etdirir. Bu, lazımsız və baha başa gələn təşəbbüslərdən imtina etməklə, birbaşa ABŞ-ın təhlükəsizliyinə, iqtisadiyyatına və beynəlxalq nüfuzuna təsir edən məsələlərə fokuslanmaq deməkdir.
Simvolik güc görüntüsü yaradan layihələrdən yayınan Tramp, ABŞ-ın real liderliyini möhkəmləndirməyə yönəlib. Onun yanaşması danışıqlarda sərtlik və qərarların qəbulunda praqmatizmi birləşdirir. Rusiya, Çin, Yaponiya - bunlar yalnız oyunçular deyil, həm də Trampın soyuq hesablamalarla yanaşdığı çağırışlardır.
Bir çox hallarda siyasət ideologiya və ya simvolizm əsirinə çevrilir. Bu vəziyyətdə Donald Tramp fərqli bir model təklif edir. Bu, maraqlara əsaslanan siyasətdir ki, burada emosiyalar effektyivliyə yol açır. Bu oyunda isə Tramp yalnız nəticəyə oynayır.
Milli.Az