Milli ambisiyalar, tarixi kin-küdurət və strateji hesablamalar birləşərək vahid strategiya yaratdıqda, geosiyasi mənzərə mürəkkəb şahmat taxtasına çevrilir. Yunanıstanın Rusiyaya məxsus S-300, "Tor-M1" və "Osa-AKM" zenit-raket komplekslərini Ermənistana təhvil vermək qərarı regional münasibətlərə gərginlik əlavə edən gözlənilməz addım oldu. Bu qərar NATO, Rusiya, Azərbaycan və Türkiyənin maraqlarını zərbə altına qoyaraq, Cənubi Qafqaz və Şərqi Aralıq dənizi bölgələrində güc balansını dəyişir.
Milli.Az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:
Bu manevrin əsasını Afina ilə Ankara arasında münasibətlərin gərginləşdiyi bir dövrdə Yunanıstanın öz mövqeyini gücləndirmək istəyi təşkil edir. Yunanıstan Şərqi Aralıq dənizində dəniz sərhədləri mübahisələri və Türkiyənin maraqlarını təmin etmək istəyinə qarşı aqressiv davranışı seçib.
Paralel olaraq, Afina ordusunu modernləşdirərək köhnəlmiş sovet komplekslərini İsrailin "David Sling" və "Spyder" kimi müasir sistemləri ilə əvəz edir. Silahların Ermənistana ötürülməsi Yunanıstana köhnəlmiş sistemlərdən xilas olmağa və regional müttəfiqi İrəvanı gücləndirmək imkanı verir.
Bu addım həm də Yunanıstanın Qərb müttəfiqləri ilə əlaqələri möhkəmləndirmək strategiyasına uyğun gəlir. Afina, NATO və Aİ qarşısında Qərb silahlanma standartlarına sadiqliyini nümayiş etdirir və eyni zamanda, Türkiyə təsirinə qarşı dayanıqlı müttəfiq rolunda olan Ermənistana dəstək verir.
44 günlük İkinci Qarabağ müharibəsində məğlubiyyətdən sonra dərin böhranla üzləşən Ermənistan üçün Yunanıstan və Fransanın dəstəyi təhlükəsizlik strategiyasının mühüm tərkib hissəsidir. Bu təşəbbüs Ermənistan, Yunanıstan və Fransanı birləşdirən Türkiyə təsirinin qarşısını almaq məqsədini daşıyan "Yunanıstan-Ermənistan-Fransa" ittifaqını formalaşdırır.
Silahların Ermənistana ötürülməsi Fransanın və Brüsselin dəstəyi olmadan mümkün olmazdı. Türkiyənin güclənməsinə qarşı çıxışı ilə tanınan Paris, Ermənistanı gücləndirməkdə öz maraqlarını reallaşdırmaq üçün alət görür. Bu, həm də Türkiyə və Rusiyanın yaxınlaşmasının Avropanı və NATO-nu narahat etdiyi bir dövrdə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Fransa bölgədə təsirini möhkəmləndirmək və eyni zamanda pro-Avropa, anti-Türkiyə qüvvələrinə dəstək vermək istəyir.
Müqavilənin koordinasiyası Aİ daxilində konsensusu əks etdirir: strateji əhəmiyyətli bölgələrdə Türkiyənin genişlənməsini məhdudlaşdırmaq zərurəti. Brüssel və Paris üçün Türkiyəni Ermənistan kimi rəqiblər vasitəsilə zəiflətmək xarici siyasətin əsas istiqamətlərindən biridir.
Bu geosiyasi manevr Türkiyə üçün ciddi bir çağırış təşkil edir. Bir tərəfdən Yunanıstan, Ermənistanı dəstəkləməklə bölgədə mövqelərini gücləndirir. Digər tərəfdən, Afina, İrəvan və Parisin alyansı Türkiyənin ekspansiyasına qarşı koordinasiyanı gücləndirir. Ankara və Bakı üçün bu addım strateji cavab tələb edir. Bu cavaba hərbi əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi, diplomatik təzyiqin artırılması və müdafiə sahəsində modernləşmə daxil ola bilər.
Azərbaycan üçün silahların Ermənistana ötürülməsi birbaşa təhdiddir. Bununla belə, bu, Türkiyə ilə strateji tərəfdaşlıq və müdafiə sahəsində uğurlu islahatlar vasitəsilə neytrallaşdırıla bilər. Azərbaycan öz hərbi texnikasını fəal şəkildə inkişaf etdirir ki, bu da ona, hətta Ermənistana ZRK-lərin təhvil verilməsindən sonra belə üstünlüyünü qorumağa imkan verir.
Rusiya texnikasının Yunanıstan vasitəsilə Ermənistana ötürülməsi bölgədə güc balansını müvəqqəti dəyişən bir addımdır. Lakin bu manevr daha çox simvolik xarakter daşıyır, nəinki praktiki. XX əsrin münaqişələrinə uyğun köhnə komplekslər müasir pilotsuz uçuş aparatları və Azərbaycanla Türkiyənin yüksək texnologiyalı silahları ilə rəqabət apara bilməz.
Yunanıstan üçün bu, alyansları gücləndirmək və ordusunu modernləşdirmək fürsətidir, Ermənistan üçün isə itirilmiş mövqeləri bərpa etmək üçün şansdır - müvəqqəti olsa belə. Lakin uzunmüddətli nəticələr tərəflərin bu addımı strateji oyunlarında nə dərəcədə effektiv istifadə edə biləcəklərindən asılı olacaq.
2020-ci ildə inandırıcı qələbə qazanan Azərbaycan üçün Ermənistanın hərbi potensialının artırılması milli təhlükəsizliyə birbaşa təhdid kimi qəbul edilir. Xarici tədarüklər hesabına İrəvanın hərbiləşməsi regional sabitlik ruhuna ziddir. Azərbaycan ordusunun qabaqcıl HHM, pilotsuz sistemlər və müasir texnologiyalara əsaslanan texniki üstünlüyü ona strateji üstünlüyünü qorumaqla yanaşı, S-300 və "Tor-M1" kimi köhnəlmiş komplekslərdən gələn təhdidləri operativ şəkildə neytrallaşdırmağa hazır olmağa imkan verir.
Türkiyə, NATO və Ermənistanın yenidən hərbiləşdirilməsi
Türkiyə, təkcə Azərbaycanın müttəfiqi deyil, həm də Yunanıstanın tarixi rəqibi olaraq, bu geosiyasi manevrə biganə qalmaz. Ankaranın əhəmiyyətli hərbi potensialı və Qafqazdakı strateji maraqları bu məsələdə fəal mövqe tutmasını labüd edir. Türkiyə həm Bakıya hərbi dəstəyi artırmaqla, həm də regiondakı mövcudluğunu gücləndirməklə cavab verə bilər. Bundan əlavə, Yunanıstanın qarşısını almaq üçün atılacaq addımlar bu iki ölkə arasında mövcud gərginliyi daha da artıracaq və yeni diplomatik və hərbi qarşıdurmaların yaranmasına səbəb ola bilər.
NATO üçün çağırış: alyansın birliyinə sınaq
Yunanıstanın Rusiyaya məxsus silah sistemlərini Ermənistana ötürməsi NATO-nun strateji birliyinə dair suallar yaradır. Afina NATO-nun tamhüquqlu üzvü olaraq qalsa da, bu addımı alyansın ümumi qaydalarına riayət məsələsini şübhə altına alır. Moskvanın razılığı olmadan həyata keçirilən bu ötürmə, NATO daxilində uyğunsuzluqlar yaradan presedentə çevrilə bilər.
Rusiya artıq narazılığını ifadə edərək, istehsalçı ölkənin razılığı olmadan silahların təkrar ixracını qadağan edən beynəlxalq razılaşmaları xatırladıb. NATO-nun bu məsələyə reaksiyası ehtiyatlı olsa da, bu hadisə alyans daxilindəki daxili fikir ayrılıqlarını gücləndirir. Bənzər mübahisələr əvvəllər Ukraynaya ZRK-lərin ötürülməsi məsələsində də yaranmışdı ki, bu da müttəfiqlər arasında strateji razılığın çatışmadığını bir daha nümayiş etdirir.
Xüsusilə də, bu gərginlik Türkiyənin NATO daxilindəki təsirinin artdığı bir dövrdə daha da aktuallaşır. Alyans daxilində ən böyük silahlı qüvvələrdən birinə sahib olan Ankara, bu hadisəni Yunanıstana qarşı siyasi təzyiq vasitəsi kimi istifadə edə bilər.
Ermənistanın hərbiləşdirilməsi: risklər və nəticələr
Yunanıstan və Fransanın Ermənistana dəstəyi ilə yenidən hərbiləşdirmə siyasəti iki tərəfli nəticələrə səbəb ola bilər. Bir tərəfdən, köhnə ZRK-lərin ötürülməsi Ermənistana müdafiə qabiliyyətini gücləndirmək üçün müvəqqəti vasitələr təqdim edir. Digər tərəfdən, bu silahlanma bölgədə güc balansını dəyişmək iqtidarında deyil. Lakin İrəvanın hərbiləşdirilməsi Ermənistan siyasətində revanşist meylləri gücləndirə bilər ki, bu da Azərbaycanla sülh perspektivlərini daha da mürəkkəbləşdirəcək.
Ən böyük təhlükə isə eskalasiya ehtimalıdır. Daha müasir silahlı qüvvələrə malik Azərbaycan və Türkiyə, əgər Ermənistan yeni silahları aqressiv məqsədlər üçün istifadə etməyə cəhd edərsə, preventiv tədbirlər görməyə hazırdır. Bu, Cənubi Qafqazda münaqişənin yenidən kəskinləşməsinə səbəb ola bilər və bölgəyə xarici oyunçuların daha çox diqqətini cəlb edər.
Cənubi Qafqazda yeni oyun
Yunanıstanın Rusiyaya məxsus ZRK-ləri Ermənistana ötürməsi bölgədə yeni bir geosiyasi mübarizənin başlanğıcıdır. Yunanıstan üçün bu addım Türkiyəyə təzyiq vasitəsi və Şərqi Aralıq dənizində mövqelərini gücləndirmək imkanıdır. Fransa bu manevri Qafqazda müttəfiqini gücləndirmək və Türkiyənin artan təsirinə qarşı çıxmaq vasitəsi kimi görür. Ermənistan isə müdafiə qabiliyyətini bərpa etmək üçün müvəqqəti vasitələr əldə edir. Lakin Azərbaycan və Türkiyə üçün bu, təcili və qətiyyətli cavab tələb edən ciddi siqnaldır.
Bu hadisə Cənubi Qafqazın qlobal rəqabət arenası olaraq dəyişməz əhəmiyyətini bir daha vurğulayır. Açıq qalan sual budur: Bu bölgə yeni eskalasiya mərkəzinə çevriləcək, yoxsa növbəti "dondurulmuş münaqişə"yə şahidlik edəcək? Bir şey aydındır: Şərqlə Qərb arasında mövcud uçurum burda daha da dərinləşəcək və strateji şahmat oyunu hələ uzun müddət davam edəcək.
Milli.Az