COP, yəni İqlim Dəyişiklikləri üzrə Tərəflərin Konfransı, uzun müddətdir ki, siyasətdən kənar, qlobal iqlim problemlərinin həlli üçün platforma hesab olunub. Ancaq Azərbaycanın COP-u keçirmə hüququnu qazandığı andan etibarən, Qərb ölkələrinin bu tədbiri siyasiləşdirmək cəhdləri açıq-aydın görünməyə başlayıb. Qərb dairələri bu konfransın diqqətini iqlim dəyişikliyindən yayındıraraq, Azərbaycanın regiondakı geosiyasi vəziyyətini və daxili siyasi proseslərini hədəfə alan narrativlər yaratmağa çalışır. Bu cəhdlərin arxasında duran əsas güc isə ABŞ-ın rəhbərliyi altında idarə olunan bir prosesdir.
Azərbaycan iqlim dəyişiklikləri ilə bağlı qlobal müzakirələrin təşkilatçısı olmaqla, beynəlxalq səviyyədə mühüm rol oynamağa başlayıb. COP29-un Bakıda keçirilməsi, Azərbaycanın beynəlxalq arenada artan nüfuzunun göstəricisidir. Lakin bu mühüm qlobal tədbirin siyasiləşdirilməsi cəhdləri açıq şəkildə göz önündədir. Qərb ölkələri, xüsusilə ABŞ, bu tədbiri sırf ekoloji məsələlərdən kənara çıxararaq Azərbaycanın regiondakı geosiyasi roluna və daxili siyasətinə dair böhtanlar yaymaqla məşğuldur. ABŞ tərəfindən idarə olunan bu çirkin kampaniyada bir çox siyasətçilər, beynəlxalq təşkilatlar və media qurumları iştirak edir. Əsas məqsəd iqlim müzakirələrindən diqqəti yayındırmaq və Azərbaycanın beynəlxalq imicinə zərər vurmaqdır.
İronikdir ki, dünyanın ən böyük çirkləndiricisi olan ölkələrdən biri ABŞ-dır.
Dünyada ən çox müharibələr aparan, neft istehsal edən və qlobal istiləşməyə ən böyük "töhfə" verən bu ölkə iqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizəyə ən az maliyyə ayıranlardan biridir. ABŞ hərbi sənayesinin ətraf mühitə vurduğu zərərdən məsuliyyət daşımasına baxmayaraq, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə ciddi addımlar atmaq niyyətində deyil. Bütün dünya ABŞ və inkişaf etmiş ölkələrdən daha çox xərclərin bu istiqamətə yönəldilməsini gözləyərkən, Qərb dairələri diqqəti yayındırmaqla məşğuldur. COP tədbirində isə, bu məsələləri müzakirəyə çıxarmaq və ABŞ-ın bu istiqamətdə ikiüzlü siyasətini ifşa etmək vaxtı çoxdan gəlib çatıb.
İqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizədə hərbi fəaliyyətlərin rolu çox vaxt nəzərdən qaçırılır, halbuki bəzi hesablamalara görə, hərbi qüvvələr dünya üzrə ümumi emissiyaların 6%-ni təşkil edir. Bu rəqəm "Scientists for Global Responsibility" təşkilatının təxminidir və hərbi emissiyaların qlobal miqyasda dəniz və hava nəqliyyatının birlikdə yaradan təsirindən belə böyük olduğunu göstərir. Lakin daha dəqiq statistik məlumatlar əldə etmək üçün ciddi çatışmazlıqlar var. Paris Sazişi çərçivəsində hərbi sənaye emissiyaları ilə bağlı hesabatların təqdim edilməsi könüllüdür və bir çox ölkələr bu məlumatları sadəcə açıqlamır.
Mütəxəssislərin fikrincə, hərbi emissiyaların ən böyük mənbəyi ABŞ ordusudur. Amerikanın Uotson İnstitutunun hesabatlarına görə, 2001-2017-ci illər arasında dünya üzrə hərbi əməliyyatların təminatı nəticəsində təxminən 766 milyon ton karbon qazı atmosferə buraxılıb. Bu miqdarın böyük hissəsi yanacaq istehlakı ilə bağlıdır. 2017-ci ildə ABŞ Silahlı Qüvvələri 59 milyon ton CO₂ emissiyası ilə dünyada iqlim dəyişikliyinə ən böyük təsir göstərən orqanlardan biri olub. ABŞ ordusunun iqlimə təsiri təkcə müharibələrə görə deyil. Lankaster və Darhem universitetlərinin apardığı birgə tədqiqat göstərir ki, Pentaqon tək bir təşkilat olaraq dünyada ən çox fosil yanacaq istehlak edən strukturdur. ABŞ Silahlı Qüvvələri dünyada təxminən 80 ölkədə yerləşən 750 hərbi bazaya sahibdir və bu bazaların saxlanılması, istismarı və loqistik təchizatı çoxlu miqdarda yanacaq tələb edir. Bu baxımdan, ABŞ hərbi maşınının iqlimə təsiri misilsizdir.
ABŞ-da bu məsələyə dair artan tənqidlər var.
Məsələn, "Climate Accountability Institute" rəhbəri Richard Heede bildirib ki, Pentaqon hərbi siyasətləri çərçivəsində iqlim siyasətindən yan keçir. Heede deyir: "Dünya üzrə hərbi əməliyyatlar iqlim dəyişikliyinə əsas təhdidlərdən biridir, lakin bu məsələ siyasi gündəmdə kifayət qədər vurğulanmır."
Hərbi texnologiyalar və əməliyyatlar yüksək səviyyədə enerji və yanacaq sərf edir. ABŞ ordusunun istər quru qüvvələri, istər hava qüvvələri, istərsə də donanması fosil yanacaq əsasında işləyən texnikalarla təchiz olunub. Əsgəri tanklar, döyüş təyyarələri, hərbi gəmi və nəqliyyat vasitələri qlobal miqyasda böyük həcmdə emissiyaların səbəbkarıdır. Təkcə bir "B-52 Stratofortress" strateji bombardman təyyarəsi bir saatlıq uçuşu zamanı təxminən 12 ton karbon qazı istehsal edir.
Məsələ ondadır ki, bu əməliyyatlar yalnız döyüş zamanı deyil, həm də dinc vaxtlarda da davam edir. Misal üçün, "The Guardian" qəzetinin yazdığına görə, ABŞ ordusu hərbi bazalarını qorumaq və loqistika əməliyyatlarını davam etdirmək üçün ildə milyardlarla litr yanacaq sərf edir. Bu yalnız ABŞ ordusuna aid deyil; Britaniya ordusu, Fransa ordusu və digər böyük güclər də bənzər yanacaq istehlakı və emissiya göstəricilərinə malikdir.
Beynəlxalq miqyasda hərbi təlimlər və əməkdaşlıqlar da böyük yanacaq və enerji sərfiyyatı ilə müşayiət olunur. NATO-ya daxil olan ölkələrin birgə təlimləri, beynəlxalq hərbi missiyalar və loqistik dəstək əməliyyatları iqlim dəyişikliyinə mənfi təsir göstərən amillərdir.
Məsələn, 2021-ci ildə Avropada keçirilən "Defender Europe" hərbi təlimində ABŞ və Avropa orduları on minlərlə hərbi texnika, tank və təyyarə ilə təlimlərə qatıldı. Təlimlərin təşkilatı, texnikaların daşınması və silah-sursatın təmin edilməsi üçün yüz minlərlə litr yanacaq sərf edildi. Bütün bu əməliyyatlar zamanı iqlimə vurulan zərərin qiymətləndirilməsi isə çox vaxt arxa plana atılır.
ABŞ ordusunun loqistik əməliyyatlarını həyata keçirmək üçün bərpa olunan enerji texnologiyalarına keçməsi və fosil yanacaqlardan imtina etməsi əsas prioritetlərdən biri kimi göstərilir.
Misal üçün, Pentaqon artıq bir neçə il ərzində bəzi hərbi bazalarında günəş panelləri və külək turbinləri kimi alternativ enerji mənbələrindən istifadəni genişləndirib. Ancaq bu addımlar hələ də kifayət deyil və hərbi sektorun geniş miqyaslı fəaliyyətlərinin iqlim dəyişikliyinə olan təsirini aradan qaldırmaq üçün çox daha böyük miqyasda islahatlar tələb olunur.
... Hərbi fəaliyyətlərin qlobal iqlim dəyişikliyinə olan təsiri geniş müzakirə olunmayan, lakin çox mühüm bir məsələdir. Silahlı qüvvələrin böyük enerji tələbatı və yüksək miqyaslı loqistik əməliyyatları dünya üzrə iqlim dəyişikliyinə ciddi təsir göstərir. Bu emissiyaların dəqiq statistikasının çatışmazlığı Paris Sazişi kimi beynəlxalq sazişlərdə bu məlumatların açıqlanmasının könüllü olması ilə əlaqədardır.
ABŞ ordusu kimi böyük hərbi qüvvələrin ekoloji ziyanları ilə bağlı daha ciddi tədbirlər görülmədikcə, qlobal iqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizədə böyük irəliləyişlərə nail olmaq çətin görünür. Ordu sektorunda alternativ enerji mənbələrinin istifadəsinin genişləndirilməsi və hərbi texnologiyaların modernləşdirilməsi ilə bağlı geniş miqyaslı tədbirlər görmək zəruridir.
Hərbi sektorun iqlim dəyişikliyinə təsiri ilə bağlı məlumatların artırılması və bu sahədə daha şəffaf hesabatların verilməsi dünya ictimaiyyəti üçün vacib addımlardan biri olmalıdır. Bu, yalnız hərbi sektorun qlobal miqyasda təsirini azaltmaq üçün deyil, həm də planetimizin gələcəyini qorumaq məqsədi ilə atılan addımların mühüm hissəsidir.
Hərbi sənaye iqlim dəyişikliyinə ən çox mənfi təsir edən sahələrdən biridir. Təxmini hesablamalara görə, qlobal karbon tullantılarının təxminən 6%-i hərbi sənayenin payına düşür. Lakin bu rəqəmin əslində daha yüksək olma ehtimalı böyükdür. Çünki hərbi sənayenin real statistikalarını toplamaq çətindir, bir çox ölkələr bu rəqəmləri açıqlamaqdan imtina edir. Xüsusilə ABŞ və digər inkişaf etmiş ölkələr, silah istehsalına və ixracına böyük sərmayələr yatırır və bu, ekoloji fəlakətlərin dərinləşməsinə səbəb olur. COP çərçivəsində hərbi sənayenin ətraf mühitə vurduğu zərərləri müzakirə etmək və bu ölkələrin məsuliyyətə cəlb edilməsi üçün tədbirlər görmək vacibdir.
COP kimi böyük tədbirlərdə dünyanın taleyini həll edən digər vacib məsələlər də müzakirəyə çıxarılmalıdır. Bu məsələlərdən biri də müasir dövrdə neokolonializmin davam etməsidir. Bu gün bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələr və xalqlar hələ də neokolonializmin ağır nəticələrindən əziyyət çəkir. Onların təbii sərvətləri istismar edilir, hüquqları pozulur və səsi beynəlxalq səviyyədə eşidilmir. COP tədbirində bu xalqların da öz haqlı tələblərini səsləndirməsi üçün platforma yaradılmalıdır. Qərbin apardığı müharibələr, təbii sərvətlərin qeyri-qanuni istismarı və təbii fəlakətlərə səbəb olan iqtisadi fəaliyyətlər müzakirə olunmalı, ekoloji ədalətsizliklər ifşa edilməlidir.
Qərb ölkələrinin, xüsusilə də ABŞ-ın, dünyanın müxtəlif bölgələrində apardığı müharibələr, yalnız insan itkilərinə deyil, eyni zamanda ekoloji fəlakətlərə də səbəb olur. Orta Şərqdə, Əfqanıstanda, Afrikada və digər bölgələrdə aparılan müharibələr, bu ərazilərin təbii ekosistemlərini məhv edir, əhalini köçkün vəziyyətinə salır və ciddi ekoloji problemlər yaradır. Bu müharibələr təkcə silah sənayesinin inkişafına deyil, həm də təbii sərvətlərin dağıdılmasına səbəb olur. Bu məsələ də COP çərçivəsində müzakirə olunmalı və müharibələrin ətraf mühitə təsiri barədə qlobal ictimaiyyət məlumatlandırılmalıdır.
COP29-un Bakıdakı toplantısı, yalnız iqlim dəyişikliyi ilə bağlı müzakirələrə deyil, həm də Qərbin mövqeyini tənqid edən beynəlxalq ekspertlərin də diqqət mərkəzində olacaq.
Qərb ölkələrinin bu tədbirdə iqlim dəyişikliklərini siyasiləşdirmək və Azərbaycanın mövqeyini zəiflətmək cəhdləri, müstəqil ekspertlər tərəfindən tənqid olunur. COP kimi qlobal tədbirlərin əsil məqsədi, iqlim problemlərinin həlli üçün qlobal əməkdaşlıq yaratmaqdır, lakin Qərbin bu məqsədi siyasətə alət etməsi ciddi narazılıqlara səbəb olub. Buna görə də, bu mövzunun geniş işlənməsi və ekspertlərin rəyinin dinlənilməsi vacibdir.
COP29-un Bakıdakı toplantısı, qlobal iqlim problemlərinin müzakirəsi üçün mühüm bir platforma olmaqla yanaşı, Qərbin siyasətini ifşa etmək və onların ekoloji məsələlərdən siyasi alət kimi istifadə etməsinə qarşı çıxmaq üçün də vacib fürsətdir. Azərbaycan, bu böyük tədbirin ev sahibliyi ilə beynəlxalq səviyyədə öz sözünü deyəcək və iqlim dəyişikliyi ilə bağlı qlobal mübarizənin daha ədalətli və şəffaf olmasını təmin etməyə çalışacaq. Amma Qərbin iqlim müzakirələrini siyasiləşdirmə cəhdləri davam etdikcə, Azərbaycanın və digər müstəqil dövlətlərin bu mövzuda mövqeyini müdafiə etmək üçün ciddi addımlar atması zəruridir.
Elçin Alıoğlu
TREND