Ermənistanda son illərdə siyasi vəziyyət getdikcə daha da mürəkkəbləşir və siyasi mübarizə gözlənilməz və qeyri-sabit formalar alır. Baş nazir Nikol Paşinyanın təsirli müxalifət qüvvələri, o cümlədən mühüm rol oynayan Ermənistan Həvari (Apostol) Kilsəsinin Tavuş yeparxiyasının arxiyepiskopu Vazgen Qalstanyan (Baqrat Srbazan) ilə qarşıdurması Ermənistan cəmiyyətində dərin böhranı vurğulayır.
V.Qalstanyan açıq şəkildə Paşinyana meydan oxuyur və baş nazirin siyasətinin Ermənistanı fəlakətə sürüklədiyini bildirir, mövcud hökuməti tamamilə devirmək uğrunda mübarizə aparacağını vəd edir.
Nikol Paşinyan Azərbaycanla sülh gündəliyini irəlilətməyə və razılaşma imzalamağa çalışdığı bir vaxtda, Qalstanyan və onun tərəfdarları ölkənin remilitarizasiyası və hər hansı danışıqlardan imtina istiqamətində kampaniya aparırlar.
Sülh kölgəsi, yoxsa siyasi oyun?
Baş nazir Nikol Paşinyan artıq bir neçə ildir ki, Azərbaycanla sülh sazişi imzalamağa çalışır, lakin bu prosesə mane olan daxili və xarici amillər kifayət qədər mürəkkəbdir. Onun "Azərbaycanın Ermənistanla sülh müqaviləsi imzalamağa meyilli olmadığı" barədə açıqlamaları erməni parlamentində çıxışının əsas mövzusuna çevrildi. Paşinyan qeyd edir ki, Bakı danışıqlar prosesində daimi olaraq yeni mövzular qaldırır, bu isə onun fikrincə, Azərbaycanın razılaşmaya hazır olmadığının sübutudur.
Bununla belə, Paşinyan israr edir ki, Ermənistan sülh gündəliyini irəlilətməlidir, hətta "Azərbaycanın təhdidlərinə baxmayaraq". O, açıq şəkildə bəyan edir ki, Ermənistanın strategiyası dəyişməyəcək və hökumətinin siyasi məqsədi danışıqlar ətrafındakı "ümumi vəziyyəti və atmosferi dəyişməkdir". Lakin aydındır ki, vəziyyət son dərəcə gərgin olaraq qalır və Paşinyan həm xarici qüvvələrin, həm də daxili müxalifətin davamlı təzyiqləri altındadır.
Sülhə gedən yol, yoxsa hərbi təhdid?
2024-cü ilin sonuna olan məlumatlara əsasən, Ermənistanın hərbi xərcləri əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Müdafiə büdcəsi 2023-cü illə müqayisədə 30% artırılıb, bu da hökumətin sərhədlərdə vəziyyətin pisləşməsinə hazırlaşdığını açıq şəkildə göstərir.
Statistik məlumatlar göstərir ki, Ermənistanın iqtisadi vəziyyəti zəif olaraq qalır. Ölkədə inflyasiya səviyyəsi 8%-i keçib və bu, əhalinin narazılığının artmasının əsas səbəblərindən biridir. Bu şəraitdə Ermənistan cəmiyyətində bir çoxları Azərbaycanla sülhün iqtisadi sabitlik və vətəndaşların rifahının yaxşılaşdırılması üçün yeganə fürsət olduğunu düşünürlər. Bununla belə, siyasi elita bölünüb və Qalstanyan kimi fiqurların rəhbərlik etdiyi müxalifət hökumətin sülhə nail olmaq cəhdlərini pozmağa çalışır.
Keşiş Baqrat: radikalların lideri, yoxsa gələcək baş nazir?
Nikol Paşinyan hakimiyyətdə qalmağa çalışdığı bir vaxtda, Ermənistan Həvari Kilsəsinin Tavuş yeparxiyasının arxiyepiskopu Vazgen Qalstanyan (Baqrat Srbazan) hökumətə qarşı kampaniyasını fəal şəkildə davam etdirir. O, yalnız dini lider kimi deyil, həm də getdikcə müxalifət düşərgəsində daha nüfuzlu siyasi oyunçu kimi tanınır.
V.Qalstanyan özünü Ermənistanın gələcək lideri kimi görür və Paşinyanı baş nazir postunda əvəz etməyi hədəfləyir. Onun ritorikası "ənənəvi erməni dəyərlərinin" bərpasına və Ermənistanın hərbi güc kimi yenidən dirçəlməsinə yönəlib, yalnız Azərbaycana deyil, beynəlxalq təzyiqlərə də müqavimət göstərə biləcək bir dövlət kimi.
Qalstanyanın siyasi mübarizəsi və ritorikası
Son çıxışlarından birində, Ermənistan İctimai Televiziyasında Qalstanyan belə bəyan etdi: "Nikol, sən hakimiyyətə yalan yolu ilə, konstitusiya quruluşunu devirməklə gəlmisən".
Keşiş Baqrat açıq şəkildə N.Paşinyanın devrilməsinə çağırır,onu Qarabağı və sərhədyanı əraziləri təslim etməkdə ittiham edir. Onun çıxışlarında konstitusiya quruluşunun bərpasına və "şər hakimiyyətinə" qarşı mübarizəyə çağırışlar aydın eşidilir.
V.Qalstanyanın mitinqlərdəki çıxışları da Ermənistanın siyasi həyatında diqqətəlayiq hadisələrə çevrilib. O, "müqəddəs mübarizədə" qələbə vəd edir və tərəfdarlarını etiraz aksiyalarına toplayır. Lakin son aylarda bu aksiyalarda iştirak edənlərin sayı kəskin şəkildə azalıb. Əgər ilin əvvəlində mitinqlərə 30 000 nəfər toplaşırdısa, 2 oktyabrda Respublika Meydanında cəmi 1905 nəfər iştirak edib, bu da "Məlumatlı Vətəndaşlar Birliyi" tərəfindən aparılan aeroçəkilişlə təsdiqlənib. Bu fakt Qalstanyanın ictimai dəstəyinin, onun gurultulu bəyanatlarına baxmayaraq, zəifləməyə başladığını göstərir.
"Müqəddəs mübarizə": sürətli müxalifət, yoxsa elita üçün teatr?
Qalstanyanın ritorikası, aqressivliyinə baxmayaraq, getdikcə daha çox teatr xarakteri almağa başlayır. Onun rəqibləri iddia edirlər ki, o, Ermənistanın keçmiş prezidentləri Robert Köçəryanla Serj Sarqsyanın və Rusiyadakı erməni diasporunun əlində marionetkaya çevrilir və bu yolla onlar Ermənistan siyasətindəki mövqelərini qorumağa çalışırlar. Bir çox ekspertlər onun kampaniyasını "Baqrat şou" adlandırır, Qalstanyanın fəaliyyətlərinin həqiqi siyasi mübarizəyə yönəlmədiyini, sadəcə olaraq öz siyasi statusunu qorumağa xidmət etdiyini vurğulayırlar.
Erməni Həvari Kilsəsi uzun illərdir fəal siyasi həyatdan uzaq dayanmağa çalışsa da, indi siyasi proseslərə təsir göstərmək üçün V.Qalstanyanı bir vasitə kimi istifadə edərək hakimiyyət uğrunda mübarizəyə fəal şəkildə qoşulub. Bu kontekstdə onun "müqəddəs mübarizəsi" mümkün erkən parlament seçkiləri ərəfəsində müxalifət siyasi sahəsini ələ keçirmək cəhdi kimi görünür.
Geosiyasi oyun və Ermənistanın daxili siyasəti
Ermənistanın Azərbaycana qarşı atdığı addımlar və daxili siyasi proseslər hazırkı böhranda mühüm rol oynayır. Nikol Paşinyan dəfələrlə bəyan edib ki, onun strategiyası dayanıqlı sülhün bərqərar edilməsinə yönəlib, lakin onun rəqibləri iddia edirlər ki, bu siyasət ərazilərin itirilməsinə və Ermənistanın beynəlxalq arenada zəifləməsinə gətirib çıxarır. V.Qalstanyan beynəlxalq ictimaiyyətə müraciətlərindən birində vurğulayıb ki, "Ermənistan yalnız və yalnız ermənilərin maraqları naminə hərəkət edəcək" və Paşinyanı xarici qüvvələrin əlində marionetka olmaqda ittiham edib.
Belə bəyanatlar Ermənistan cəmiyyətində dərin parçalanmanı əks etdirir. Bir tərəfdən, Paşinyanın siyasətini dəstəkləyən və qonşularla sülhə ümid edən bir qrup mövcuddur. Digər tərəfdən isə V.Qalstanyanın başçılıq etdiyi radikal elementlər Ermənistanın xarici siyasət kursunun tamamilə dəyişdirilməsini, aqressiv ritorikaya qayıtmağı və Azərbaycanla danışıqlardan imtina edilməsini tələb edirlər.
Ermənistanda vəziyyət son dərəcə gərgin olaraq qalır. Azərbaycanla sülh danışıqları çətinliklərlə üzləşir. Qalstanyanın rəhbərlik etdiyi siyasi müxalifət, ictimai dəstəyin azalmasına baxmayaraq, gücünü artırır. Keşiş Baqrat öz kampaniyasını davam etdirərək açıq şəkildə Paşinyanın devrilməsinə və "ənənəvi dəyərlərin" bərpasına çağırır. O, Ermənistanın ordusunun gücləndirilməsinə və qonşu dövlətlərə hər hansı güzəştlərdən imtina etməyə yönəlmiş bir siyasət təklif edir.
Hakimiyyət uğrunda mübarizədə Ermənistan həm daxili, həm də xarici böyük çağırışlarla üz-üzədir. Paşinyan tarazlığı qorumağa və sülh gündəliyini irəlilətməyə çalışdığı bir vaxtda, Qalstanyan və onun tərəfdarları ölkəni radikalizmə və hərbi qarşıdurmaya sürükləmək niyyətindədirlər. Ermənistanın gələcəyi qeyri-müəyyən olaraq qalır və bu siyasi mübarizənin nəticəsi yalnız ölkənin sabitliyinə deyil, həm də Cənubi Qafqaz regionunda sülhə təsir göstərəcək.
V.Qalstanyan Ermənistanın siyasi səhnəsində getdikcə daha da parlaq şəkildə özünü göstərir və kilsə hakimiyyətini siyasi alətə çevirməyə çalışaraq təsirini genişləndirməyə can atır. Onun arxasında bir neçə güclü qüvvənin idarə etdiyi marionetka fiquru görünür: Ermənistanın keçmiş prezidentləri Serj Sarqsyan və Robert Köçəryan, saxta radikal müxalifət, Ermənistan Həvari Kilsəsi və Rusiyadakı erməni diasporası. Bu maraqlar və ambisiyalar mozaikası Qalstanyanı dəstəkləyir. O, açıq şəkildə mövcud baş nazir Nikol Paşinyanı devirməyə və onun yerini tutmağa can atır.
Hakimiyyət xülyaları: Qalstanyan siyasi oyunçu kimi
Son aylar ərzində V.Qalstanyan yalnız dini lider kimi deyil, həm də siyasi müxalifətin parlaq nümayəndəsi kimi getdikcə daha fəal şəkildə özünü göstərir və Ermənistanın qonşuları, xüsusilə Azərbaycanla sülh münasibətlərini qurmaq istiqamətində olan səylərinə təhdid yaradır. Onun sülh danışıqlarına qarşı açıq çıxışları, Ermənistan ordusunun yenidən silahlanmasına çağırışları və sərhədlərin delimitasiya və demarkasiya prosesinin dayandırılmasına tələbi hökumətin bölgədə gərginliyin azaldılması istiqamətində atdığı addımları alt-üst edir.
Arxiyepiskopun siyasi ambisiyaları revanşizmlə doludur. O, Ermənistanı dişinə qədər silahlanmalı bir ölkə kimi görür və Azərbaycanla danışıqların dayandırılmasını tələb edir, bu isə yalnız milli təhlükəsizliyi deyil, həm də ölkənin beynəlxalq nüfuzunu təhlükə altına qoyur. Onun ritorikasında Ermənistanı artıq keçmişdə böhran vəziyyətinə gətirən radikalizmə qayıdış çağırışları eşidilir. Onun siyasətinə olan narazılıq getdikcə daha da aydın görünür, lakin Qalstanyan hələ də Ermənistan daxilində təsirlərini saxlamaq istəyən nüfuzlu fiqurların dəstəyi ilə öz proqramını irəlilətməyə davam edir.
Siyasi marionetkalar: Qalstanyanın dəstəyi
Ermənistanın keçmiş prezidentləri Serj Sarqsyan və Robert Köçəryan ölkənin tarixinin qaranlıq dövrləri ilə assosiasiya olunurlar, o zaman korrupsiya, kleptokratiya və avtoritarizm ölkənin idarəetməsində dominant idi. Onlar Qalstanyanı dəstəkləyirlər, onu təsirlərini geri qaytarmaq üçün bir imkan kimi görürlər. Onların gizli görüşləri və pərdəarxası razılaşmaları Ermənistan cəmiyyətində müzakirə mövzusuna çevrilib.
Erməni Apostol Kilsəsi isə öz növbəsində Qalstanyanı siyasi elitaya təzyiq göstərmək üçün bir vasitə kimi istifadə edir. Kilsə uzun müddətdir ki, erməni cəmiyyətinin həyatında mühüm rol oynayır, lakin son illərdə onun ölkənin siyasətinə təsiri daha da artıb. Baqrat hakimiyyət dəyişikliyinə və qonşularla münaqişələrin dinc yolla həllinə yönəlmiş bütün islahatların dayandırılmasına çağıran bir fiqur kimi kilsənin simasına çevrilib.
Xüsusilə Rusiyadakı erməni diasporu da bu oyunda fəal iştirak edir. Moskvadan gələn maliyyə və siyasi dəstək Qalstanyanın strategiyasının mühüm elementi olub. Qərb ölkələrinin bir çoxu Ermənistanın Rusiyadan asılılığına görə bu ölkədən uzaqlaşdığı bir vaxtda, diasporanın rolu kritik əhəmiyyət kəsb edir.
Hakimiyyət uğrunda mübarizənin xronologiyası
Qalstanyan siyasi fəaliyyətinə dini lider olaraq başlayıb. İlk bəyanatlarında o, Paşinyanı ölkəni idarəetmədə "qüsurlarına" görə tənqid edərək onun hökumətini "şər hakimiyyəti" adlandırırdı. Lakin zaman keçdikcə onun ritorikası daha da sərtləşdi və o, açıq şəkildə hökumətin devrilməsinə çağırmağa başladı, onu hakimiyyəti zorla ələ keçirməkdə və erməni dövlətçiliyini məhv etməkdə ittiham etdi.
Qalstanyanın Ermənistan İctimai Televiziyasında yayımlanan çıxışları isə əsl siyasi manifestlərə çevrildi. Onlardan birində o bəyan etdi: "Nikol, sən hakimiyyətə yalan yolu ilə gəlmisən... Haykın törəmələri sənin ardınca gələcəklər. Bu şər hakimiyyətinin sonu çatacaq". Bu bəyanatlar Qalstanyan və onun tərəfdarları tərəfindən təşkil olunan etiraz aksiyalarının katalizatoru ola bilər.
Arxiyepiskop müntəzəm olaraq "Müqəddəs mübarizə" şüarı altında mitinqlər keçirir, tərəfdarlarını İrəvandakı Respublika Meydanına toplayır. Lakin onun gurultulu çağırışlarına baxmayaraq, bu aksiyalarda iştirak edənlərin sayı kəskin şəkildə azalır. Əgər onun kampaniyasının əvvəlində mitinqlərə on minlərlə insan toplaşırdısa, 2 oktyabr 2024-cü ildə keçirilən mitinq zamanı axtarıcı aviaçəkilişlər cəmi 1905 nəfərin iştirak etdiyini qeydə aldı. Bu populyarlığın kəskin enişi Ermənistan cəmiyyəti arasında Qalstanyana olan etimadın dərin böhranına işarə edir.
Obraz və ritorika
Qalstanyan demaqoq, lakin ritorikasında son dərəcə aqressiv olan bir liderdir. Onun çıxışları çox vaxt kobudluğa çatır, bu da Petros Kazaryanla dialoqunda özünü göstərmişdi. O zaman Qalstanyan polis rəisini "xuliqan" adlandıraraq, onu "düşüncə gücü ilə əzəcəyini" bəyan etmişdi. Belə bir leksikon dini liderə yaraşmır və onun dinləyiciləri arasında qarışıq hisslər doğurur. Bir tərəfdən, bu radikal elementləri özünə cəlb edir, digər tərəfdən isə sülh və diplomatiya gözləyənləri uzaqlaşdırır.
Qalstanyanın gələcəyi: mif, yoxsa reallıq?
Qalstanyan aktiv fəaliyyəti ilə yanaşı, siyasi karyerasında ciddi problemlərlə üzləşir. Onun Paşinyanı devirmək və onun yerini tutmaq ambisiyaları Ermənistan daxilində və xaricində artan müqavimətlə qarşılaşır. Üstəlik, keçmiş prezidentlərlə, Kilsə ilə və Rusiya diasporu ilə olan əlaqələri onu xarici qüvvələrdən asılı vəziyyətə salır, bu da onun ölkəni müstəqil idarə etmə şanslarını azaldır.
Onun mitinqləri getdikcə daha az adamı cəlb edir və ritorikası daha məkrli olsa da, əvvəlki qədər təsirli deyil. Görünür, onun siyasi səhnədəki vaxtı məhdudlaşır və yaxın gələcəkdə onun fiquru Ermənistanın daha əhəmiyyətli siyasi oyunçuları fonunda sadəcə bir kölgəyə çevrilə bilər.
Qalstanyan özünü milli dirçəlişin lideri kimi təqdim etməyə çalışır, lakin onun strategiyası dağıdıcıdır. Ermənistan ciddi dəyişikliklər ərəfəsindədir və əgər Qalstanyan radikalizm və mövcud hakimiyyətlə açıq qarşıdurma siyasətini davam etdirərsə, onun təsirini saxlaya biləcəyi şübhə altındadır.
... Vazgen Qalstanyan Paşinyana qarşı çıxaraq və Ermənistanda radikal meyilləri dəstəkləyərək təhlükəli bir oyun oynayır, burada paylar yüksəkdir. Onun keçmiş prezidentlərlə, saxta müxalifətlə və Ermənistan Həvari Kilsəsi ilə əlaqələri onu daha güclü fiqurların əlində bir vasitəyə çevirir. Bununla belə, onun aqressiv ritorikası, təxribatlara meyilliliyi və ictimai dəstəyin azalması onun siyasi gələcəyi barədə suallar doğurur. Ermənistan münaqişələrin dinc yolla həllinə və sabitliyə ehtiyac duyur, hakimiyyətə hər hansı yolla can atan radikal liderlərə yox.
Elçin Alıoğlu
TREND