2020-ci ilin payızında 44 gün davam edən İkinci Qarabağ Müharibəsi Azərbaycan tarixində və bütövlükdə regionun siyasi, hərbi və diplomatik nizamında dönüş nöqtəsi oldu. Bu müharibə Azərbaycan xalqının və ordusunun milli iradəsinin gücünü nümayiş etdirdi və illər boyu davam edən işğala son qoyaraq haqqı bərpa etdi. Müharibənin başlanması uzun illər ərzində davam edən Ermənistanın təxribatçı siyasətinin məntiqi nəticəsi idi. 1990-cı illərin əvvəllərində Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonların işğalı ilə başlayan proses Ermənistanın təcavüzkar siyasəti ilə 2020-ci ildə yeni münaqişə ilə nəticələndi.
Casus bəlli: Ermənistanın aqressiv siyasəti və müharibənin qaçılmazlığı
Ermənistanın münaqişəyə qədərki siyasəti bir neçə səbəbdən müharibəni qaçılmaz etdi. Ermənistan rəhbərliyi beynəlxalq hüququ və BMT qətnamələrini kobud şəkildə pozaraq Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və ətraf yeddi rayonunu işğalda saxladı. 1993-cü ildə BMT Təhlükəsizlik Şurasının qəbul etdiyi dörd qətnamə bu ərazilərin dərhal, qeyd-şərtsiz qaytarılmasını tələb edirdi. Buna baxmayaraq, Ermənistan bu qərarları yerinə yetirməkdən imtina edirdi və işğal altında olan ərazilərdə qanunsuz məskunlaşma siyasətini davam etdirirdi.
2018-ci ildə hakimiyyətə gələn Nikol Paşinyan rəhbərliyinin ardıcıl təxribatları münaqişəni daha da qızışdırdı. Paşinyan 2019-cu ildə "Qarabağ Ermənistandır və nöqtə" bəyanatını verərək münaqişənin sülh yolu ilə həll olunma imkanlarını praktiki olaraq yox etdi. Ermənistan tərəfi mütəmadi olaraq təmas xəttində atəşkəs rejimini pozurdu. 2020-ci ilin iyul ayında Ermənistanın Tovuz rayonu istiqamətində Azərbaycana qarşı hərbi təxribatı, eləcə də həmin ilin sentyabr ayında Gəncə, Mingəçevir, Bərdə və digər şəhərlərin raket atəşinə tutulması münaqişənin həllində hərbi variantın qaçılmazlığını göstərdi.
Müharibənin başlanması və hərbi əməliyyatların gedişi
2020-ci il sentyabrın 27-də Ermənistanın növbəti təxribatı nəticəsində Azərbaycan Silahlı Qüvvələri əks-hücum əməliyyatına başladı. İkinci Qarabağ Müharibəsi başlayanda Azərbaycan ordusu çox yönlü hərbi strategiyadan istifadə edərək Ermənistan silahlı qüvvələrinə ciddi zərbələr endirdi. Müharibənin ilk günlərindən Azərbaycan PUA (pilotsuz uçuş aparatı) texnologiyalarından istifadə etməklə Ermənistana ciddi itkilər yaşatdı. Bu, Ermənistan ordusunun texniki və şəxsi heyət baxımından böyük itkilərə uğraması ilə nəticələndi.
Azərbaycan Ordusu uğurlu taktiki əməliyyatlar həyata keçirərək Füzuli, Cəbrayıl, Zəngilan və Qubadlı rayonlarını işğaldan azad etdi. Xüsusilə Şuşanın 8 noyabr tarixində azad edilməsi müharibənin gedişatında dönüş nöqtəsi oldu. Şuşa əməliyyatı Azərbaycan ordusunun hərbi hazırlığının, strateji və taktiki düşüncəsinin ən parlaq nümunələrindən biri kimi tarixə düşdü.
Azərbaycan hərbçilərinin qəhrəmanlığı
Azərbaycan hərbçiləri bu müharibədə misilsiz qəhrəmanlıq nümunələri göstərdilər. Xüsusilə kəşfiyyat və xüsusi təyinatlı qüvvələr, düşmənin mövqelərini hədəf alaraq böyük uğurlar qazandılar. Azərbaycan ordusunun göstərdiyi fədakarlıq, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin uğurlu strategiyası və xalqın birliyi Azərbaycanın hərbi qüdrətinin ən yüksək səviyyədə olduğunu sübut etdi.
44 gün davam edən bu müharibədə Azərbaycanın şəhər və kəndləri, strateji əhəmiyyətli yüksəklikləri böyük fədakarlıq və qəhrəmanlıqla geri alındı. Müharibə dövründə hərbi strateqiyaların düzgün qurulması, Silahlı Qüvvələrimizin peşəkarlığı nəticəsində düşmənin ağır texnikaları, artilleriya qurğuları, tankları məhv edildi. Azərbaycanın qəhrəman övladları, düşmənin güclü istehkamlarına qarşı mübarizə apararaq öz canlarını fəda etdilər.
2020-ci ilin payızında başlanan və 44 gün davam edən İkinci Qarabağ Müharibəsi Ermənistan üçün təkcə ərazi itkisi deyil, həm də hərbi və strateji cəhətdən böyük fəlakət oldu. Müharibədən əvvəl Ermənistan ordusunun vəziyyəti Ermənistan rəhbərliyi tərəfindən gizlədilsə də, gerçəkdə ordu ciddi struktur və maddi-texniki çatışmazlıqlarla üzləşirdi. Ermənistan uzun illər boyu işğal altında saxladığı Azərbaycan torpaqlarında möhkəmlənməyə çalışsa da, müasir texnologiyalar və yeni hərbi texnika ilə təminat baxımından ciddi gerilik içində idi.
Ermənistan ordusu uzun müddət sovet dövründən qalmış hərbi texnikalardan istifadə edirdi. İşğal altında olan ərazilərdə qanunsuz məskunlaşma siyasətini davam etdirməklə bərabər, Ermənistan öz ordusunun modernləşdirilməsi üçün əhəmiyyətli addımlar atmamışdı. Ermənistan rəhbərliyi orduya ciddi sərmayələr yatırmaqdan çəkinmiş, daha çox daxili siyasi sabitliyi təmin etməyə yönəlmişdi.
Müharibə gedişində Ermənistan ordusunun itkiləri
2020-ci il sentyabrın 27-də müharibə başlayanda Ermənistan ordusunun texniki və təşkilati hazırlığının yetərsizliyi aydın oldu. Müasir texnika və silah sistemləri ilə təchiz olunmamış, idarəçilikdə xaos və nizamsızlıq olan ordu, Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi strategiyası qarşısında ağır itkilərə məruz qaldı. Azərbaycan ordusunun yüksək dəqiqliklə vurduğu zərbələr nəticəsində Ermənistan ordusu texnika və canlı qüvvə baxımından böyük itkilər yaşadı.
Ermənistanın itkiləri haqqında dəqiq statistika belədir:
Bundan əlavə, Ermənistanın texniki itkiləri ilə yanaşı, canlı qüvvə itkisi də ciddi idi. Müharibənin gedişində Ermənistanın 5 mindən çox hərbi qulluqçusu həlak olmuş, minlərlə yaralı və əsir düşmüşdü. Azərbaycan ordusu müasir döyüş texnologiyalarından, xüsusən də pilotsuz uçuş aparatlarından (PUA) istifadə edərək Ermənistanın hərbi potensialını ciddi şəkildə məhv etdi. Müharibənin sonlarına yaxın Ermənistan ordusunun motivasiyası ciddi şəkildə azaldı, ordu şəxsi heyəti arasında dağılma meylləri gücləndi.
Müharibədən sonra Ermənistan ordusunun vəziyyəti
44 günlük müharibənin sonu Ermənistan ordusu üçün tam məğlubiyyətlə nəticələndi. 2020-ci il noyabrın 10-da Ermənistan hökuməti kapitulyasiya aktını imzalamaq məcburiyyətində qaldı. Bu, Ermənistanın hərbi potensialının ciddi şəkildə zəiflədiyini və ordunun öz döyüş qabiliyyətini itirdiyini göstərirdi.
Müharibədən sonra Ermənistan ordusunun vəziyyəti ciddi tənqidlərə məruz qaldı. Bir çox yüksək rütbəli hərbçi, o cümlədən Baş Qərargah rəisi və müdafiə naziri istefa verdi. Nikol Paşinyan hökuməti məğlubiyyətin səbəblərini ordu daxilindəki korrupsiya və hazırlıqsızlıqla əlaqələndirdi. 2021-ci ilin əvvəlində Ermənistan hökuməti ordunun tam struktur islahatına başlamalı oldu. Lakin bu islahatlar üçün lazım olan maliyyə və texniki resurslar çatışmazlıq içində idi.
Rəsmi hesabatlar və təhlillər
Ermənistan tərəfinin müharibədən sonra verdiyi açıqlamalara əsasən, bu məğlubiyyətin əsas səbəblərindən biri ordunun texniki geriliyi idi. Ermənistan hərbi ekspertləri də qeyd edirlər ki, 30 il ərzində işğal altında saxlanılan ərazilərdə ordu üçün kifayət qədər müdafiə istehkamları qurulsa da, müasir döyüş texnologiyalarına qarşı hazırlıq görülməmişdi. Azərbaycan ordusunun müasir PUA texnologiyası və yüksək dəqiqlikli silahlar Ermənistan ordusunu tamamilə hazırlıqsız yaxaladı.
Ermənistanın itkiləri ilə bağlı rəsmi mənbələrdən yayılan statistikalara görə:
Hərbi texnika və sursat itkisi 3 milyard ABŞ dollarından artıq məbləğdə qiymətləndirilir.
Minlərlə hərbi qulluqçu əsir götürülmüş və ya döyüş meydanında həlak olmuşdur.
Ermənistanın təxminən 300-dən çox döyüş mövqeyi Azərbaycan ordusu tərəfindən ələ keçirilmişdir.
44 günlük müharibə Ermənistan ordusunun təkcə texniki baxımdan deyil, həm də təşkilati və idarəçilik baxımından böyük çatışmazlıqlar içində olduğunu göstərdi. Ermənistan rəhbərliyinin təcavüzkar siyasəti və müharibəyə hazırlıqsızlığı nəticəsində ordu böyük məğlubiyyətə uğradı. Bu məğlubiyyət həm də Ermənistan cəmiyyətində ciddi travmalar yaratdı, orduya olan inamın sarsılmasına səbəb oldu.
Müharibədən sonra Ermənistan ordusunun yenidən qurulması və modernləşdirilməsi istiqamətində addımlar atılsa da, iqtisadi resursların çatışmazlığı bu prosesi ləngidir. Ermənistanın müharibə sonrası ordusunu gücləndirməsi üçün böyük maliyyə və texniki dəstəyə ehtiyacı var və bu istiqamətdə əsasən xarici qüvvələrdən asılılıq mövcuddur.
Ermənistanın İkinci Qarabağ Müharibəsində yaşadığı itkilər, regionun hərbi-siyasi balansını köklü şəkildə dəyişdi. Azərbaycan ordusunun qazandığı parlaq qələbə, Ermənistanın təcavüzkar siyasətinin və hərbi imkanlarının iflasa uğradığını bir daha təsdiqlədi. Ermənistan bu məğlubiyyətdən dərs çıxarıb gələcəkdə sülhə meylli siyasət yürütməsə, regionda davamlı sabitlik mümkün olmayacaq.
Azərbaycan tərəfində isə ordunun təchizatı və hazırlığı yüksək səviyyədə idi. Silahlı Qüvvələrimiz müasir hərbi texnikalardan istifadə edərək, düşməni qısa müddətdə geri çəkilməyə məcbur etdi. Azərbaycanın iqtisadi və hərbi potensialı, xalqın mübariz ruhu ilə birləşərək Vətən müharibəsində qələbənin təmin olunmasına imkan verdi.
"Ohanyan Xətti"
Ermənistan tərəfindən işğal olunmuş Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonlarda uzun illər boyu möhkəmləndirilmiş müdafiə istehkamları tikilmişdi. Bu istehkamların ən əhəmiyyətlisi və Ermənistana çoxlu maliyyə və resurs tələb edən hissəsi "Ohanyan Xətti" idi. Bu müdafiə xətti 2000-ci illərin əvvəllərində Ermənistanın müdafiə naziri Seyran Ohanyanın rəhbərliyi altında tikilməyə başlanmışdı və münaqişə zonasındakı erməni qoşunlarının əsas dayaq nöqtəsi hesab olunurdu.
Ermənistan "Ohanyan Xətti"ni 20 ilə yaxın müddət ərzində möhkəmləndirirdi. Müdafiə xəttinin tikintisinə milyardlarla dollar sərf edilmişdi. Ermənistanın rəsmi və qeyri-rəsmi məlumatlarına görə, bu xəttin qurulması üçün böyük maliyyə resursları ayrılmış, əsgər və texnika bu istehkamları qorumaq üçün səfərbər edilmişdi. Ermənistanın müdafiə naziri Seyran Ohanyan bu xətti "keçilməz müdafiə sistemi" kimi təsvir edirdi və Ermənistan rəhbərliyi bu mövqenin gücünə çox inanırdı.
"Ohanyan Xətti" bir neçə təbəqəli müdafiə sistemi idi və Ermənistan tərəfi bu xətti keçilməz sayırdı. Xəttin əsas hissəsi tank əleyhinə xəndəklər, minatarlama zonaları, beton bunkerlər və bir neçə təbəqədən ibarət müdafiə qurğularından ibarət idi. Dağlıq relyef də Ermənistanın əlində olan üstünlüklərdən biri kimi istifadə edilirdi. Ermənistan ordusu bu xətti Azərbaycan ordusunun müasir texnika ilə təchiz olunmuş hücumlarına qarşı möhkəm qala kimi düşünürdü.
Ermənistanın hərbi büdcəsinin böyük bir hissəsi bu xəttin tikintisinə və təkmilləşdirilməsinə sərf olunmuşdu. Ermənistan tərəfi uzun müddət bu xəttin Azərbaycan ordusunun istənilən hücumuna dayanıqlı olacağını iddia edirdi. Məhz buna görə də Ermənistanın hərbi-siyasi rəhbərliyi münaqişənin həllində daha çox sərt və kompromissiz mövqe nümayiş etdirirdi.
2020-ci ilin sentyabrın 27-də başlayan İkinci Qarabağ Müharibəsi zamanı Azərbaycan ordusu "Ohanyan Xətti"nin zəifliklərini qısa zamanda müəyyənləşdirdi və bu xətti qırmağı bacardı. Müharibənin ilk günlərində Azərbaycan Silahlı Qüvvələri, yüksək dəqiqliklə idarə olunan silah və pilotsuz uçuş aparatları (PUA) vasitəsilə Ermənistanın müdafiə mövqelərinə zərbələr endirdi. Bu zərbələr nəticəsində xəttin əsas istehkamları darmadağın edildi və Ermənistan ordusu bu mövqeləri tərk etmək məcburiyyətində qaldı.
Azərbaycan ordusunun qəhrəmanlığı bu prosesin əsas məqamlarından biri idi. Xüsusən də xüsusi təyinatlı qüvvələr, kəşfiyyat qrupları və artilleriya bölmələri düşmənin dərin müdafiə xəttini çox qısa müddətdə keçməyi bacardı. Müharibənin gedişində Azərbaycan ordusu yalnız 10-15 gün ərzində Ermənistanın illərlə möhkəmləndirdiyi və yüz milyonlarla dollar sərf etdiyi "Ohanyan Xətti"ni yararaq önəmli strateji mövqeləri ələ keçirdi.
Azərbaycan ordusunun qəhrəmanlığı və texnoloji üstünlüyü bu müharibədə həlledici rol oynadı. Müdafiə xətti ərzində Ermənistanın mövqeləri müasir hərbi texnologiyalara qarşı dayana bilmədi. Azərbaycanın PUA-ları, tankları və digər müasir silah sistemləri bu xəttin zəifliklərini ortaya çıxardı və Ermənistan ordusunu darmadağın etdi. Xüsusi təyinatlı hərbçilərimizin göstərdiyi qəhrəmanlıq və cəsarət nəticəsində ağır relyef şəraitində belə düşmənin ən möhkəm istehkamları belə qısa zamanda ələ keçirildi.
Azərbaycan ordusu bu xətti keçərkən böyük risklərə və ağır şəraitlərə baxmayaraq, ən yüksək hərbi bacarıqlarını nümayiş etdirdi. Cəbhə xəttinin hər bir nöqtəsində böyük irəliləyiş əldə edildi və bu xəttin keçilməsi Ermənistan ordusu üçün ciddi itkilərə səbəb oldu.
"Ohanyan Xətti"nin qırılması Ermənistan ordusunun strateji planlarını məhv etdi. Ermənistanın təxminən 20 ilə yaxın müddət və milyardlarla dollar sərf etdiyi bu müdafiə sistemi cəmi bir neçə həftə ərzində dağıldı. Ermənistan rəhbərliyinin böyük ümidlər bəslədiyi bu xəttin qısa müddətdə məhv edilməsi erməni cəmiyyətində böyük şok və narazılıq yaratdı.
Bu xəttin dağıdılması ilə Ermənistan ordusu geri çəkilmək məcburiyyətində qaldı və çoxlu sayda texnika və canlı qüvvə itkiləri yaşadı. "Ohanyan Xətti"nin məhvi Ermənistanın müdafiə potensialına vurulan ən böyük zərbələrdən biri oldu. Ermənistanın hərbi büdcəsinin və vaxtının böyük bir hissəsi bu xəttə sərf olunmuşdu, lakin nəticədə Azərbaycan ordusunun qəhrəmanlığı və müasir texnologiyaları qarşısında bu xətt tamamilə mənasız hala gəldi.
"Ohanyan Xətti"nin qırılması Azərbaycan ordusunun yüksək peşəkarlığını, texnoloji üstünlüyünü və qəhrəmanlığını bir daha nümayiş etdirdi. Ermənistanın illərlə tikdiyi bu xətt, Azərbaycan ordusunun cəmi bir neçə gün ərzində əldə etdiyi uğurlar nəticəsində tarixə qovuşdu. Bu qələbə, həm də Ermənistan ordusunun zəifliklərini və müharibəyə hazırlıqsız olduğunu bir daha sübut etdi.
"Ohanyan Xətti" Azərbaycan xalqının və ordusunun iradəsi qarşısında tab gətirə bilmədi. Azərbaycanın bu müharibədə əldə etdiyi qələbə, təkcə hərbi baxımdan deyil, həm də siyasi və diplomatik cəhətdən Ermənistanın təcavüzkar siyasətinə son qoydu və bölgədə yeni reallıqlar yaratdı.
44 günlük İkinci Qarabağ Müharibəsi zamanı Azərbaycan Ordusunun döyüş əməliyyatlarının strategiyası və taktikasında tətbiq etdiyi yeniliklər, müasir innovasiyalar, və müdafiə sahəsində həyata keçirdiyi yenidənqurma işləri dünyada müasir hərbi doktrinalara yeni baxış formalaşdırdı. Müharibə boyu Azərbaycan Ordusu yalnız hərbi üstünlüyünü nümayiş etdirməklə kifayətlənməyib, həm də döyüş əməliyyatlarının gedişatında dünya hərbçilərinin diqqətini çəkən bir çox yeniliklərə imza atdı.
Strategiya və taktikada yeniliklər
Azərbaycan Ordusunun strategiyası və taktikasında əsas rolu dəqiq planlaşdırma və çeviklik təşkil etdi. İlk növbədə, bu, müasir kəşfiyyat texnologiyalarına və pilotsuz uçuş aparatlarına (PUA) əsaslanan yeni nəsil döyüş taktikaları idi. Məhz PUA-lar İkinci Qarabağ Müharibəsinin gedişatında həlledici rol oynadı və Azərbaycan Ordusunun sürətli və dəqiq hücum əməliyyatlarını həyata keçirməsinə imkan yaratdı. Bu taktika yalnız PUA-ların geniş istifadəsi ilə məhdudlaşmadı; eyni zamanda, real vaxtda kəşfiyyat məlumatlarının alınması, bu məlumatların ani şəkildə təhlil edilməsi və əks-hücum tədbirlərinin sürətlə həyata keçirilməsi Azərbaycan Ordusunun əməliyyat çevikliyini misli görünməmiş səviyyəyə çatdırdı.
Müharibə zamanı Azərbaycan Ordusu əsasən yüksək texnologiyalı silah sistemlərinə, kəşfiyyat və müşahidə vasitələrinə, həmçinin elektron müharibə vasitələrinə güvəndi. Bu, düşmənin arxa cəbhələrinə və vacib infrastruktura dəqiq zərbələr vuraraq onların müdafiəsini zəiflətməyə imkan yaratdı.
İnnovasiyalar və yeniliklər
Azərbaycan Ordusu döyüş əməliyyatlarında bir neçə yeniliyi tətbiq etməklə dünya hərb elminə yeni töhfələr verdi. Bunlardan ən əhəmiyyətlisi PUA-ların istifadəsi ilə bağlı oldu. Ordunun sərəncamında olan İsrailin "Harop", Türkiyənin "Bayraktar TB2" kimi döyüş PUA-ları ən kritik məqamlarda Azərbaycan qüvvələrinin uğurunu təmin etdi. Düşmən tankları, artilleriya batareyaları və hətta hava müdafiə sistemləri PUA-ların zərbələri ilə məhv edilirdi. Bu taktika dünya hərbi dairələri tərəfindən "dron müharibəsi" adlandırıldı və müasir döyüş meydanlarında kəskin dəyişikliklərə səbəb oldu.
Elektron müharibə də Azərbaycan Ordusunun uğuruna töhfə verən mühüm amillərdən biri idi. Ordumuz düşmənin kommunikasiya sistemlərini zərərsizləşdirmək üçün qabaqcıl elektron müharibə vasitələrindən istifadə etdi. Bu, düşmənin koordinasiyasını və komandanlığını məhdudlaşdırdı, onların resurslarını sərf etməyə məcbur etdi və ardıcıl məğlubiyyətlərə gətirib çıxardı.
Azərbaycan Ordusunun taktiki üstünlükləri
Azərbaycan Ordusu müasir texnologiyalarla yanaşı, mükəmməl döyüş hazırlığı və peşəkar kadr siyasətinə də böyük diqqət yetirdi. Xüsusilə, müharibə zamanı həm Azərbaycan Silahlı Qüvvələri, həm də xüsusi təyinatlı birliklər düşmənin müdafiə xətlərini qısa müddətdə dağıtmaq və həlledici zərbələr vurmaq qabiliyyətlərini nümayiş etdirdilər. Müharibə gedişatında təkcə PUA-ların deyil, həm də təlim keçmiş hərbçilərin şəxsi döyüş qabiliyyətləri böyük rol oynadı.
Azərbaycan Ordusu sürətli manevr qabiliyyətini bir neçə əsas döyüş əməliyyatında nümayiş etdirdi. Xüsusilə, Füzuli, Cəbrayıl və Qubadlı rayonlarının azad edilməsi əməliyyatları düşmənin əsas qüvvələrini məğlub etməklə yanaşı, onun cənub cəbhəsini tamamilə dağıtdı. Bu əməliyyatların ardınca Şuşa şəhərinin azad edilməsi üçün aparılan döyüşlər Azərbaycan Ordusunun taktik mükəmməlliyini və yenilikçi yanaşmasını göstərdi. Şuşanın azad edilməsi yalnız yüksək texnologiyalı vasitələrə deyil, həm də ordunun peşəkarlığına əsaslandı.
Müharibənin nəticələri və qlobal təsiri
İkinci Qarabağ Müharibəsi zamanı tətbiq olunan taktika və strategiyalar dünya orduları üçün dərs oldu. Bir çox hərbi ekspertlər və mütəxəssislər Azərbaycan Ordusunun yeni nəsil döyüş aparma qaydalarının beynəlxalq səviyyədə yeni bir istiqamət müəyyən etdiyini qeyd etdilər. Məhz müasir texnologiyaların, pilotsuz uçuş aparatlarının və elektron müharibənin birgə istifadəsi müasir müharibələrin gedişatını dəyişdi. Dünya hərbi doktrinalarında PUA-ların effektiv istifadəsi geniş müzakirə mövzusu oldu.
Azərbaycanın hərbi uğurlarına beynəlxalq miqyasda da diqqət yetirildi. NATO-nun keçmiş baş katibi Anders Foq Rasmussen müharibədən sonra bildirdi: "Azərbaycan Ordusu İkinci Qarabağ Müharibəsində yeni döyüş taktikasını tətbiq edərək müasir hərb sənətinə yeni səhifə açdı."
Statistik məlumatlar və nəticələr
Müharibə ərzində Azərbaycan Ordusu 300-dən artıq şəhər, qəsəbə və kəndi işğaldan azad etdi. Cəbrayıl, Füzuli, Zəngilan, Qubadlı və Laçın rayonlarının tamamilə işğaldan azad edilməsi və strateji əhəmiyyətə malik Şuşanın azad olunması Azərbaycan Ordusunun döyüş qabiliyyətinin ən bariz nümunəsi oldu. Hərbi əməliyyatlar zamanı Azərbaycan tərəfi müxtəlif mənbələrə əsasən, düşmənin 200-dən artıq tankını, 150-dən çox ağır texnikasını və yüzlərlə artilleriya qurğusunu məhv etdi.
Azərbaycan Ordusunun strategiyası və taktikası dünya hərbi dairələri tərəfindən təhlil edilərək öyrənildi və bir çox hallarda gələcək döyüş əməliyyatlarında tətbiq olunmağa başlandı. 44 günlük müharibə Azərbaycanı yalnız hərbi sahədə deyil, həm də diplomatik və siyasi müstəvidə yeni reallıqların sahibi etdi.
Nəticədə, İkinci Qarabağ Müharibəsi Azərbaycan Ordusunun müasir, çevik və yüksək texnologiyalı orduların döyüş meydanında necə uğur qazana biləcəyini göstərdi. Bu müharibə yalnız Azərbaycan xalqı üçün deyil, həm də dünya hərb tarixi üçün yeni bir səhifə oldu.
Haqqın bərpası və bölgənin yeni reallıqları
2020-ci ilin noyabr ayının 10-da Ermənistan kapitulyasiya aktını imzaladı. Bu tarixi sənəd Azərbaycan xalqının 30 ildən artıq davam edən işğalın sonuna çıxdığını və Qarabağın azad edildiyini rəsmən təsdiq etdi. İkinci Qarabağ Müharibəsi təkcə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa etməsi ilə nəticələnmədi, həm də regionda yeni geosiyasi və hərbi balansın yaranmasına səbəb oldu.
Müharibənin yekun nəticəsi Azərbaycan dövlətinin və xalqının iradəsinin, ordumuzun qüdrətinin və müasir hərbi texnologiyaların birgə gücü ilə təmin edilmiş tarixi qələbə oldu. 44 günlük bu müharibə təkcə hərbi deyil, həm də siyasi, iqtisadi və diplomatik cəhətdən Azərbaycanın zəfər yürüşü kimi tarixdə qalacaq.
Bu qələbə, Azərbaycanın haqq səsinin beynəlxalq səviyyədə eşidilməsini, işğaldan azad olunmuş ərazilərdə quruculuq və inkişaf işlərinin başlanmasını təmin etdi. Ermənistan isə öz təcavüzkar siyasətinin məntiqi nəticəsi olaraq regionda əsas güc balansını itirdi və sülhə məcbur edildi.
Bu müharibə, Azərbaycanın haqlı mövqeyini bir daha sübut etdi və bölgənin gələcəyinə dair yeni reallıqlar yaratdı.
Elçin Alıoğlu
TREND