Maraqlı

Çinin gəmi əleyhinə raketləri: Hərbi Dəniz Qüvvələrimiz üçün nələri əldə etmək lazımdır?

5 Noyabr 2019 08:25
0 Şərh     Baxış: 954
VTB-də MİNİMAL FAİZ DƏRƏCƏSİ İLƏ NAĞD KREDİT 10.49%-dən

SSRİ ilə Çin Xalq Respublikası arasında münasibətlərin normallaşmasından əvvəl, 80-ci illərin sonlarında ölkələr arasında praktiki olaraq hərbi-texniki əməkdaşlıq mövcud deyildi. Bu isə Çin ilə ABŞ və digər Qərb ölkələrinin mövqelərinin yaxınlaşmasına imkan verirdi. Nəticədə, Tiananmen meydanında nümayişlərin dayandırılmasından sonrakı qısa bir müddət ərzində çinlilər bəzi Qərb silahları və texnologiyalarını əldə etmək imkanı qazandılar. Leqal əldə olunmayan bəzi detallar isə Çin kəşfiyyatı tərəfindən əldə edilirdi. Çin yeni silah nümunələrini və ya onların ayrı-ayrı hissələrini hazırlayarkən heç vaxt müəllif hüququ və ya lisenziya qanunauyğunluğu məsələlərinə ciddi diqqət yetirmirdi.

Milli.Az chip.az-a istinadən bildirir ki, 80-90-cı illərdə Qərb texnologiyasına çıxış nəticəsində Çin Hərbi Hava Qüvvələri və Hərbi Dəniz Qüvvələri xüsusiyyətlərinə görə fransız və amerikan modellərinə yaxın olan bir sıra raketləri silahlanmasına qəbul etdi.

YJ-8

80-ci illərin ikinci yarısında Çində YJ-8 (S-801) gəmi əleyhinə raketlərin kütləvi istehsalına başlanıldı. 1987-ci ildən etibarən YJ-8 raketləri, modernləşdirilən 053H2 layihəli Çin freqatlarına yerləşdirilərək xidmətə başladı. Görünüşünə görə bu raketlər əvvəlkilərdən çox fərqlənirdi, təyyarə formasını xatırladırdı. Çinin YJ-8 gəmi əleyhinə raketləri kütləsi, ölçüsü və döyüş xüsusiyyətlərinə görə Fransanın "Exocet" gəmi əleyhinə raketinə daha çox bənzəyirdi. YJ-8 (C-801) gəmi əleyhinə raketlərin kütləvi istehsalının yaradılması və istifadəyə verilməsi Çin hərbi elmi və sənayesinin böyük uğuru hesab edilir. Bu raket Çin Hərbi Dəniz Qüvvələrinin silahlanmasına Fransanın "Exocet" raketinin qəbulundan 9 il sonra qəbul edildi. Çin YJ-8 raketi də sərt yanacaqlı mühərrikdən istifadə edirdi və onun uçuş məsafəsi 40 km-dən çox idi.


JH-7 və H-6 təyyarələrini təchiz etmək üçün hazırlanan aviasiya versiyası YJ-8K təyinatını aldı. Göyərtə üzərindəki atıcı konteynerlərdə yerləşdirilən gəmi əleyhinə raketlərin silahlanmaya daxil edilməsindən bir neçə il sonra, sualtı qayıqlardakı torpedo qurğularından buraxıla bilən və qatlanan qanadlara malik YJ-8Q raketi sınaqdan keçirildi və arsenala qəbul edildi. YJ-8 raketlərinin bütün versiyaları aktiv impulslu özütuşlanan başlığa malikdir.


Trayektoriyanın marş hissəsində uçuş 20-30 metr yüksəklikdə baş verir, hədəfə yaxınlaşdıqda isə raket 5-7 metr yüksəkliyə qədər enir. Raket hücum edən gəmiyə dəniz səviyyəsində zərbə endirə bilir.

KD-88


YJ-8 bazasında aktiv radiolokasiyalı özütuşlanan başlıqlarla yanaşı, müxtəlif hədəflərin məhv edilməsi üçün termal, yarıaktiv radiolokasiyalı və ya televizor tuşlamalı sistemə malik digər variantlar da yaradıldı. KD-88 aviasiya raketində televizor və infraqırmızı özütuşlanan başlıqların birləşdirilən versiyası tətbiq edilir.

YJ-81


Sonradan YJ-8 gəmi əleyhinə raketlərin dizaynı digər daha inkişaf etmiş Çin raketləri üçün baza oldu. Təkmilləşdirilən sərt yanacaqlı YJ-81 raketləri 60 km-dən uzaq məsafədəki hədəfləri məhv etmək imkanı əldə etdi.

YJ-82

Bununla birlikdə sərt yanacaqlı reaktiv mühərriklər, bir çox üstünlüklərinə baxmayaraq, uzaq uçuş məsafəsini təmin edə bilmir. Buna görə turboreaktiv mühərrikə malik YJ-82 (C-802) raketi yaradıldı.

Raketin kütləsi və gövdə diametri bir qədər artdı. YJ-82-nin buraxılması ayrılan sərt yanacaqlı start gücləndiricisinin köməyi ilə baş verir. YJ-82 raketinin YJ-81 ilə müqayisədə uçuş məsafəsi iki dəfə artdı.


Raketdə daha inkişaf etmiş idarəetmə sistemi quraşdırılır. Dəniz səthinin vəziyyətindən asılı olaraq marşda uçuş hündürlüyü 10-20 metrə endirilir. Hədəfdən bir neçə kilometr məsafədə hündürlük 3-5 metrə qədər azalır.

165 kq kütləyə malik zirehdələn-fuqas döyüş başlığı esmines sinifindən olan döyüş gəmilərinə belə ciddi ziyan vura bilər. Xarakteristikalarına görə, YJ-82 raketləri ABŞ-ın RGM-84 "Harpoon" raketinə bənzəyir, lakin Çin raketi sələfindən 17 il sonra meydana çıxıb.

YJ-83

İlk dəfə 1999-cu ildə geniş ictimaiyyətə nümayiş olunan J-83 (C-803) daha mükəmməl bir nümunə oldu. Bu raketdə daha səmərəli qənaətcil turboreaktiv mühərrikin istifadəsi atəş məsafəsini 180 km-ə, aviasiya platformalı KD-88 raketində isə 250 km-ə qədər artırmağa imkan verdi. Raketin döyüş başlığının kütləsi 185 kq-a qədər artırıldı.


Çin mənbələrinə görə, aktiv və passiv müdaxilələrə qarşı müqaviməti və hədəfi məhvetmə ehtimalını artırmaq üçün hazırlanan YJ-83 gəmi əleyhinə raketdə geniş darama sahəsinə malik və maneədən qorunan radiolokasiyalı özütuşlanan tuşlama başlığından istifadə edilir. Marş hissəsində ətalətli sistemlə yanaşı peyk naviqasiyasından istifadə edilir, uçuş hündürlüyünə isə lazer altimetr tərəfindən nəzarət olunur. Çin mənbələri hədəfə zərbədən qısa müddət əvvəl raketin səsdən yüksək sürət əldə etdiyini iddia edir, lakin YJ-83 başlığının görünüşü bu barədə bəzi şübhələrə səbəb ola bilər.


YJ-8 ailəsinin raketləri Çin HDQ-nin sualtı qayıqlarında, esmineslərində, freqatlarında, raket gəmilərində, JH-7 və H-6 bombardmançılarında, J-15, J-10 və JF-17 qırıcılarında və Y-8J patrul təyyarələrində geniş istifadə edildi.

YJ-8 və YJ-82 raketləri həm də Əlcəzair, Şimali Koreya, İran, İndoneziya, Myanma, Tailand, Pakistan və Suriya silahlı qüvvələrinə ixrac edildi. Çin mütəxəssislərinin köməyi ilə İranda "Nur" adı ilə YJ-82 gəmi əleyhinə raketlərin istehsalına başlanıb.

YJ-7

Görünüşünə görə 80-ci illərdə Qərb ölkələri ilə yaxınlaşmadan təsirlənən digər bir gəmi əleyhinə raket YJ-7 (C-701) versiyası oldu.


Yerüstü hədəfləri taktiki və göyərtə aviasiyası tərəfindən məhv etmək üçün hazırlanan bu yüngül gəmi əleyhinə raketlər, ABŞ-ın AGM-65 "Maverick" aviasiya raketini təkrarlayır.

Lakin ABŞ prototipindən fərqli olaraq, Çin raketi helikopter və təyyarələrdən əlavə, yüngül gəmilərə və avtomobil şassilərinə quraşdırılan daşınan atıcı qurğulardan da istifadə edilə bilər. Start kütləsi 117 kq və uçuş məsafəsi 25 km olan infraqırmızı tuşlama başlıqlı YJ-7 raketinin baza modifikasiyası 29 kq ağırlığında döyüş başlığı daşıyırdı. Raketin uçuş sürəti 0.8 Maxa bərabər idi.

2008-ci ildə 7-ci Zhuhai aviasalonunda ilk dəfə millimetr diapazonlu radiolokasiyalı özütuşlanan başlığa malik YJ-73 (S-703) raketi nümayiş etdirildi. Onun ardınca televizor və santimetr diapazonlu radiolokasiyalı özütuşlanan başlığa malik YJ-74 (S-704) YJ-75 (S-705) raketləri peyda oldu.


Bu modifikasiyaların atəş məsafəsi 35 km-ə qədər artırıldı. YJ-75KD raketi isə uçuş məsafəsini 110 km-ə qədər artıran miniatür turboreaktiv mühərriki ilə təchiz edildi. Hədəf tuşlama sistemi tərəfindən ələ keçirilənə qədər raketin uçuş kursunun nizamlanması peyk yerləşdirmə sisteminin siqnallarına əsasən baş verir. Suüstü gəmilərlə mübarizə aparmaqla yanaşı, YJ-75KD raketləri yerüstü hədəfləri də məhv etmək üçün istifadə edilə bilər.

YJ-7 raketləri İrana ixrac edilib, buradan isə "Hizbullah" döyüşçülərinin əlinə keçib. 2006-cı ildə Livan müharibəsi zamanı Çin istehsalı olan YJ-7 raketindən İsrailin "Hanit" korvetinə hücum edilib. Gəmi xəsarət alsa da, üzməyə davam etdi, lakin dörd heyət üzvü həlak oldu.

2011-ci ilin mart ayında İsrail sahillərindən 200 mil məsafədə olan İsrail hərbi gəmiləri, Liberiya bayrağı altında Suriyanın Latakiya limanından Misir İsgəndəriyyəsinə üzən "Victoria" yük gəmisini dayandırdı. Gəmidə İsrail xüsusi təyinatlıları tərəfindən aparılan axtarış zamanı pambıq və mərcimək yükü altında gizlədilən, təxminən 50 ton ağırlığında silah və döyüş sursatı aşkarlandı.


Müşayiət altında "Viktoriya" gəmisi İsrailin Aşdot limanına göndərildi və orada kontrabanda yükləri boşaldıldı. Digər silahlar arasında, konteynerdə altı ədəd YJ-74 gəmi əleyhinə raket və iki ədəd tuşlama sistemi aşkar edildi. İranla yanaşı, YJ-7 seriyalı raketlər Banqladeşə, Suriyaya, Misirə və İndoneziyaya da çatdırılıb.

TL-6

2004-cü ildə Çində kiçik patrul qayıqlarını və helikopterləri silahlandırmaq üçün hazırlanan TL-6 raketi nümayiş olundu. Göründüyü kimi, bu Çin yüngül zenit raketi, Fransanın AS.15TT "Aerospatiale" raketinin bir prototipidir. Atəş məsafəsi 35 km olan sərt yanacaqlı raket 30 kq zirehdələn fuqas döyüş başlığı daşıyır.


TL-6 raketləri aktiv bir radiolokasiyalı tuşlanan başlıqla təchiz edilir. Çin hərbçilərinin fikrincə, nisbətən yığcam və ucuz bu raketlər, 1000 tona qədər sututumuna malik gəmiləri məhv etmək və sahil zonasında desant əməliyyatlarına qarşı istifadə üçün daha uyğundur.

TL-10

Raketin televizor və ya infraqırmızı tuşlama başlıqlı TL-10 versiyası daha kompaktdır, lakin struktur olaraq TL-6 raketinə bənzəyir və katerlərlə mübarizə üçün hazırlanıb.

Sahil mühafizə sistemləri üçün YJ-82 raketinə ucuz alternativ olaraq qəbul edilən FL-9 raketi də mövcuddur. Məlumdur ki, Çin Hərbi Dəniz Qüvvələrindən başqa bu raketlər İrana da tədarük edilib. 2008-ci ilin dekabrında İran Hərbi Dəniz Qüvvələri Çinin TL-6 raketinin bazasında hazırladığı "Nasr-1" zenit raketini uğurla sınaqdan keçirdi.


1990-2000 illər ərzində Rusiyadan Çinə yüzlərlə 3M-80E (Moskit), 3M54E1 (Club-S), X-31 və təxminən iki min X-29T gəmi əleyhinə raket göndərilib. 317 kq döyüş başlığına malik X-29T raketinin uçuş məsafəsi 10 km təşkil edir. Bu raket əsasən möhkəmləndirilən yerüstü hədəfləri məhv etmək üçün nəzərdə tutulur. Onlardan İran-İraq müharibəsi zamanı olduğu kimi, tankerlər, desant və ya nəqliyyat gəmiləri kimi dəniz hədəflərinə qarşı da istifadə edilə bilər.

90-cı illərdə Çində səsdən sürətli və maye reaktiv mühərrikli gəmi əleyhinə raketlər üzərində iş aparılırdı. Lakin Rusiya KİV-ləri raketlər satın alındıqdan sonra bu fəaliyyətlərə müəyyən dəyişiklik edildiyini iddia edir. Guya, Çin mütəxəssisləri xüsusiyyətlərinə görə Çin inkişafından üstün olan müasir Rusiya raketləri ilə tanış olduqdan sonra onların kopyalanmasına üstünlük veriblər.

YJ-91


Rusiyanın X-31 raketlərini ÇXR-ə çatdırdıqdan bir müddət sonra Çinin aviasiya bazalı YJ-91 gəmi əleyhinə raketi təqdim edildi. Təxminən 600 kq ağırlığında olan raket iki variantda hazırlandı: gəmi və radiolokasiya əleyhinə. Bu seçimlər tuşlama sistemi, atəş məsafəsi və döyüş başlığının kütləsinə görə bir-birindən fərqlənir.


Xarakteristikalarına görə, YJ-91 raketi Rusiya X-31 raketinə yaxındır, lakin gəmi əleyhinə versiyada atəş məsafəsi 50 km-dən çox deyil. Çin mənbələrinə görə, YJ-91-in daşıyıcıları Çinin JH-7A, J-15 və J-16 qırıcılarıdır. YJ-91 gəmi əleyhinə raketlərin sualtı qayıqlar üçün modifikasiyasının yaradılması üçün işlər görülür.

YJ-12

2015-ci ildə N-6D bombardmançısının altında yerləşdirilən YJ-12 raketinin fotoları ortaya çıxdı. YJ-12-nin uzunluğu təxminən 7 metr, diametri 600 mm, kütləsi isə 2500 kq-dır. YJ-12 raketinin tuşlama sistemi haqqında məlumat yoxdur, lakin çox güman ki, aktiv radiolokasiya tuşlamalı başlıqdan istifadə edilir.


"United States Naval War College" (Birləşmiş Ştatların Dənizi Döyüşü Kolleci İcmalı) dərgisinin müəlliflərinə görə, təxminən 300 kq ağırlığında döyüş başlığı ilə təchiz edilən YJ-12 raketi 300 km-dən çox məsafədə yerüstü hədəfləri məhv etməyə qadirdir. Təxminən 2.5 Max sürətə malik bu raketlər kütləvi istifadə zamanı rəqibin döyüş gəmiləri üçün ölümcül bir təhdid olacağına inanılır. Bu raketlərin uzaqmənzilli N-6 bombardmançılardan əlavə, J-15 və J-16 təyyarələrinin silahlanmasına da daxil ediləcəyi ehtimal edilir.


SSRİ dağılandan sonra Çin mütəxəssisləri bir çox perspektivli Sovet layihələri ilə tanış olmaq imkanı əldə etdilər. Strateji X-55 qanadlı raketlərinin natural nümunələri və bir sıra sənədləri Ukraynadan əldə edildi. 2000-ci illərin əvvəllərində Çin oxşar məqsədlər üçün öz qanadlı raketinin sınaqlarına başladı. İngilis nəşrlərində isə Çin dizaynerlərinin "ilham mənbəyi"nin yalnız Sovet X-55 deyil, həm də İraqdan Çin kəşfiyyatı tərəfindən əldə edilən partlamayan ABŞ istehsalı BGM-109 "Tomahawk" raketlərinin ola biləcəyi iddia edildi.
Milli.Az

Azernews Newspaper

XƏBƏR LENTİ

Copyright © 2024 Milli.Az

Saytdakı materialların istifadəsi zamanı istinad edilməsi vacibdir. Məlumat
internet səhifələrində istifadə edildikdə hiperlink vasitəsi ilə istinad mütləqdir.